Euskararen Gramatika

30.2.3. Perpaus jokatugabeetan zer gertatzen den

30.2.3a Perpaus osagarri jokatugabeek, aldiz, bestelako ezaugarriak izango dituzte. Izan ere, esan dugu adizki jokaturik ez izatean, ezin dituztela adierazi pertsona edo numero komunztadurak, ez eta aspektua edo denbora ere. Hortik datoz, hain zuzen ere, perpaus osagarri jokatugabeen ezaugarriak. Marka horiek guztiak aditzean adierazten ez direnez, behar denean esplizituki markatuko dira subjektua —eta baldin badaude, objektua eta zehar-objektua—: Harritzen nau haurrek hor hain lasai lo egiteak.

Dena den, gehienetan ez da agerian uzten zein den mendeko perpauseko subjektua; perpaus nagusiak proiektatzen dio menderatuari berea: Argia itzaltzea ahaztu zaio Mikeli [Mikelek da itzaliren subjektu aipatugabea]; Ez dizu kalterik egingo etxea margotzeak [edonor izan daiteke margoturen subjektua, baina zuk dela iradokitzen da besterik adierazi ezean]. Beste batzuetan, testuinguruak lagunduko digu mendeko perpauseko subjektua zein den jakiten: Etxean geratzea komeni da [testuinguruak argitu behar du geldituren subjektua nor den].

Subjektu huts hori dela eta, aukera-aukerakoak dira perpaus osagarri jokatugabeak adierazpen inpertsonalak, generikoak edo subjektu zehaztugabekoak egin nahi direnean: Horregatik erabaki zen etxea ixtea; Aberatsa izateak ez dakar zoriontsu bizitzea; Nola jakin zer egin?

30.2.3b Bestalde, perpaus jokatugabeek denbora markarik ere ez dutenez, denbora hori zehazten ez bada (denbora aditzondoak erabiliaz gehienetan —atzo, gaur, bihar, lehenago, gero…—), perpaus nagusiaren arabera interpretatzen da. Interpretazio hori askotarikoa izan daiteke, baina predikatu gehienek badute joera aski nabarmena, beren semantika dela eta, osagarriaren denbora interpretazio jakin bat behartzeko edo iradokitzeko. Horrek esan nahi du adierazten den denbora ez dela absolutua, perpaus nagusiarekiko erlatiboa baizik: osagarriak adierazten duen egoera perpaus nagusiak adierazten duen egoerarekiko aurretikoa, aldiberekoa edo ondotikoa izango da. Predikatu askok ondotiko interpretazioa behartzen dute, hala nola ausartu aditzak (zerbait egitera, esatera… ausartu): lehenik ausartzea da eta ondoren zerbait egitea, esatea… Osagarri mota batzuk, hain zuzen ere, beti dute ondotiko interpretazioa edo interpretazio prospektiboa; halakoak dira -tzera, -tzeko atzizkia hartzen dutenak, bai eta zehar-galdera jokatugabeak ere (§ 30.6.3.4, § 30.6.3.5, § 30.7.2, § 30.8.3). Beste predikatu batzuk, ostera, aurretiko interpretazioarekin loturik daude ia beti: esaterako, damutu edo barkatu. Aldez aurretik eginaz edo esanaz edo pentsatuaz… damutzen da norbait. Halakoetan aurkituko dugu, aukera gisa, mendeko aditzaren aldaera burutua: damutu/barkatu egina (egin izana). Zentzumenen bidezko hautemate predikatuetan, berriz, ohikoa izaten da aldibereko interpretazioa: sartzen ikusi.