Euskararen Gramatika

22.6.1. Modu adberbioak zer diren: Nola eta zelan, oinarrizko galderak

22.6.1a Adberbio hauek nola edo zelan galdetzaileei erantzuten diete. Nola horrek erabilera asko ditu. Esate baterako, nola joango zara Iruñera? galdetzen duenak autobusean edo autoan joango zaren jakin nahi dezake, edo, besterik gabe, ezin zarela joan esan nahi dezake, ez dela batere egokia Iruñera joatea. Baditu beste erabilera asko hemen azaltzen direnak. Batzuetan, adibidez, konparazioetan erabiltzen dugu.

Adberbio elkartu zehaztugabeak (edonola), erakusleetatik eratorriak (honela, honelaxe), adjektiboetatik eratorriak (ederki), aditz jakin batekin erabiltzen direnak (kili-kolo egon) eta abar. Badira, noski, adberbio kategoriako hitz zuzenak (aise), edo adberbio gisa erabilitako adjektiboak (lasai). Aditzekin gertatzen diren elkartze sintaktikoak ere badira (doan eskaini, bidenabar esan…) eta moduzko esaera adberbialak (nola edo hala, bide batez…).

22.6.1b Modu adberbioen galdetzaile nagusia nola (nula, nurla, lola) da, baina bizkaierazko testuetan aise gehiago ageri da, eta erabiltzen, zelan. Gaur egun ere indar handia du zelanek bizkaieraz: Ikertu eta xuritu zuen hiztunak nola jokatzen duen denborari buruz (Mitxelena); Zelan baina artzainez jantzi? Jantziak non aurkitu? (F. Bilbao). ‘Zer gisa, zer modutan’, esan nahi du, eta esanahi hori duenean ez du bestelako postposiziorik onartzen. Izenlagun gisa erabil daitezke, hori bai: Zer alegrantziak, nolako bozkarioa, nolako ongietorria orotan eta guzienganik (Barbier).

Horren ondoan baditugu nolatan, zelatan (lekuko gutxirekin), nolaz…, eta horiek ‘zergatik, zer dela eta’ edo holako zerbait adierazteko erabiltzen ditugu: Esango digu egileak berak nolatan jo zuen bide horretatik (Mitxelena); Horra nolaz diren bilakatu apezgaitegiak eskola-etxe (Larre). Hor ikusten da, inguruko erdaratan bezala, galdetzaile horiek zergatia galdetzeko ere erabiltzen ditugula askotan.

Nola eta zelan adberbioek, zernahi gisaz, bi esanahiak dituzte (‘zer modutan’, eta ‘zer dela eta’): Nola pentsa dezakezu, Antonio bihotzekoa, zutaz ahaztu naizela? (Mitxelena); Ikusi dugu zelan dakizun sinestu behar dena (Kardaberaz).

22.6.1c Beste batzuetan isilpeko aditzen bat dugula tartean, baieztapen edo ezeztapen indartsua gordetzen duen itaun erretorikoa egiteko ere erabiltzen ditugu: Nola egingo dut hori, bada? (Ez dut holakorik egingo, nola uste duzu…?); Nola ez, gero? (Bai, noski; nola uste duzu…?); Nehork ez aditu? Ezkila? Nola, bada, hori? (Barbier).