Euskararen Gramatika

22.6. Adberbioen sailkapen semantikoa (IV): Modu adberbioak

22.6.1. Modu adberbioak zer diren: Nola eta zelan, oinarrizko galderak

22.6.1a Adberbio hauek nola edo zelan galdetzaileei erantzuten diete. Nola horrek erabilera asko ditu. Esate baterako, nola joango zara Iruñera? galdetzen duenak autobusean edo autoan joango zaren jakin nahi dezake, edo, besterik gabe, ezin zarela joan esan nahi dezake, ez dela batere egokia Iruñera joatea. Baditu beste erabilera asko hemen azaltzen direnak. Batzuetan, adibidez, konparazioetan erabiltzen dugu.

Adberbio elkartu zehaztugabeak (edonola), erakusleetatik eratorriak (honela, honelaxe), adjektiboetatik eratorriak (ederki), aditz jakin batekin erabiltzen direnak (kili-kolo egon) eta abar. Badira, noski, adberbio kategoriako hitz zuzenak (aise), edo adberbio gisa erabilitako adjektiboak (lasai). Aditzekin gertatzen diren elkartze sintaktikoak ere badira (doan eskaini, bidenabar esan…) eta moduzko esaera adberbialak (nola edo hala, bide batez…).

22.6.1b Modu adberbioen galdetzaile nagusia nola (nula, nurla, lola) da, baina bizkaierazko testuetan aise gehiago ageri da, eta erabiltzen, zelan. Gaur egun ere indar handia du zelanek bizkaieraz: Ikertu eta xuritu zuen hiztunak nola jokatzen duen denborari buruz (Mitxelena); Zelan baina artzainez jantzi? Jantziak non aurkitu? (F. Bilbao). ‘Zer gisa, zer modutan’, esan nahi du, eta esanahi hori duenean ez du bestelako postposiziorik onartzen. Izenlagun gisa erabil daitezke, hori bai: Zer alegrantziak, nolako bozkarioa, nolako ongietorria orotan eta guzienganik (Barbier).

Horren ondoan baditugu nolatan, zelatan (lekuko gutxirekin), nolaz…, eta horiek ‘zergatik, zer dela eta’ edo holako zerbait adierazteko erabiltzen ditugu: Esango digu egileak berak nolatan jo zuen bide horretatik (Mitxelena); Horra nolaz diren bilakatu apezgaitegiak eskola-etxe (Larre). Hor ikusten da, inguruko erdaratan bezala, galdetzaile horiek zergatia galdetzeko ere erabiltzen ditugula askotan.

Nola eta zelan adberbioek, zernahi gisaz, bi esanahiak dituzte (‘zer modutan’, eta ‘zer dela eta’): Nola pentsa dezakezu, Antonio bihotzekoa, zutaz ahaztu naizela? (Mitxelena); Ikusi dugu zelan dakizun sinestu behar dena (Kardaberaz).

22.6.1c Beste batzuetan isilpeko aditzen bat dugula tartean, baieztapen edo ezeztapen indartsua gordetzen duen itaun erretorikoa egiteko ere erabiltzen ditugu: Nola egingo dut hori, bada? (Ez dut holakorik egingo, nola uste duzu…?); Nola ez, gero? (Bai, noski; nola uste duzu…?); Nehork ez aditu? Ezkila? Nola, bada, hori? (Barbier).

22.6.2. Nola-ren bestelako erabilerak

22.6.2a Baditu adberbio honek beste erabilera batzuk ere. Batzuetan perpaus osagarrietan erabiltzen dugu: Eta ikusi duzu nola eraman duten arima infernuko ministroek? (Lizarraga); Hara, entzun al duk nola deitu didan? (Navarro).

Beste batzuetan esaera adberbial batzuetan, eta moduzko perpausetan ere: Eta, nola diren gauzak, bihotza oraindik ere samurtu egiten dit gogoratzeak (Saizarbitoria); Guti aski zikindu edo anitz zikindu, nola gerta (Herria); Arras bakan oro har, nahiz izan zitzakeen gurekilako aldi luzeagoak, nola gerta (Herria); Gizonek dituzte hartzen beren gainlore arruntak, nonahi atzeman daitezkeenak, hala nola arrosak (J. Etxepare); Zertako profetizatzen duzu, erranez: Hau dio Jaunak: Hona hiri honen ematera nola hala Babiloniako erregeen eskuetara, eta hark hartuko du (Duvoisin); Deusek ez nau hala samurrarazten nola holako gauzen ikusteak (Duvoisin). Edo ‘adibidez’ esan nahi duela: Dantza jauzietan bazituen berak arrainaturik franko pieza, hala nola “Milafrankarrak”, “Baztandarrak”, “Ainhoarrak” eta beste (Aintziburu eta Etxarren).

