Euskararen Gramatika

24.4.4. Aukerako eta nahitaezko bigarren mailako predikatuak

24.4.4a Bigarren mailako predikaturik gehienak aukerakoak izaten dira. Horrela, Hiletara triste abiatu nintzen adibidea baldin badugu, perpaus horrek bere barnean darama ‘hiletara abiatu nintzen’; abiatu aditza bere ohiko esanahiarekin erabiltzen da, eta triste elementua aukerakoa da perpausaren gramatikaltasunerako (Hiletara abiatu nintzen). Gauza bera gertatzen da ondorengo adibideetan ere: Kezkatuta irten nintzen bileratik; Pozik joan nintzen bazkarira; Haserre hurbildu zitzaidan udaltzaina; Beldurtuta hartu nuen eskutitza; Damututa aitortu nituen bekatuak; Gogotsu hasi genuen denboraldia. Guztietan aditza (irten, joan, hurbildu, hartu, aitortu, hasi) bere ohiko adieran erabiltzen da, eta bigarren mailako predikaturik gabe ere adibide zuzenak lortuko genituzke. Aukerako bigarren mailako predikatuen aurrean geundeke. Horrelakoak izaten dira subjektuari begira dauden guztiak.

Objektuari begirako bigarren mailako predikatuen artean aukerakoak eta nahitaezkoak aurki ditzakegu. Adibidez, Emaztea hil zitzaionean, lur jota eraman genuen Jon hilerrira perpausa daukagularik, adieraren aldetik ‘Jon hilerrira eraman genuen’ barnean darama, eraman aditza ohiko esanahiarekin agertzen da, eta lur jota elementua azaldu edo ez azaldu adibidea zuzena eta zentzu berekoa izango litzateke; objektuari begirako aukerako bigarren mailako predikatua izango litzateke lur jota [Jon – lur jota]. Horrelakoak dira honako hauek: Urtsuegiak egin dituzu babarrunak; Ordenagailua hondatuta itzuli didazu; Inauterietan mozorrotuta ikusi zintudan; Ordulari bat eman didate opari(tzat).

24.4.4b Beste batzuetan, ordea, objektuari begirako bigarren mailako predikatuak nahitaezkoak izaten dira. Esate baterako, Bera egin zuten erantzule esaten dugunean, adibideak ez darama barnean ‘bera egin zuten’, perpaus horretan egin ez baita bere ohiko adieran ulertzen —ez dago inolako ‘gauzatze fisikorik’—, baizik eta ‘norbaiti ezaugarri bat egotzi’ edo horrelako zerbait adierazten du, eta adiera horretan erantzule elementua nahitaezkoa da. Desberdintasuna argiago ikusteko, ohart gaitezen adibide horren parean izan daitezkeela egin aditza erabiliz osatutako honako hauek ere: Zubia egurrezkoa egin zuten; Dorrea okertuta egin zuten. Horietan bai, azpian ‘zubia egin zuten’ eta ‘dorrea egin zuten’ daude, egin-ek bere ohiko esanahia du, eta egurrezkoa eta okertuta aukerako bigarren mailako predikatuak izango lirateke.

Nahitaezko bigarren mailako predikatuak onartzen dituzten aditzen eta egituren saila aukerakoena baino murritzagoa da. Alde batetik, hautemate eta iritzi aditzak daude. Adibidez, Zail(a) ikusten dut hori esaten dugunean, ikusi aditzaren bidez ez da hautemate fisikorik edo begien bidezkorik adierazten; iritzi bat edo norbaiten ustezko egoera bat adierazten da, eta horrelakoetan bigarren mailako predikatua nahitaezkoa izaten da. Berdin Josu triste sumatu dugu diogunean; ez gara ‘ohartzeaz’ ari, baizik eta Jonen egoeraz. Edo Aberatsak aurkitu zituen behartsuak baino gaiztoago esaten denean aurkitu-ren adiera zerbaiten edo norbaiten egoera ‘sumatzeari’ dagokio; baina aditz horrek baditu beste esanahi batzuk: ‘bilatzen dena ikusi, non den jakin’ (Aurkitu dut galdu zaidan ardia), edo ‘topatu’ (Huts asko aurkitu ditut liburu horretan). Bigarren multzoan era batean edo bestean izendatzea edo hautatzea adierazten dutenak daude, eta sarritan artikulurik gabeko izen bat izaten da bigarren mailako predikatua: Elkarteko lehendakari aukeratu zuten Nagore; Taldeko kapitain izendatu dugu Irene; Jokin hautatu dugu langileon ordezkari.

Beraz, nahitaezko bigarren mailako predikatuen adibidetzat hartu ohi dira honako hauek bezalakoak: Bart burumakur ikusi zintudan; Gogotsu sumatu nituen lehiakideak; Interesgarria aurkitu nuen artikulu hura; Alkate hautatu naute herritarrek; Mutil horrek ez zaitu zoriontsu egingo; Garaipen haren ondoren errege izendatu zuten; Txiki-txiki egingo nuke telefono madarikatu hori; Gurasoek zintzo nahi zaituzte.