Euskararen Gramatika

21.4. Destinatiboa: [_PS … -(EN)TZAT]

21.4.1. Morfologia

21.4.1a PS honen osaera [_PS [_DS … -EN] + -TZAT] da. Hau ere genitiboaren gainean eraikia, hortaz: aitarentzat, niretzat eta abar. (§ 18.6.2).

21.4.1b Postposizio hau, euskalkien arabera, [… -TZAKO] edo [… -ENDAKO] tankeran ere eman daiteke: Garagardo hau {norentzat/norentzako/norendako} da? [… -EN-TZA-KO / -ENDAKO] (zuretzako, norentzako…), ordea, ez da ezinbestekoa, aditzaren adjuntu dugunean behintzat. Beste kontu bat da, izenlagun denean. Orduan, jakina, -ko hori nahitaezko bihurtzen da (§ 21.8): Jonentzako opariak hauek dira (*Jonentzat opariak hauek dira). Aditzaren adjuntu denean hiru formak dira zilegi, euskalkien arabera: Ez dut ezer aurkitu {amonarentzako/amonarendako/amonarentzat}. Izenaren adjuntu denean, aldiz, ezinbestekoa da -ko agertzea: {Amonarentzako/amonarendako/*amonarentzat} pastilla ez dut aurkitzen.

21.4.2. Funtzio sintaktikoa

21.4.2a [_PS … -ENTZAT] sintagma ‘adjuntua’ izan ohi da: Opari hau ekarri dute zuretzat. Hemen, [_PS zuretzat] ez da aditzak hautatua. Aldiz, perpaus horretantxe ageri den [_DS opari hau] sintagma ekarri aditzaren osagarria da, hori gabe predikazioa herren geldituko litzateke.

21.4.2b Esamolde batzuetan, hala ere, zenbait konparatiborekin adibidez, PS destinatibo hau ‘osagarri’ dela pentsa liteke: Etxe hau garestiegia da {guretzat/guretzako}; Biontzat/biondako lain baduzue. Hemen destinatiboa ageri da […-EGI] konparatiboak hala eskatzen baitu (§ 32.2.2.1c). Alegia, [_PS guretzat] eta [_PS biontzat] garestiegi-k edo lain-ek hautatuak dira (§ 32.10.2). Alegia, etxe hau garestiegia da diogunean, ‘zeren arabera den garestiegi’ aditzera ematen digu zuretzat osagaiak. Hortaz, PS hau -egi edo lain/aski-ren osagarritzat har dezakegu. Osagarria inplizitua ere izan daiteke eta, horrenbestez, aditzera eman gabe utzi: Lotsagabeegia zara (horretarako). Beste adjektibo batzuekin ere (on, egoki, kaltegarri…) ikus genezake destinatiboa: Besagaineko oinazearentzat ona; Herriarentzat mesedegarri…

21.4.3. Adiera

21.4.3a Aditzaren ekintzari dagokion ‘onuraduna’ adierazten du, ekintza edo gertaera baten onura (edo kaltea) nork jasotzen duen alegia: Seme-alabentzat ekarri ditut opariok; Edozein ikastolarentzat kaltegarri izan liteke hau.

Sarritan, hala ere, norentzat? eta zerta(ra)ko? edo norako? galderak elkarren lehian ibil daitezkeen bezala, etxearentzat eta etxerako PSen artean ere erabakitzea zaila izan daiteke: Proiektu hau {herriarentzat/herrirako} ona litzateke. [_PS… -RAKO]-k badirudi ‘lekuari’ egiten diola erreferentzia, [_PS… -RA]-k bezala. [_PS … -EN-TZAT]-ek, berriz, ‘onuradunari’. Dena dela, batzuetan -entzat eta -rako, egiazki, esanahi bertsukoak gerta daitezke: Proiektu hau herrirako ona da (cf. Proiektuak herrira onura ekarriko du), baina Proiektu hau herriarentzat ona da (cf. Proiektuak herriari onura ekarriko dio). Proiektuak norbaitentzat edo norabaiteko onuragarri izan daitezke, nonbait.

Beste batzuetan, ordea, ez dira trukagarri: Txartel hau Gernikarako da (cf. Txartel hau Gernikara joateko baliagarri da) baina *Txartel hau Gernikarentzat da (cf. *Txartel hau Gernikari entregatzeko da), baldin eta Gernika deiturako norbaitez ari ez bagara behintzat.

Oro har, esan daiteke, -(r)entzat bizidunekin edo nolabait bizidun gisa interpreta daitezkeenekin (herria edo Miren, adibidez) ondo doala eta onuraduna adierazten duela; -rako, berriz, bizidun ez direnekin. Horrela, onuraduna baino areago, helburua adierazten du. Horregatik, zilegi da -(r)entzat leku/denborazko ez direnen artean kokatzea, hemen egin dugun bezala. Aldiz, -rako leku/denborazkoen artean kokatu dugu (§ 20.3.1.4).

21.4.3b Badu adiera ‘ebidentziala’ ere. Hola, Niretzat ez da ona badiogu, esaldi hori anbiguoa da: balio dezake, adibidez, niri kalte egiten didan zerbaitez mintzatzeko, ‘niri ez dit onik egiten’ edo esateko. Baina baita ‘nire ustez, ez da ona’ adierazteko. Adiera hau oso ohikoa da: Hegazkina, niretzat, hegazkina da (J. A. Arrieta). Ebidentziala edo izango litzateke, beharbada. Holako osagaiek hiztunak egiten duen baieztapenaren ‘ebidentzia’ edo oinarria eskaintzen dute: Mozkortuta iritsi omen da; Axularren ustez, gauzak ez dira geroko utzi behar; Gure amak zioenez, hariak jostorratzak baino luzeagoa behar dik eta abar. Axularren ustez edo Axularrek zioenez esatea bezainbat litzateke Axularrentzat esatea. Hauei deitzen diegu ‘ebidentzial’.