22.6.2b Mendeko perpausari bide emateko erabiltzen da (adizki laguntzaileak menderagailua behar duela): Nola gaur dugun lehen eguna, berritik hasiko gara (Xalbador). Eta zerbaiten araberako testuingurua adierazteko (berriz ere laguntzaileak menderagailua behar du): —Lizardiren zenbait pasarte ezin daiteke uler. —Nola irakurtzen den; Eta eguna luzeago edo motzago nola den, hiru ordutara alda litekeela [erlojua] (Munita). Konparaziozko testuinguruetan ere: Hainbertze ontasun badu semeak nola bere aitak (Duvoisin); Iturburura joatea ez da hain makur handia nola den tarteko horietan gelditzea (Villasante). Gainerako galdetzaileekin ere gertatzen da: Onuragarria izango dula? Nondik ikusten den; Noiz ateratzen garen, argiago edo nekatuago egongo gara.

Ezezko testuinguruan, konparaziozko perpaus batzuetan: Ez duzu arbola itsusiagorik nola baita olibondoa (J. Etxepare). ‘Bezala’ren esanahia duela: Uste dute ezin dela deus ere eskriba daitekeela lengoaia hartan, nola bertze orok baitute eskribatzen berean (Etxepare).

Harridurazko perpausetan ere erabiltzen da: A zer kanta! Nola bihotza jotzen duen! (Larzabal). Sinesgarritasun eza erakusten du batzuetan: Nola! Zer darasazu, gizona?, erraten dio apezak (Hiribarren).

22.6.2c Atzizki adierazkorra, edo gutxi gorabehera markatzen duena da -tsu (gaur egungo testuetan ez du ia lekukotasunik, pixka bat gehiago nolatsuko izenlagunaren forman): Segur naiz irakurtzaile zenbait bederen jakin nahiak direla nolatsu iragaiten ziren eresia emaite horiek (Lafitte); Huna nolatsu duten moldatu guzia (Hiribarren).

22.6.3. Bestelako galdetzaileak

Nola/zelan horiekin batera zer moduz, zein eratan, nolako gisan… bezalakoak ere erabiltzen dira. Esapide ihartuak dira, betiere adberbio funtziotan ageri direnak.

Galde horien guztien erantzun posibleak dira adberbio elkartu zehaztugabeak (§ 22.6.4) (edonola, nolabait…), erakusleetatik eratorriak (honela, horrela…), adberbio bihurtutako adjektiboetatik eratorriak (ederki, txarto…), zuzenean adberbio gisa erabiltzen ditugun adjektiboak (arin, azkar, bizkor…) eta bestelakoak, askotan aditz jakin batekin erabiltzen direnak (kili-kolo egon, blai egin…). Ondoren aztertzen dira guztiak.

22.6.4. Adberbio elkartu zehaztugabeak

22.6.4a Lehen saila osatzen dute adberbio elkartu zehaztugabeek: edonola (edozelan bizkaieraz), nolabait (zelanbait, bizkaieraz), nolanahi (zelangura, zelan nahi, bizkaieraz) eta inola (ezelan, bizkaieraz).

Adberbio horiek, egia esan, galdetzailea bezain zabalak dira esanahiari dagokionez, moduaren mundua bera ere aski irekia baita. Esanahi horietako batzuk aipatuko ditugu segidan.

Inola (inolaz) berez baiezko ez diren perpausetan erabiltzen da: ezezkoetan eta galderazkoetan. Modu esanahiaz aparte, zenbaitetan ukapen indartua adierazten du (inola ez = erabat ez); beste batzuetan, berriz, ‘itxuraz’ edo ‘seguru’ edo antzeko zerbait esan nahi du.

22.6.4b Nolanahi adberbioak esanahia zehaztugabea du batzuetan (edozein modutan, zernahi gisaz), subjuntibo kutsua beste batzuetan, eta esaera kontzesiboei bide emateko ere balio du, ere gaineratuz gero.

