Euskararen Gramatika

23.4.2. Ahal izan

23.4.2a Ahal izenak eta izan aditzak osatzen dute predikatu modal hau²⁰³. Gainerakoetan bezala, aspektuari, aldiari, pertsona komunztadurari dagozkion flexio morfemak hartzeko euskarria baino ez da izan; ahal izenak ematen dio esanahia, ‘aipatzen dena gertatzeko edo egiteko eragozpenik edo ezintasunik ez dagoela’ alegia. Ahalera adizkiek ere balio bera eman dezakete: etor daiteke, egin dezake, dagike…

23.4.2b Ahal izan predikatu modalaren aspektu markei dagokienez, prospektiboaren morfema zuzenean har dezake izenak, -ko atzizkia: etorri ahalko da / etorri ahal izango da. Bi moldeek dute lekukotasun ugari corpusetan, baina ahalko da nagusi. Laguntzailea da, du nahiz dadin, dezan izan daitezke, hau da perpauseko aditzak eskatzen duena, ahal izanek ez baitu laguntzailea aldarazten. Perpauseko aditza, berriz, partizipio burutu forman ematen da gehienetan: Nahiko gauza beroak erabili ahal izaten dira eskuetan minik sentitu gabe (Aldasoro); Kalean sei-zortzi besamotz gehiago ikusi ahal izan genituen (Linazasoro); Harryk entzun ahal izan zizkion mespretxuzko ahoberokerien arabera… (I. Mendiguren). Partizipio burutuaren ordez aditzoina ere aurki daiteke dadin eta dezan laguntzaileekin: Asma ahal baneza, erran beharraren gaitzetik begiratuko zintuzket (Jon Muñoz); Hango lurralde ederra, hango mendialdea eta Libano ikus ahal ditzadan (Elizen arteko Biblia); Froga bat ekar diezadakezun orduko, zatoz, eta zurea izanen naiz (Jon Muñoz). Partizipio burutua eta aditzoina forma berekoak direnean ez dago bereizterik bietatik zein ageri den: Otoi, uztazu apaiz-lanen bat egiten, ogi-puskaren bat jan ahal izan dezadan (Elizen arteko Biblia); Dena konpontzeko aukera emango digun agiri hau, gurekin etorri eta han bizi ahal izan zaitezen (Irizar). Partizipio burutugabearen ondoren ere ezar daiteke ahal izan: Honi erreka esaten ahal bazaio, furgona erreka joa da (K. Izagirre); Agian haren edukiak argi izpiren bat ematen ahal ziok nahaspila honi (Epaltza); Derradan hasteko txukun janztea atsegin dudala, berorrek ikusten ahal duenez (Jon Muñoz).

23.4.2c -kedun laguntzailearekin ere ageri da ahal izan idazle klasikoetan, bai eta gaurkoetan ere: Oraino hemen galdegin ahal diteke ea ifernuan berorik baitzen hotzik izanen denz (Axular); Haize hiltzaile, ziztugile, intziri egile, orro egile hori, ikusi al duzu, ikus ahal dezakezu? (J. Zabaleta). Ez dirudi alde handirik dagoenik ahal duten eta ez duten adizkien artean: ikus ahal dezakezu / ikus dezakezu.

23.4.2d Gainerako aditz modalak bezala, ote morfema funtzionalarekin erabil daiteke (modalitate epistemikoa): Zerk eragin ahal izan ote du zugan horren aldaketa ustekabeko eta krudela? (Jon Muñoz).

23.4.2e Ezezko perpausetan ez ahal izan eta ezin izan baliokide gertatzen dira: Nortzuk diren ez badidazu esaten ahal, esaidazu gutxienez zer egiten duten (Alonso); Ez nuke esaten ahal zer egiten nuen nik adierazi dizudan aldarte hartan (K. Izagirre); Zu zaren lekutik ez duzu ikusten ahal zer gertatzen den (R. Etxeberri). Adibide horietan berdin erabil zitezkeen, hurrenez hurren, ezin badidazu esan, ezingo nuke esan nahiz ezin duzu ikusi.

²⁰³ Bestelako jokabidea eta balioa du modalitatea adierazten duten omen/ei, ote edo bideren ondoan ikusiko dugun ahalek (§ 23.5).