Euskararen Gramatika

25.3.5. Aditz izena oinarri duten adizki analitikoak eta perifrasiak

Ezbairik gabe, aditz izena da perifrasi berriak sortzerakoan gehien erabiltzen den adizki jokatugabea. Gehienetan inesibo mugagabean dago, baina adlatiboan eta datiboan ere ager liteke.

25.3.5a Euskalki guztiek [-(t)zen + izan/*edun] adizki analitiko burutugabea erabiltzen dute (ikus § 26.3.4, § 26.6.1): Ez zaitut ongi ikusten; Treinaren txistu bizia oihanean ere entzuten zen.

25.3.5b Ekintzaren progresibotasuna adierazteko, ekialdeko hizkerek [-t(z)en + ari izan] perifrasia erabiltzen dute; mendebaldekoek, berriz, [-t(z)en + egon], [-t(z)en + ibili] edo [-t(z)en + jardun] (ikus § 26.4, § 26.6.1): Haurrekin jostatzen ari da; Entzuten dago; Ikasten dabil; Ikasten dihardu.

25.3.5c Ekialdeko hizkerek [-t(z)er + izan/*edun] perifrasia dute gutitarik gertatu ez dena adierazteko: Urrunago, berriz bazoazilarik, zabal zabala erortzer zen JonDoni Petri, behi-ongarri baten gainean lerraturik (Barbier); Don Angulok erraiter zuen “eske jina”, zuzendu zuelarik hitza (J. Irigarai); Erien etxean sartzean halako usainak sudur guzia bete zautan nun alditxartzer bainintzen (Zerbitzari).

25.3.5d Etorkizun hurbil-hurbilean gertatuko dena [-t(z)era + joan] perifrasiaren bitartez ematen dute euskalki gehienek (ikus § 26.6.1.3): Urte batez beraz, “Jauneriaren” beha geundelarik gertakari arraro batek arras hunki ninduen eta hitz bat edo biz aipatzera noa (Landart); Esatera nindoan esaldia musu batekin itoko zidan (Joxean Agirre); Eta orai berriz biziari lotzerat doa, amodio berri batez sustaturik (J. B. Etxepare); Ixil, ene arima, konplitzera doa misterio handia (Intxauspe).

25.3.5e Halaber, [-t(z)eari + egon/eduki] perifrasiek gogo bat edo burutzeko puntuan den gertaera bat adierazten dute: Partitzeari nengoen hura etorri zenean ‘partitzeko asmoa nuen etorri zenean’; Ithotzeari banaukan ‘hura itotzekotan nintzen’ (Lafitte).