Lehenbiziko adieran askotan, ez beti, zentzu peioratiboa du: Baina gizartea zenbat eta aurreratuago, jendea bereganatzen hasi da gauzak ezin direla nolanahi egin (Salaburu); Ohituraren arabera, ez ziren bi premu edo bi kaiet elkarrekin ezkontzen ahal, etxe berriak ez ziren nolanahi egiten ahal (M. Tambourin, Herria); Zer ez dugu asmatzen gizonok, zuriezina zuritzeko eta gure kontzientziaren nolanahi garbitzeko (Irigoien).

Batzuetan subjuntibo kutsua du: Gauzak nolanahi gertatu diren, hari isilik egotea dagokio (Villasante).

Esaera kontzesibotzat har daitezke nolanahi ere den, nolanahi den ere, nolanahi den, nolanahi dela eta horien gisakoak: Nolanahi ere den, negua bazen, elurretan zuri irudikatzen nuen dena delako izaki liluragarria (Lertxundi); Nolanahi dela ere, gaizki esanak barka (Altzaga).

22.6.4c Nolabait (nolabit, nolapait, nolapeit aldaerak). Ongi dokumentatzen da XVIII. mendeko idazkietan, Nafarroa Garaian eta gipuzkeraz. Aise gutxiago beste euskalkietan. ‘Moduren batean, hala edo hala’ esan nahi du: Aspaldi hartan gaixo egonda / nolabait jarria txutik (Uztapide); Gizakiaren gaineko beste ikuspegi bat, nolabait esan (Alonso). Beste batzuetan ‘edozein modutan’ esan nahi du: Erbestean denda morroi, bizargin, ferratzaile eta abar irabazbide errezen bila nolabait ibiliak (Agirre). Edo ‘modu txarrean, hala-hola’: Orain liburua egina dago, baina gaiarekin ere nolabait ibili naiz (Uztapide).

Inguru batzuetan, nolakotasun hori aditzak markatzen du: nolabait bizi esamoldeak ‘ahal den bezala, modu batera edo bestera bizitzea’ da, baina beste ingurune batzuetan ‘gaizki, eskas edo itxura txarrean bizitzea’ ere esan nahi du, edo era susmagarriz ibiltzea: Dena segituan gastatzen dutenak dira nolabait samar ibiltzen direnak (Tx. Garmendia).

Zenbaitetan, bestalde, esaldiaren indarra leuntzeko edo erabiltzen den partikula gisako zerbait bilakatu da: Horixe da, nolabait, esan nahi nuena.

22.6.4d Edonola (edozelan) badirudi ez dela hain erabilia bere esanahi zehaztugabean. Ez du lekukotasun gehiegi tradizioan (Mogel, Agirre, Orixe, Lizarraga). Gaur egun gehiago erabiltzen da: Izan ere, obra honetan ez naiz behin ere edonola mintzatu, zehaztasun osoaz eta egokitasun handiz baizik (Kintana), eta zenbait esaeratan, ‘dena dela’ adierazi nahi duela: Edonola dela ere, gaur ez da etorriko (Cano); Edonola den: zaldiko-maldikoan ibiltzea baino, hark bira ematen zuen guztietan aita han zegoela ikustea zen, ororen gainetik, niri gustatzen zitzaidana (Lertxundi); Edonola ere, umore onez hartu zuten denek apustuaren amaiera (Arretxe).

22.6.4e Adibideetan ikusten denez, maiz hartzen dute adberbio hauek ere partikula. Zenbaitetan adberbioaren esanahia indartzeko balio du, enfasia emanez: inola ere ez, inoiz ere ez… Beste batzuetan kontzesio kutsua ematen dio perpausari: nolanahi ere den…

22.6.5. Erakusleetatik eratorritako adberbioak

22.6.5a Bigarren sail batean sartzen ditugu erakusleetatik eratorritako adberbioak: honela (holan, bizkaieraz), horrela, hola, hala. Adberbio deiktikoak dira. Jatorriz, *honen+era+la, segur aski, -la zaharretik sortu baita -ra adlatiboaren marka. Adierazkortasun kutsua, indarra adierazten dute honelaxe, horrelaxe, holaxe, halaxe adberbioek, eta gutxi gorabeheratasuna, hortik sortzen diren honelatsu, horrelatsu, holatsu, halatsu aldaerek.

