Euskararen Gramatika

31.2. Erlatibo motak

31.2.1. Perpaus erlatibo arruntak: jokatuak (P+-n) eta jokatugabeak (partizipio+-ta+-ko)

Sintagma adjektibalek, bada, lotura semantiko nabaria dute, azalean zein sakonean, perpaus batekin (proposizio batekin), eta horregatik aitortzen zaie predikazio bat dakartela berekin. Zein bere atalean aztertu ditugu sintagma adjektibal horietatik gehienak: adjektibo edo izenondoak (ikus 14. kapitulua), genitiboa (§ 18.6), postposizio sintagmak (ikus 19. eta 20. kapituluak), -tzeko perpaus osagarri (§ 30.7.2.1) nahiz helburuzkoak (§ 37.4). Geratzen zaizkigunak, hala, bi egitura dira nagusiki: gainerakoen oinarri modukotzat jo dugun perpaus jokatuzko sintagma adjektibala (perpaus+-n: josi duzun), eta haren bertsio jokatu gabea, partizipioa oinarri duena (partizipio+-ta+-ko: jositako). Horiek ditugu, zenbait aldaerarekin batera, perpaus erlatibo arruntak, hemen bereziki aztergai ditugunak.

31.2.2. Izenordain erlatiboz eraturiko perpaus aposiziozkoak (zein-+bait-/-n)

Horiez gainera, badira beste bi egitura perpaus erlatiboen sailean bildu ohi direnak baina, kidetasunak kidetasun, izenaren modifikatzaile adjektibal funtzio hori betetzen ez dutenak. Alde batetik, (euskarazko perpaus erlatibo arruntak ez bezala) izenordain erlatiboz eratzen diren aposiziozko perpausak; halakoak, aposizio ez-murrizgarriak dira funtsean (§ 28.9.2b), hau da, sintagmatik kanpoko aposizioak, eta, formalki menderatuak izanik ere, esaldi gehitu baten balio semantiko bera dute: zure semeari, zeina isilik baitago (= zure semeari / hura [zure semea] isilik dago). Oso urrun dago, bada, halakoen funtzioa eta esanahia, egitura ez ezik, -n menderagailuaz osaturiko sintagma adjektibaletatik, nahiz eta testuinguru jakin batzuetan (garbienik, aurrekaria erreferente zehaztugabekoa denean eta absolutiboan dagoenean) oposizio semantikoak neutralizatu: argitzeko dauden kontu potolo batzuk/asko = gauza potolo batzuk/asko(,) argitzeko daudenak = gauza potolo batzuk/asko, zeinak argitzeko dauden/baitaude. Halakoei ere leku zabala eskainiko diegu hemen. Ikusiko dugunez, bait- menderagailua erabiliz gero, izenordain erlatiborik gabe ere antola daiteke perpaus erlatiboa: ahots eder bat entzun dut, (zeina) eztitasunez beterik baitzegoen, haren (= zeinaren) parerik ez baitzen.

31.2.3. Korrelaziozko erlatibizatzea: galdera hitza (+bait-/-n), anafora [Zu nora (baitzoaz/zoazen), hara(xe) (noa) ni]

31.2.3a Beste alde batetik, bada beste joskera mota bat perpaus erlatibo arrunten balio semantiko bera izan dezakeena, baina bestelako egitura ageri duena, bi zatitan banatua; lehenbiziko osagaian, galdera hitz bat baliatzen da inkognita balioko erreferentetzat, eta bigarrenean, berriz, haren inkognita- erreferentzia bereko anaforaz erantzuten: hark zer [X edo Y] eskaini (baitizu/dizun), huraxe [X edo Y] onartu.

31.2.3b Adibide horretako parentesiak adierazten duen moduan, bertsio jokatua eta jokatugabea ditugu; horretaz gainera, ohikoa da osorik isildurik geratzea adizkia, hala nola esapide gisako askotan: eguzkia nora, zapiak hara (erlatibo jokatugabetzat hartuko ditugu horrelakoak). Konparatistek dioskutenez, oso prozedura zabaldua da hori (korrelaziozko erlatibatze delakoa) munduko hizkuntzen artean. Zenbaitek areago ere badiote: egitura horren bilakabidetzat ez ote diren hartzekoak gainerako erlatibo motak; honelatsu, alegia, euskaraz:

31.2.3c Perpaus erlatibo jokatugabeetan kausi daitezke korrelaziozko egiturak, bereziki errefrau eta esaeretan: kea nora, haizea hara.

31.2.4. Zehar-galdera jokatugabeen egitura bereko perpaus erlatibo balioko esapideak

Adierazpen aditzekin erabiltzen dira zehar-galdera jokatugabeak (§ 30.8.3), adizki nagusiaren denborarekiko aurrera begirakoak, eta beren baitan modalizazio bat daramatenak: Badakit zer/nori/nola esan (= esan behar diodan, esan diezaiokedan). Bada, egitura bereko perpausak erabiltzen dira beste aditz mota batekin erlatiboen balioko eraikuntza batean: Badaukat zer/nori/nola esan(a).