Euskararen Gramatika

30.7.3. Nahi, galde, eske, beldur, agindu(a), erregu eta mota horretako izenen perpaus izenlagunak

30.7.3.1. Perpaus izenlagun jokatuak

30.7.3.1a Adierazpen perpausekin egin bezala, bi atal bereiziko ditugu hemen ere, perpaus izenlaguna jokatua edo jokatugabea izan.

Subjuntibozko perpaus izenlagun jokatuak. Zehar-galderen kasuan bezala (§ 30.8.4), badirudi subjuntiboko osagarri jokatuek ere ezin dutela izen kategoriako gobernatzailea izan (??Bazkaria presta dezan eskea; ??Ikus gaitzaten nahia). Izatekotan, izena barnean duen predikatu konplexua izango da gobernatzailea: Mantsoago ibil gaitezen egin digute eskaria; Gaixoak sendo diten esperantzan gaude (M. Etxamendi); Bakandereak txarrik egin dagixun beldur ete-zara (Otxolua). Ondorengo adibideetako beldurrez, beldurrak eta beldur ere predikatutzat hartu behar dira (beldur izanik, beldur zirelarik…); ez dute, beraz, osagarria izenlagun gisa hartzen: Jaiki-erori zebillela ekusirik, bidean il zekien beldurrak, eman zioten lagun bat (Mendiburu); Zai apur bat galdu ez dedin bildurrez, ta urun ederra galduarren ardurarik ez (Mogel); […] barruan erabillen bere [kurutze]a Mañasik, iñok ikusi ezeion beldur (Agirre).

30.7.3.1b Badira, ordea, doi bat bitxiak eta ezohikoak izan arren, subjuntiboko izenlagun jokatua duten adibideak ere: Hortakotz igorri dautzut jin zaiten galdea (Larzabal); Hark Linboetarik altxa zetzan ustean (Etxeberri Ziburukoa); (‘zerbait egin’…) Jainkoa glorifika dadin desirekin (Leizarraga). Bitara uler daitezke adibide hauek: ‘subj. + izena’ / ‘subj. + aditz predikatua’ (galdea igorri, desiratuz, uste izanik). Baina ezin da guztiz baztertu izenlagun interpretazioa ere.

Ondoko adibide hauetan, azkenik, izenlagunek eraman ohi duten -ko atzizkia eta guzti ematen da subjuntiboko osagarria: Haren diszipuluak obitik gorputza ostu, ta eraman zezaelako bildurrez, ifini zituen obia zaitzeko guardak (Ubillos); Eskritura Santak dio […] aek utsegiteren bat Jaungoikoaren kontra egin zezaketelako beldurrez, aekgatik Jaungoikoari sakrifizioak ofrezitzen ziozkala (Gerriko).

30.7.3.2. Perpaus izenlagun jokatugabeak

30.7.3.2a Osagarri izenlagun jokatugabeak. Aurreko puntuan esan dugunaren haritik, zaila da askotan erabakitzea gobernatzailea izen soila den ala predikatu konplexua. Nolanahi ere, -tzeko atzizkia hartuko dute agindua, erregua, kezka, nahia, borondatea, asmoa, gogoa… adierazten duten izenek edo halako izenak barnean dituzten predikatu konplexuek.

Horrexegatik, hemen ere sar daitezke -tzeko osagarri jokatugabeetan eman ditugun adibide asko eta asko: Bost minutu falta dira azokak ateak ixteko; Datorren astean Parisera joateko asmoa du… Hemen sar daitezke beste adibide hauek ere: Hala, haiek hiltzeko agindua eman zien Davidek bere mutilei (Elizen arteko Biblia); Alde batetik, adoptatuak beste ezezko bat jasotzeko beldurra du (Berria); Ezbeharra gertatu zenean ezkontzeko eskaria egin gogo zion (Touyarou).

30.7.3.2b Oso antzekoak dira tenorea, garaia, unea izan/heldu… predikatu konplexuak ere. Osorik har ditzakegu gobernatzailetzat, baina tenore, garai edo une soilak ere izan daiteke izenlagun osagarria hartzen dutenak: Milioi eta erdi euskal herritarri baino gehiagori heldu zaie errenta eta ondarea aitortzeko garaia (Berria); Orain hiltzeko tenorea etorri zait (Borda); Eta orain iritsia duk nire galderaren erantzuna zein den jakiteko unea (Olarra).

30.7.3.2c Zenbait postposiziok ere (gisan, moduan, eran…) -tzeko osagarria eskatzen duten heinean, eta postposizio horiek izena oinarri duten heinean, uler dezakegu izen horren osagarri dela -tzeko: Bazkaldu berriak ginen, eta [zenbait egunentzat ongi izateko gisan] (J. B. Elizanburu); Inguruko guztiek entzuteko eran hitz egin zion; Erromeriara joateko moduan zaude.