Horiek guztiek tradizioa dute gure literaturan: honela Lazarragak erabiltzen du eta hedatua da gipuzkeraz edo bizkaieraz idazten dutenen artean; horrela adberbioak leku gehiago izan du Hegoaldean, eta gutxiago Lapurdin, Nafarroa Beherean edo Zuberoan; hala Lazarragak erabiltzen du eta, bizkaierazko tradizioan lekukotasun urriagoak baditu ere, oso hedatua izan da euskalki guztietan; hola (eta holan, bizkaieraz) ez da hain erabilia izan, baina Iparraldean Etxeberri Ziburukoak eta XVIII. mendeko idazleek erabiltzen dute, XIX. mendean bizkaierazko testuetan eta gipuzkoar bertsolariren batek ere, eta XX. mendean oro har hedatzen da. Hortik sortzen dira hola eta hola (berriz aipatu beharrik ez dagoen zerbait labur adierazteko-edo), hala-hola, hola-hola, hala nola, nola hala eta abar (§ 15.4.4). Gaurko liburuetan arruntak dira, nahiz hola baino maizago ageri diren gainerakoak. Hala-hala adberbioak bi esanahi ditu. Iparraldean ‘horrela’ adierazteko balio du: Etxe apal batzuk, zaharrak, murruak zartatu eta hala-hala utziak (J. B. Etxepare); Iltzeak izanikan ere hala-hala segitu zuen pilotan eta partida irabazi (Aintziburu eta Etxarren). Hegoaldean maizago erabiltzen da ’erdipurdika’ adierazteko: Hala-hala dabil azken bolada honetan.

Honelaxe (hunelaxe, honelantxe, honelatxe…) aldaera indartua Hegoaldean dokumentatzen da XVIII. mendeaz geroztik. Iparraldeko autore batzuek ere (Materrek, Etxeberri Ziburukoak, Haranederrek…) ere erabiltzen dute. Gaurko testuetan nahiko erabiltzen da. Horrelaxe ere gehiago ageri da gaurko idazleen artean. Holaxe gehiago ageri da tradizioan, baina gaur egun honelaxe bezalatsu, hain segur batzuek ereduzko formatzat hartzen ez dutelako, nahiz azken urteetan gehiago erabiltzeko joera ikusten den.

22.6.5b Halaxe da gehien ageri dena, desberdintasun handiarekin, bai tradizioan eta bai gaurko testuetan ere: Etxera dijoa artez, burumakur eta gogoa goibel. Halaxe dagerkigu zerualdeak ere aurpegia gaur (Barrensoro). Nola galdetzailearekin korrelazioan ere erabiltzen da: Nola den haren iluna, halaxe izango da haren argia (Larramendi). Eta zer galdetzailearekin: Urriko tenporetan zer haize, negu guzian halaxe (EZBB). Bezala adberbioarekin ere korrelazioan: Beste gizonek zuei egitea nahi duzuen bezala, zuek ere halaxe egiezue haiei (Iraizoz).

Batzuetan ‘amen’ adierazteko ere balio du: Erregutu ezazu gu bekatarien alde orain eta gure heriotzeko orduan. Halaxe (ArgiDL). Eta batzuetan ‘halaxe bada’, ‘halako batean’ eta holako esanahiak ditu: Aitak ez zion eragozpenik jarri eta halaxe, Piarresek udaraldi oso bat egin zuen morroitzan (Etxaide); Halaxe, liztorrak buruan burrunbaka eta bihotzean sukarra irakiten zebilzkiola, heldu zitzaion egunsentia (Barrensoro).

22.6.5c Erakusleetatik sortutako hala adberbioak ere hartzen badu, birformulatzaile urruntzaile bihurtzen da (ikus § 43.10.5 “Birformulatzaile urruntzaileak”): Hala ere, zerbait iragarrita, egin egingo zuen: zeharo aldatua ez bazen, behinik behin (Jon Muñoz). Hori hala-rekin bakarrik gertatzen da: ia adibide guztietan birformulatzailea da. Bada adibideren bat zalantzazkoa: Hala ere egiten zuten ogiak ez zuen parerik eta, jatekoaren aldetik pobretasun handienean zirelakotz, ez zuten ogirik uzten eskapatzera beren harpe zuloetatik (Aintziburu eta Etxarren).

