Euskararen Gramatika

30.6.1. Sarrera

30.6.1a Zerbait adierazten dutenei esaten zaie adierazpen perpaus osagarri; perpaus horietan ez da ezer galdetzen, ez eta nahia, agintea edo horrelakorik adierazten ere. Adierazpen perpaus osagarriak izan daitezke jokatuak zein jokatugabeak. Lehen motakoak dira honako hauek: Laguna etorri dela esan didate; Ikusi dugu gazte hori zintzoa dena; Ez dut uste jende asko etorriko denik; Ikusiko duzue nola primeran ibiliko zareten; Domaia da hura ez baita etorriko. Jokatugabeak dira beste hauek: Ez diote barkatu egia esatea; Damutuko zaizu bihar joatea; Etxera itzultzea erabaki du; Atarian neskatxa bat ikusi dugu jendeari loreak banatzen; Gainera badakizu zure xarma hori esploratzen ere (Oñederra); Lehen bezala joaten naiz etxeko lanak egitera eta irakurtzera; Ez naiz ausartu ere egiten hildako egunez pentsatzera (Larrañaga).

30.6.1b Elementu kontrolatzaileari dagokionez, aditza izan daiteke adierazpen perpaus osagarrien kontrolatzailea; horrelakoak dira eman berri ditugun adibideak. Baina egon daitezke izen baten mende ere, nahiz ez izan ohikoena. Izenaren mende daude ondoko adierazpen perpaus osagarri jokatuak: Badira oraindik [lurra zapala den ustea] baztertu ez dutenak; [Etsiko dun ustea] badu berak ere (Orixe); [Euskara Afrikatik datorrelako hipotesia] agertu dute batzuek; [Berandu dabiltzalako susmoa] dut. Beste adibide hauetan, berriz, perpaus osagarri jokatugabea da izenaren mende dagoena: Alabarengana jiratu, eta ukabila jaso zuen aitak, [alaba jotzeko keinua] eginik (Lertxundi); [Euskara ikasteko erabakia] hartu du.

Elementu kontrolatzailea zein den eta mendeko aditza jokatua ala jokatugabea den kontuan harturik aztertuko ditugu adierazpen perpaus osagarriak. Dena den, ugariak ez direnez, sail bakarrean bilduko ditugu izenaren mendeko adierazpen perpaus osagarriak. Beraz, aditzaren mendeko adierazpen perpaus osagarri jokatuak aztertuko ditugu lehenik. Aditzaren mendeko adierazpen perpaus osagarri jokatugabeak, ondoren. Eta, azkenik, izenaren mendeko adierazpen perpaus osagarriak.