Euskararen Gramatika

28.6.2.2. Juntagaiak

28.6.2.2a Orain arteko adibideetan juntagaiak perpausak izan ditugu. Eta egia da sarri askotan perpaus osoak izaten direla baina juntagailuaren bidez elkartzen direnak. Baina perpausa baino txikiagoko elementuak ere elkartu ditzake. Betiere, baldintza batekin: predikatuak elkartzen dituela baina-k. Horrela, adjektiboak edo adjektibo sintagmak elkartzeko arazorik ez da izango: Jaungoiko ttipi baina adoragarria; Leku urrun baina lasaian bizi gara. Eta esan dugunetik ondorioztatzen da izen sintagmak ezin izango direla juntatu baina-ren bidez: *Aita baina ama etorri da; *Haragia baina arraina jan dut. Horretan, emendiozko juntaduratik eta juntadura hautakaritik urrundu egiten da aurkaritzakoa.

Beste batzuetan, juntaduretan gertatzen diren ezabaketen ondorioz, lehen begiradan beharbada perpaus osorik ez da ikusten: Gaurko egunean kaletarrak ondo bizi dira, baina nekazariak gaizki; Azeri zaharrari ilea joan zaio, baina antza ez. Baina hauetan ere predikatuak ditugu tarteko: iruzkinak dira juntatzen direnak, juntagai biek mintzagai nagusi bakarra dutelarik; isilean geratu eta bi juntagaietan ulertzen diren elementuak agerian emango bagenitu, perpaus osoen juntadura izango genuke; eta ez elementua —eta dagokionean, predikatuaren baiezkotasuna adierazten duen bai— aditz sintagmaren ordain izaten dira horrelakoetan. Eta beste molde honetakoak ere aurkitu ditzakegu: Aita bai, baina ama ere etorri da; Aita ez, baina ama etorri da. Berriro ere bai eta ez aditz sintagmaren ordainak dira eta, horrenbestez, predikatua tarteko denez, ez dago eragozpenik aurkaritzako juntadura egiteko. Izan ere, hor elkartzen direnak ez dira subjektuak, bina perpaus oso baizik: Aita bai (etorri da), baina ama ere etorri da; Aita ez (da etorri), baina ama etorri da.

28.6.2.2b Bada beste ezaugarri bat eta/edo/ala juntagailuetatik desberdina: badirudi baina-k ez dituela normalean juntagai bi baino gehiago elkartzen. Ondorengoak, adibidez, ez genituzke zuzenak izango: *Mikel gaixo dago, baina ospitalera eraman dute, baina berehala sendatuko da; *Josu gaztea baina langilea baina alaia da. Lehen adibidea, noski, zuzena izango litzateke aurreko edo ondoko bi perpausak eta juntagailuz elkarturik baleude: Mikel gaixo dago eta ospitalera eraman dute, baina berehala sendatuko da; Mikel gaixo dago, baina ospitalera eraman dute eta berehala sendatuko da. Baina orduan, hiruna perpaus izan arren, aurkaritza bi multzoren artean gauzatuko litzateke: [Mikel gaixo dago eta ospitalera eraman dute], baina [berehala sendatuko da]; [Mikel gaixo dago], baina [ospitalera eraman dute eta berehala sendatuko da]. Eta horixe da kontua: baina-k aurkaritza bakarra gauzatzen duela juntadura bakoitzean eta, hortaz, ez dituela bi juntagai baino gehiago elkartzen.

Zenbaitetan, egia da, badirudi bi juntagai izatearen debeku hori horren guztizkoa ez dela. Ondoko adibidean, esate baterako: Bera ez dela joango esan du aitak, baina semea bai, baina denbora laburrerako. Baina adi begiratuz, ohartuko gara hor maila desberdineko juntadura dugula. Aurkaritza A (aita ez da joango) eta B (semea joango da)-ren artekoa da. Ondoren, aurkaritza horretatik ateratzen den ondorioaren kontra (semea joango da), bigarren aurkaritza bat dugu, baina C (baina denbora laburrerako).