Euskararen Gramatika

26.0. Sarrera

26.0a Hizkuntza gehienetan aditzak bi modutara joka daitezke: sintetikoki, hau da, hitz bakar baten bidez, edo analitikoki, erran nahi baita hitz bat baino gehiagoko egitura bat erabiliz. Alabaina, hizkuntza guztiek ez dituzte forma bata eta bestea neurri berean baliatzen. Hizkuntza erromantzeetan, aditz guztiek dituzte forma sintetikoak, eta egitura analitikoak denbora-aspektu-modu ñabardura zenbaiten ekartzera mugatuak dira: gazt. veo, entendí, cantaba baina he visto, estoy leyendo, voy a cantar; fr. je vois, je compris, je chantais baina j’ai vu, je suis en train de lire, je vais chanter. Euskaraz beste muturreko egoera dugu: oso aditz gutxik daukate paradigma sintetikoa eta egitura analitikoak denbora-aspektu-moduaren adierazpide bakarra dira euskal lexikoiko aditz gehienentzat: hartzen dut, ulertu nuen, dantzatuko dut…

Adizki sintetikoak hitz bakar batez osatuak direla erran dugu; hitz bakar hori adizki jokatua da (dakar, dator, nago). Adizki analitiko ororen oinarrian (etorri nintzen, ekartzen dut, egonen da) adizki nagusi bat eta adizki laguntzaile bat daude: adizki nagusia jokatugabea da (etorri, ekartzen, egonen) eta laguntzailea, berriz, jokatua (nintzen, dut, da).

26.0b Euskararen adizki jokatua morfologia konplexukoa dela erran ohi da, aditz erroaz gain, denbora eta modu markak, eta pertsona eta numero (sing., pl.) komunztadura markak biltzen dituelako. Kapitulu honen lehen atalean, adizki jokatuaren egitura deskribatuko dugu eta zenbait kontzepturen definizioa emanen (§ 26.1). Ondotik, alde batetik, adizki sintetikoak aztertuko ditugu (§ 26.2), eta bestetik, analitikoak (§ 26.3). Perifrasiak aztertu ondoren (§ 26.4), aditz predikatu konplexuen forma jokatuen berezitasun zenbait agerian emanen ditugu (§ 26.5). Azkenik, adizki jokatuen erabilera denbora-aspektu-modu sistemaren deskribapenari eskaini atalean azalduko dugu (§ 26.6).