Euskararen Gramatika

29.2. Menderakuntzaren ezaugarri morfosintaktikoak

29.2.1 Honako hauek dira, EGLU-IV eta EGLU-V liburukietan genioenez, menderakuntzak berekin dakartzan ezaugarri morfosintaktikoak:

Aditz-flexioko markak. Mendeko perpausetako adizki jokatuak atzizkiak hartzen ditu (-la, -n eta hauetatik eratorriak -nez, -nik, -nez gero, -lako, -larik eta abar) edo aurrizkiak (ba-, bait-).

Bestalde, zenbait mendeko perpausetan aditza jokatugabea izan ohi da, ez du, ez denbora, ez pertsona komunztadura-markarik hartzen: joatea (erabaki, pentsatu), egoteko (esan, eskatu), ibiltzen (ikasi), idatzi ondoren, galduz… Adizki laguntzailerik gabeko aditz forma izatea ere menderakuntzaren seinale da.

29.2.2 Hitzen hurrenkera (ikus 41. kapitulua). Mendeko perpausek elkartuan gainerako sintagmek edo osagaiek betetzen duten lekua eta zeregina betetzen dute. Ondorioz, perpaus ez diren gainerako osagaiek perpausaren barruan duten mugikortasuna erakutsiko dute perpaus menderatuek: Bide berri bat egingo dutela esan du irratiak / Irratiak esan du bide berri bat egingo dutela / Irratiak bide berri bat egingo dutela esan du; Txostena amaitzen dudanean joango naiz etxera / Joango naiz etxera txostena amaitzen dudanean / Etxera joango naiz txostena amaitzen dudanean; Dirurik ez duela esan arren, beti prest egoten da kanpoan afaltzeko / Beti prest egoten da kanpoan afaltzeko, dirurik ez duela esan arren. Hori horrela izanik ere, gogoan hartu behar da ‘galdegai/mintzagai’ jokoaren eragina (ikus 41. kapitulua). Bestalde, zenbait perpaus menderatutan (erlatiboetan, adibidez) ordena aski aldagaitza da, menderakuntza mota hau aztertuko dugun kapituluan (ikus 31. kapitulua) ikusiko dugun bezala.

29.2.3 Adizki alokutiboak (ikus 27. kapitulua). Mendeko perpausek ez dute onartzen adizki alokutiborik (perpaus juntatuek bai, nahiz ez beti): Miren berandu etorri dun eta ez din hire hitzaldia entzun; *Miren berandu etorri dunala uste dinat.