Euskararen Gramatika

27.7. Hika alokutiboaren adizkiak

27.7a Eztabadako adizkiak aski desberdinak dira euskalki batetik bestera, Euskaltzaindiak euskara idatzirako adizki sistema batua eskaini badu ere. Halaber, haiekin gertatzen den gisan, alokutiboaren adizkiek ere ez dute forma bera euskalki guztietan. Aldaketa handiak daude toki batetik bestera, eta anitzetan hiztun berak forma bat baino gehiago erabiltzen ditu.

27.7b Euskaltzaindiak alokutibo adizkietan ere 1994an proposatu zuen eredu estandar bat. Baina parte bat baizik ez zuen finkatu, hikako moldeari dagokiona, hain zuzen ere. Ez da deus esaten ekialdeko euskalkietan bereziki erabiltzen den zukako (eta xukako) alokutiboaz, eta hori arautu gabe dago.

27.7c Zernahi gisaz, adizkiak finkaturik ere, ez du Euskaltzaindiak ezer ere esan haien erabileraz: ez gizarte mailako baliagarritasunaz, ez sintaxiak jartzen dituen mugez. Hikako alokutiboaren forma bakarrik arautu du. Eztabadako adizkiekin gertatu zen bezala, hemen ere erdibideko jokabideei eman zitzaien lehentasuna, sinpletasuna, argitasuna, tradizioa eta gaurko erabilera kontuan harturik.

27.7d Erro aldaketak gertatzen diren kasuetan, saileko paradigma guztietan ageri da erro hori: NOR bakarreko izan aditzean -u- erroa onartu da (nauk), eta iraganean alokutibo marka atzizki gisa, ez aurrizki gisa, onartu da (zuan, ez huen). Halaber, ke-dun formetan ere: dateke → dukek, edo litzateke → dukek. NOR-NORK sailekoetan -i- hautatu da: nau → naik, eta hor -it- plurala hobetsi da, eta ez -zki-: ditu → ditik; NOR-NORI dugunean lehen silaban ez da -i- onartu: natzaio → natzaiok (ez naitzaiok); alokutiboaren marka ergatiboaren ezkerrean ematea onartu da, ez haren eskuinean (diagu, eta ez diguk), baina, hala ere, ditek, eta ez diate. Azkenik, pertsona aurrizkirik ez duten orainaldiko adizkeretan d → z aldaketa onartu da, erro aldaketarik ez dakarten adizki alokutibo ergatibodunetan: dezake → zezakek, dio → ziok, baina du → dik (eta ez zik).

27.7e Adizkiak ez dira itxuraz ematen duten bezain nahasgarriak, datibo marka gaineratu behar da: du → nauk/n. Baina eztabadako adizkiak bezain erregularra da sistema. Aldaera anitzen bereizketa datiboaren kokaguneak markatzen du: toki batzuetan, esate baterako, egin diate/dinate esaten da, eta beste batzuetan egin ditek/diten, gauza bera adierazteko. Desberdintasuna markaren kokagunearen kontua da: di-a-te edo di-na-te batean, eta di-te-k edo di-te-n, bestean. Non jartzen den alokutiboaren marka, adizkia aldatu egiten da. Euskaltzaindiak aukerak egin behar izan ditu holakoetan, zenbait faktore kontuan izanik, batasun adizkiak proposatu ahal izateko. Adibide horietan ditek/diten aukeratu du, nahiz hiztun askok diate/dinate erabiltzen duten.