Aldiz, ez da gauza bera gertatzen honela eta horrela-ren kasuan, holakoetan beti moduzko adberbio arrunta baita: Honela ere deitzen zitzaion Aita Santuari Erdi Aroan (Frantzisko Asiskoa, Klara Asiskoa); Horrela ere alferrik izango duk eta (Jokin Muñoz).

22.6.5d Erakuslea ez izanik, bada -la horretaz baliaturik egiten dugun beste adberbio bat ere: bestela. Bestela (edo bertzela) Leizarragaren garaitik dokumentatzen da, eta, tradizioari dagokionez, guztiz hedatua dago, nahiz bizkaieraz gutxiago erabili den. Gaur arrunta da.

Eta konparatiboetan bezala erabiltzen dugu. Perpaus osagarrien -(e)la atzizkiak ere badu, beharbada, erakusleen modu atzizki honekin zerikusirik: horrela esan, … -ela esan.

22.6.6. Adberbio eratorriak

Hirugarren saila adberbio atzizkiren baten bitartez eratorritako adberbioek osatzen dute. Hau da sailik handiena, zalantza gabe. Holako adberbioak osatzeko -ki, -to, -ro, -ka, -ik, -la eta -ta atzizkiak erabiltzen ditugu: arinki, polito, astero, jauzika, isilik, nola, jauzika… (§ 22.2.2). De Rijkek -ik bidez sortutako adberbioak egoera adberbioak direla dio (2008: 684).

22.6.7. Bestelakoak

22.6.7a Laugarren saila osatzen dute adberbio gisa erabilitako bestelako hitzek. Holakoak dira arin, azkar, bizkor, garbi, gogor, goxo-goxoan, lasai, zehatz, ziur, zuzen, aldrebes, apropos, lotsagabeago, dotore, lasai…: Ez dakit zuzen zergatik, Tomas aise ere lotsagabeago ari baitzen (Epaltza); Ezagutu nian erizain bat, dotore-dotore zegoena bere uniformearekin, fin-fina: ez, egiatan ari nauk (Navarro); Erraz esaten dira pitokeria horiek mahaira lasai-lasai eserita! (Linazasoro).

Adjektibo asko erabil daitezke zuzenean, inolako aldaketa gabe, adberbio gisa (zenbait kasutan zail gertatzen da erabakitzea, dena den, kategoria aldaketa adjektibotik adberbiora gertatu den, edo alderantziz). Hasteko, kantitateari erreferentzia egiten diotenak aipatuko dira: eskas, urri, jori, naro, oparo, ugari eta abar. Badirudi, dena den, Hegoaldeko hizkeretan errazago onartzen direla. Askotan galdegai gisa erabiltzen ditugu, aditzarekin harreman estuan. Ezezko perpausetan ezinbestean aditzaren ondora biltzen ditugu (“quasi focus” deitzen dio de Rijkek honi, 2008: 239): Ez naiz ongi oroitzen (Mitxelena); Ez duzu oso erraz barkatzen (Garate). Gauza bera egiten dugu galdegaia beste elementuren bat baldin bada ere: Zer egin dut zehatz? (Txillardegi); […] orduan ikusi zuen oso garbi zer gertatzen zen (I. Mendiguren); Seme, hartu zeure seme-alabak eta zoaz laster Mediara (J. A. Mujika).

22.6.7b Aise (eta aisa aldaera) batez ere Iparraldean erabili izan da tradizioan, nahiz badiren adibide batzuk gipuzkeraz eta bizkaieraz ere. Hitz horrek erabilera bat baino gehiago du: adberbio hutsa, nolabait esateko, maila adberbioa eta adjektiboa. ‘Errazki’ esan nahi du, ‘erraztasunez’: Denik gutxien ohituak ere aise atzeman dizaioke (Mitxelena); Horrek aise egiten ditu gauzak. Maila adberbio gisa ere erabiltzen da: Zu ere aise goxoago zinen / duela hamabortz urte! (Mattin). Adjektiboa ere izan liteke, nahiz gutxitan erabilia: Ezen ene uztarria aisea da, eta ene karga arina (Leizarraga).

