Euskararen Gramatika

30.3. Perpaus osagarrien funtzio sintaktikoa

30.3.1. Perpaus osagarriak eta egiturazko kasuak

30.3.1a Egiturazko kasuek (§ 18. kapitulua) —ergatiboak, absolutiboak edo datiboak— betetzen dituzten guneak hartzen dituzte, oro har, perpaus osagarriek. Gehientsuenetan, hala ere, absolutiboak betetzen dituen guneak hartzen dituzte. Horrexegatik izaten dira sarri askotan objektu, “ordezkatzen” duten izena bezala. Esan, jakin, eskatu, erabaki, irakurri, adierazi eta era horretako aditzen osagarri direnean, zer esan, eskatu, erabaki edo jakiten den adierazten dute: Soldata igoko digutela entzun dut; Badakit non bizi zareten; Sartzeko eskatu digute; Ebatsitako dirua itzultzea erabaki dute. On degizula eta gisa horretako perpausek ere objektu funtzioa betetzen dutela pentsa dezakegu, isilpean dagoen aditzen baten objektu (opa dizut, esaterako).

30.3.1b Bestalde, nekez esan daiteke berria zabaldu, susmoa izan, erabakia hartu, elea ibili eta horrelako predikatu egituren osagarriak objektuaren gunea betetzen dutela: Txirrita hil zela zabaldu zuten berria; Susmoa daukat zure bila dabiltzala; Erabakia hartu dute aurten Parisera joango direla; Elea zebilean oraingo honetan eskuindarrek irabaziko zutela. Adibide horietako batzuetan betea dago objektuaren gunea (berria, susmoa eta erabakia dira objektuak lehen hiru adibideetan); ibili aditzak, berriz, ez du objektuaren gunerik, eta elea DSak betetzen du subjektuaren gunea. Dena dela, ez da zaila ikusten predikatu egitura horiek sakonean iragarri, susmatu, erabaki eta esan bezalako aditzen pareko direla eta, hortaz, osagarriak sakoneko aditz horien objektu direla nolabait.

30.3.1c Beste batzuetan, izan aditzarekin eraturiko egitura atributiboetan (egia izan, agerikoa izan, ziur izan, mesederako izan…), perpaus osagarriak subjektuaren funtzioa bete dezake: Egia da partida Lurdesek irabazi duela; Agerikoa da ez garela Perurena bezain indartsu; Ez da ziur nork irabaziko duen; Mesederako da denok bat egitea; Okerrena da ez dugula ezer ikasi; Harritzekoa da zenbat dakien; Bidezkoa da bakoitzari berea ematea.

30.3.1d Subjektu ergatibo ere izan daitezke perpaus osagarri jokatugabeak, -tzeak perpausak (§ 30.6.3.2.7): Kezkatu egiten nau gure semeak hain kirol gutxi egiteak. Zehar-objektuaren funtzioa betetzen dute, berriz, -tzeari perpausek (§ 30.6.3.2.6): Beldur diot bakarrik gelditzeari.

30.3.2. Perpaus osagarriak eta instrumentala

30.3.2a Beste zenbaitetan, zertaz? edo zeren? galderei erantzuten diete perpaus osagarriek. Ahaztu, ohartu, konturatu, jabetu, gogoratu eta horrelako aditzen osagarriek zertaz? galderari erantzuten diote (baina, azken batean, aditz horien barne argumentuari dagozkio): Ohartu zara horren jarreraz? / Ohartu zara haserre etorri dela?; Gogoratzen zara esan beharrekoaz? / Gogoratzen zara zer esan behar duzun? Zeren? galderari erantzuten diote beldur izan bezalako gobernatzaileen osagarriek: Beldur naiz ez dutela ezer egingo.

30.3.2b Gobernatzailea izena duten perpausek, azkenik, izenlagunaren lekua betetzen dute. Horrelakoak ere izan daitezke jokatuak eta baita jokatugabeak ere: Nola ez eduki barkatuko didazulako ustea? Berriro elkar ikusiko dugun esperantza ez dut galdu. Euskara ikasteko erabakia hartu dute gure lankideek; Isilik egoteko agindua eman digute. Maiztasun txikiagoa badute ere, -tzeko perpaus jokatugabeen ondoan badira -tzearen jokatugabeak ere: Ulertu nahi nuke uhin eraztunak hartzearen ideia hori (Sarrionandia).