Euskararen Gramatika

21.3.1. Morfologia

21.3.1a [_PS… -EN-GATIK] sintagma ere genitiboaren gainean eraikia da: [… -(E)N-gatik]. Seinale, -gatik-ek ere izena duela barnean: -ga(i) -tik edo. Ohart gaitezen, hala ere, zenbaitetan -en-gatik-en ordez, -gatik soila izaten dugula, -en genitiboaren markarik gabe. Hori sintagma mugatu singularra denean gertatzen da batez ere. Orduan, gizonarengatik-en ondoan gizonagatik bezalako bat izango dugu.

21.3.1b Izen propioekin ere, sintagma bokalez amaitzen delarik, genitiboaren marka agertzea hautazkoa da: Alemania(ren)gatik, Bilbo(ren)gatik, baina Urkabustaitzengatik (?Urkabustaizgatik), Mirene(n)gatik (?Mirengatik). Honen azalpena nahi izanez gero, pentsa liteke egitura konplexua soiltze aldera, genitiboa desagertu egin dela eta -gatik postposizioa gainerako postposizio soilen pareko gisa lan egiten hasi dela. Gramatikalizazioaren aurrean gaude, nolabait. Mirenegatik, adibidez, ez da soilik genitiboaren marka ‘galdu’ izanaren ondorioa. Zerbait gehiago da: -gatik postposizioa beregain bihurtu da eta zuzen-zuzenean itsasten zaio osagarriari, genitiboaren premiarik gabe: Miren-e-gatik. Osagarria kontsonantez amaitzen bada, postposizioaren eta ezkerreko osagarriaren artean -e- epentetiko bat tartekatzen da. Baina kontsonantez ez, bokalez amaitzen bada, orduan ez dago epentesirik: Patxi-gatik vs Miren-e-gatik, eta Alemania-gatik vs Iran-e-gatik. Jakina, genitiboaren markari eustea ere zilegi da: Patxirengatik, Mirenengatik, Alemaniarengatik edo Iranengatik.

21.3.1c Mugatzailea erakuslea denean ere, genitiboaren marka ezkuta daiteke eta arestian aipatu dugun morfema soiltze hori hemen ere gertatzen bide da: … honengatik > … honegatik; … horrengatik > … horregatik; … harengatik > … haregatik > … hargatik; {honexen/horrexen/harexen} -gatik > honexegatik/ horrexegatik/harexegatik. Pluralean ere gauza bera: liburu hauek+-en-gatik > liburu haue(n)gatik; arrazoi horiexek+-en-gatik > arrazoi horiexe(n)gatik.

21.3.1d Kausazko postposizio sintagma: [_PS [_DS …] -GATIK]