Euskararen Gramatika

22.7.6. Asko, aski, samar, pixka bat

22.7.6a Multzo berekoa da asko mugatzailearekin ere, erabilera adjektibala duela: Sofa karraska egin eta are beherago hondoratu zen, eta, egia esan behar badut, on askoa gainera, apurtxo bat trebatu ostean (I. Mendiguren); Baita on askoak ere (Iturbe).

22.7.6b Aski adberbioa aurretik nahiz ondotik joan daiteke: Joatekotz, aski goiz hobe dik deliberatzea (Larzabal); […] dama polita da eta guztiz egokia: goiz aski bota zion Alzuruk begia […] (Iztueta).

22.7.6c Samar ere ez da urrun, esanahiaren aldetik, aski adberbiotik. Adberbio edo adjektiboekin batera erabiltzen dugu, ez aditzekin. Hegoaldean du tradizioa. Adjektibo ondoan jarririk, haren artikulua eta kasu marka hartzen ditu: Uitzik hartu zuen, lehenbizikoz, astindu eder samarra (Lizardi); Etxe nagusian sartuta berehala, sukaldea, lasai samarra, euskal baserri guztikoen irudira (Agirre). Aldaera sabaikaria (xamar) ere erabiltzen da samar baino gradu apalagoa adierazteko, zenbait hizkeratan: Aurpegiz mehe xamarra, zango politak eta azal guri eta leuna zuen (Erkiaga) vs Jabea baserritar txiki samarra zen, txaparra (Erkiaga). Adberbioekin ere bai: Bakoitzak ahalegina eginaz, ondo samar bizi ziren senar-emazteok (Etxeita); Baina, berandu samar da-eta, egiteko ugari dugu (Erkiaga).

22.7.6d Pixka bat izen sintagma da berez, baina determinatzaile gisa erabiltzen dugu: Pixka bat / asko / zerbait ikasi. Izaera adberbiala du anitzetan: Euskara pixka bat arroztua du eta Euskara pixka bat ikasi du (edo Pixka bat ikasi du euskara). Adibide horietan pixka bat izenarekin joan daiteke ([euskara pixka bat]) edo perpausarekin, kantitatezko adberbioekin gertatzen den gisan.

Bestelako aldaera batzuk ere onartzen ditu, postposizioak harturik, esanahia (‘denbora laburrean’) aldatu gabe: Haatik, kasu eman behar diok, pixka bat (Larzabal); Geldi zaitez pixka batean, mesedez, […] (Labaien); Orduan, pixka batera gerra badugu (Labaien).

Zerrenda horretan zenbat galdetzailea ere sartu behar dugu, adberbioen sailean. Batzuetan izenekin doa, eta orduan ez da adberbioa, baizik zenbatzaile mota bat: Zenbat jende sartzen da hor?; Zenbat langile ditu enpresa horrek? eta abar. Baina beste batzuetan aditzarekin doa, eta orduan adberbioa da: Ikusiko dun zenbat naizen abila (J. B. Elizanburu); Zenbat maite zuen (Larregi); Nik zenbat dudan sufritzen (Gazteluzar); Zenbat umildu nintzen (Añibarro); Balekite ongi zenbat maite ditugun! (Barbier); Zenbat nekatzen gaituzten (Uztapide).