Euskararen Gramatika

27.2. Euskararen tratamenduak

27.2a Euskaran hiru hizketa tratamendu bereizten ditugu, hiru erregistro nahi bada: Noiz etorriko zara?; Noiz etorriko haiz?; Noiz etorriko da berori?

Hiru perpaus horiek hiru tratamendu mota desberdin islatzen dituzte: zuka, hika eta berorika. Bigarren pertsona izenordainak markatzen du solaskidea, eta solaskidearen arabera aldatzen dira tratamenduak. Hiruen artean zuka da tratamendu arruntena, eta eztabadakoa deitzen dugu; hika tratamendua, hitanoa deitua, lagunartekoagoa da, edo solaskideen artean nolabaiteko konfiantza eta konplizitatea eskatzen du, ez da nolanahi erabiltzen ahal; azkenik, gaur egun ia desagertua den berorika tratamendua, beroriketa deitua, errespetuzko edo beldurrezko tratamendua da, apaizarekin, medikuarekin, herriko jauntxoarekin… zenbait tokitan egin izan dena. Berorikarekin, solaskideari bigarren pertsona ezarri beharrean, hirugarren pertsona ezartzen zaio, eta adizkiak ere hirugarren pertsonarekin egiten du komunztadura. “Egin izan dena”, diogu, gaur egun ez baita ia erabiltzen. Hiru tratamendu, hortaz: eztabada (edo zuka), hika eta berorika.

27.2b Zuka, hika eta beroriketa hiru elkarrizketa erregistro horiek desberdinak dira, eta pisuzko gizarte-aldagai batzuen arabera (konfiantza, hierarkia, sexua, adina, familia harremanak…) hautatzen dute solaskideek noiz bata eta noiz bestea erabili. Baina tratamendu bat edo bestea hautatzeak baditu beste ondorio batzuk ere.

Galderen erantzunak honako hauek izan daitezke, hurrenez hurren:

– Noiz etorriko zara? –Zortzietan etorriko naiz.

– Noiz etorriko haiz? –Zortzietan etorriko nauk/naun.

– Noiz etorriko da berori? –Zortzietan etorriko naiz.

Hortaz, Noiz etorriko zara? galderak Zortzietan etorriko naiz izan dezake erantzuna; eta gauza bera gertatzen da Noiz etorriko da berori? galderarekin ere. Beste modu batera esateko: eztabada eta beroriketa erregistroek ez dute solaskidearen aldetik aparteko hizkera aldaerarik eskatzen. Ez da gauza bera gertatzen hikarekin.