Euskararen Gramatika

26.3.5.1. Subjuntiboa eta agintera

26.3.5.1a Aurreko taulak erakusten duenez, [-tu] partizipio burutua, [-t(z)en] partizipio burutugabea eta [-tuko] partizipio prospektiboa oinarri dituzten adizki analitikoak indikatiboaren esparrukoak dira. Indikatiboaz bestelako moduetarako, aditzoinaz eta *edin/*ezan laguntzaileez osatu adizki analitikoa erabiltzen da.

26.3.5.1b Hasteko, hura da euskararen subjuntibozko adizkia. Hizkuntzaz hizkuntza, subjuntiboa mendeko perpaus jokatu jakin batzuei mugatua izan ohi da; euskaraz, helburuzko perpausetan eta osagarri zenbaitetan erabiltzen da bereziki (ikus beherago § 26.6.2.1): Erran diot oraintxe bertan dei nazan; Itxi atea haizerik sar ez dadin. Euskarak hiru subjuntibo ditu: orainaldikoa, iraganaldikoa eta alegiazkoa. Orainaldiko subjuntiboak aldi oraineko laguntzailea du (etor dadin, egin dezan); iraganaldikoak, berriz, aldi iraganekoa (etor zedin, egin zezan). Alegiazko subjuntiboak alegiazko morfologia duen laguntzailea du (etor ledin, egin lezan); euskalki gehienetan alegiazko perpaus baten osagarri gisa erabiltzen bada ere (nahi nuke etor ledin), zubererak, antzina orokorragoa zen usadio bati eutsiz, iraganaldiko perpausen osagarri gisa ere erabiltzen du (üdan [ütürria] ttipitzen beitzen, hua behar zian haidürü egon behar zegoa betha ledin, EHHA Montori). Mendeko perpausetan erabiltzen diren ber, subjuntibozko adizkiek menderagailua daramate; beherago erakutsiko dugu (§ 26.6.2.1) perpausen arabera, delako morfema -n edo -la izan litekeela (etor dadin/etor dadila; egin zezan/egin zezala).

26.3.5.1c Aditzoinaz eta *edin/*ezan laguntzaileez osatu adizki analitikoa aginterazko eta jusibozko forma analitiko nagusia ere badela ikusi dugu. Gorago azaldu direnak errepikatu gabe, gogoan har adizki analitiko horrek, sintetikoek ez bezala (§ 26.1.5.4, § 26.2.3c), ez duela erabilera-murriztapenik. Bestela erranik, nahiz eta aginte adizki sintetikoak dauden, maiztasun handiagoarekin erabiltzen da adizki analitikoa.