22.6.7c Arau hitzaren erabilera arruntena, bistan da, izenarena da: Arau sobera dago munduan. Baina postposizio gisa ere erabiltzen da, arabera aldaerarekin (tradizio idatzian araura, arauera, arabera…): Horren arabera, kontua gero eta okerrago doa. Edo arau gisa ere ageri da, besterik gabe, batzuetan ahalbidearen sinonimoa dela: Euskaraz mintza, eta bertzalde ikas euskara. Ikas, erran gabe doa, toki arau, ahal arau, urte arau (Hiriart-Urruti); Emaztearekin duelarik gizonak bere gozoa, zenbat ara berezi gizon batetik bertzera eta gizon beraren baitan, adin arau, aldarte arau, ahal eta behar ordu arau! (J. Etxepare); Hitzak aurkitu arau izkiriatzen nituen (Lafitte).

Badira, orobat, kasu markaren bat harturik adberbio gisa ihartuak geratu direnak ere. Instrumentalean: berriz, oinez, zinez, nekez, adibidez, alderantziz, benaz (benez, menaz), berariaz, egiaz, gogoz, halabeharrez, itxuraz, tamalez… Beste batzuek inesiboaren marka hartzen dute: aidean, aukeran, benetan (bene-benetan), dilindan, ezinbestean, ezjakinean, itsumustuan, ustekabean, osterantzean (osteruntzean, ostiantzian, osteuntzean)… Adlatiboan beste batzuk: gogara, erara, gora gustura, ostera… Eta erakusleak ere: honetara, horretara, eta, batez ere, hartara. Ablatiboan ere: gogotik.

Adberbio horiek aditzari lotuak (aditz sintagmaren modifikatzaile), nahiz kanporago (perpausaren modifikatzaile) gerta daitezke: Neskatoa ez zen itxuraz oso garaia (Uribarri); Gizon bat sartu da, hozbera itxuraz (M. Etxebarria); Eskua zuria zen, eta leuna, itxuraz (Uribarri); Autodidaktak ez du, itxuraz, mintzatu nahi (M. Etxebarria); Alderantziz da, hain zuzen: ez nuke bestela izaterik nahi inolaz ere (J. A. Arrieta); Ez zuen kontra egin; alderantziz, ikaragarri gustatu zitzaion (J. A. Arrieta).

Adberbio horiek adberbio esaera konplexuagoak eta aski lexikalizatuak osatzeko ere balio dute: Bi bider hartu ninduen, hala ere, loak, nire gogoz kontra, segundu batzuetan (J. Zabaleta); Hitz bateko letrak atzekoz aurrera jarrita, hitza desitxuratua agertzen zaigu, esanahirik gabeko ulertu ezineko segida batean (Arranz). Batzuetan egitura irekiagoa dute (nire/zure… kabuz/ustez/aburuz/ustetan…): Hona gazte zentzudun eta prestuak gure aburuz nolakoa izan behar duen (Zubizarreta).

22.6.8. Elkartze sintaktikoak

22.6.8a Bosgarren eta azken sailak biltzen ditu berez adberbio diren edo adberbio erabilera duten hitzez osatutako elkartze sintaktikoak ere: ados izan/egon, blai egin, alde izan/egon, kontra izan/egon (ikus § 9.4), begira egon, beha egon, belauniko jarri, bidenabar esan, debalde eman, derrigor(rean) egin, doan eskaini, blai egin, kili-kolo egon, kito geratu, konforme egon, majo ibili (lagunartekoa), tente ibili, ziplo egin eta abar. Agian sail honetakoak lirateke igeri ibili, ihesi joan, zain egon eta horien gisakoak ere. Eta hots hitzak ere: tiki-taka joan, ika-mika aritu eta abar.

22.6.8b Moduzko esaera adberbial gehiago badira. Ugariak ditugu euskaraz: baitezpada, badaezpada, batez ere, orobat, alde bat, nola edo hala, nola hala, noraezean, inondik ere, inola ere, hala nola, hala-hola, hola-hola, aldez edo moldez, argi eta garbi, batera eta bestera, edozein moduz, hain zuzen, hain segur, halabeharrez, bide batez, nahitaez, orpoz orpo, atzekoz aurrera eta abar.

Beste batzuetan hitzak errepikatuz sortzen dira: poliki-poliki, bene-benetan, itsu-itsuan, itsumustuan, isilka-misilka, zirt edo zart, bete-betean, tiki-taka, ika-mika…

Eta hemen sartu behar genituzke gero eta… -ago egiturak ere: gero eta hobeki, gero eta ederkiago eta abar.