Euskararen Gramatika

20.1.4.5. Modua

Modua adieraz dezake, halaber, maiz, inesiboak: Onean zerbait lortuko duzu, txarrean ez; Patxada ederrean geunden; Neurrian hartuz gero, pozoia ere on dateke; Uretan beratzen zuen bakailaoa… Inesiboak oraingoan nola? galderari erantzuten diola esan genezake. Denetan ere, lekua edo kokagunea adierazten da, egia, baina modua ere bai: Nola geunden?; Bakailaoa nola beratu behar da?; Nola saldu du etxea? eta abar. Horregatik, adberbio gisa lexikalizatutako sintagma asko modu adberbioen artean sailkatzen dira, inesiboa gorabehera: patxadan bizi da, neurrian egin behar da lan eta antzekoak ez ezik, herioan alde egin, abantaran joan, izu-zaparradan etorri… Halakoak dira beste asko ere: Eskean zebilen; Miserian bizi zen; Ezinean aurkitu nuen; Koxkorrean pijo gabiltza… Beste PS inesibo batzuk mugagabean ematen dira, egiazki adberbio bilakaturik edo: gezurretan, kaltetan, izerditan, benetan, zinetan… Hauek bere horretan adberbiotzat har litezke. Bestela, nola azaldu sintagma hauen mugagabetasuna? Atunetan, oliotan, esnetan, gaztetan, elurretan, euritan, eguzkitan, ezkonberritan… adberbio eratorri gisa analizatuta (gaizki, zinez eta abar bezala) arazorik ez genuke. Jatorria gorabehera, sintagma hauek adberbio bilakatutako esapidetzat hartzea litzateke egokiena, beharbada. Forma horretan lexikalizatutako adberbioak direla esan dezakegu, hortaz. Eta betiere zer egoeratan? edo nolako egoeran? galderari erantzuten ari garela pentsa daiteke. Modua adierazten dute, horrenbestez.

Adberbiotze honetan mailak egon daitezke, hala ere. Adibidez, izerditan, benetan… mugatzailerik gabeak ez bezala, agian, agidanean, ahaleginean, ezinbestean… sintagmak ere, determinatuak izanik, lexikalizatze prozesu baten ondorioz adberbio bilakaturik ikusten ditugu, adberbio-esapide ihartu gisa. Hona hemen beste batzuk: itsu-itsuan, arian-arian, ezarian-ezarian, etsi-etsian, kuxkuxean… Holakoetan PS inesiboa adberbio gisa lexikalizatua ageri da. Honako hauetan ere bai: agerian, arestian, artean, orduan… Hiztegietan horrelaxe agertuko zaizkigu, hitz aske gisa, erabat trinkoturik. Asko dira inesiboaren gainean eraikitako adberbioak: txitian-pitian, noizean behin, lantzean behin… Beste honako hauek ere esapide gisa trinkotu dira, baina egituraren konplexutasuna erabat agerian erakusten dute: damu gaiztoan, ordu onean, zori onean… edo hobeto nahian, hoberik ezean, azken batean, hitz batean, hondarraren hondarrean, lehen kolpean sintagmen osaera gardena da. Beraz, inesiboak bizirik gordetzen du adberbio esapide berriak sortzeko ahalmena.