Euskararen Gramatika

30.5.2. Perpaus jokatugabeetan

30.5.2a Perpaus osagarri jokatugabeei dagokienez, -tzea eta -tzeko moldekoak beren kide jokatuen antzekoak dira, bai predikatu nagusiaren eskuinean emateko joeraz eta bai perpausaren muga kanonikoa (-tzea eta -tzeko morfemak) gainditzeko aukeraz: Gaur gurasoekin etxean geratzea [geratuko dela] erabaki du; Erabaki du gaur gurasoekin etxean geratzea [geratuko dela]; Erabaki du etxean geratzea [geratuko dela] gaur gurasoekin. Eta -tzeko atzizkiarekin: Lagunen aurrean sekretua gordetzeko [gorde zenezala] eskatu nizun; Eskatu nizun lagunen aurrean sekretua gordetzeko [gorde zenezala]; Eskatu nizun sekretua gordetzeko [gorde zenezala] lagunen aurrean.

Perpaus osagarria eskuinean emateko joera are nabarmenagoa da [izena / izenondoa + aditza] osaerako predikatuen artean: Noizik behin jatorduetan ardo xorta bat edatea [edan dezazun] on(a) duzu; On(a) duzu noizik behin jatorduetan ardo xorta bat edatea [edan dezazun]; On(a) duzu noizik behin ardo xorta bat edatea [edan dezazun] jatorduetan.

Hain zuzen ere, hitz hurrenkera horrexek bereizten ditu batzuetan -tzeko izenlagunak bestelakoetatik: [Ontziak erretzeko agindua] [eman] zuen / [Agindua eman] zuen [ontziak erretzeko].

30.5.2b Beste sail bat osatzen dute -tzen eta -tzera perpaus osagarriek. Ez dute aurrekoek bezain joera nabarmenik predikatu nagusiaren eskuinean agertzeko. Galdegai ez direnean bai, erraz eman daitezke eskuinean; baina, bestela, galdegaiaren kokagune kanonikoan agertu ohi dira: Ikusi zaitut, bai, txerri bat erretzen [-galdegai] / Txerri bat erretzen ikusi zaitut [+galdegai]. Zuk behartu nauzu gezurra esatera [-galdegai] / Gezurra esatera behartu nauzu [+galdegai]. Dena den, halako predikatu askok ere joera dute eskuinean emateko informazio berria: Ausartu naiz egia esatera. Baina ez da hain naturala perpaus muga kanonikoa gainditzea: ?Ausartu naiz egia esatera lagunen aurrean.

30.5.2c [-tzea + atzizkia] moldekoek (§ 30.6.3.2) atzizki bakoitzaren araberako funtzioa betetzen dute, eta horren arabera ordenatzen dira perpaus nagusiarekiko. -tzeaz moldekoa da eskuin-joera markatuena duena. Eskuin-joskera horretan perpaus muga kanonikoa gainditzea ere askoz zailagoa dute [-tzea + atzizkia] moldeko osagarriek; kasuren bat bada, baina oso bakanak dira tradizioan; Zenbat [dira] poztuko lirakenak, Pazkorik ez izateaz eriotzako orduraño? (Agirre Asteasukoa). Gaur egungo prosan aurkitzen dugu inoiz ergatibozkoren bat joskera horretan, baina ez dugu aurkitu halakorik tradizioan: Ez nau harritzen ikusteak mundua nola doan. Halakoak adierazteko ohikoena ergatiboa eskatzen ez duen joskeraren bat hautatzea izaten da: Ez naiz harritzen ikusirik mundua nola doan; Ez zait harrigarri gertatzen ikustea mundua nola doan.