Euskararen Gramatika

18.2.5. Absolutiboa eta genitiboa

18.2.5a Perpaus trantsitiboetako objektuak, batzuetan, absolutiboa hartu beharrean genitiboa hartzen du. Hori Baztanen eta Iparraldeko euskalkietan gertatzen da aditz izenarekin: Eta nihor ez da haren ikustera etorriko (Duvoisin); Zeina etorri baitzen haren entzutera (Duvoisin); Zatoz ene laguntzera (Gazteluzar); Zerbaitek burura ematen dit egun edo bihar etorriko zarela gure ikustera (Hiriart-Urruti); Noizbehinka gelditzen zen, gure beharren egitera, edo ur xorta baten edatera (Larzabal); […] bihotzaren eta gogoaren garbitzera (Pouvreau); Berehala horren garbitzerat nihoak (Larzabal).

Erabilera hori oso sistematikoa da, eta holako ehunka adibide aurki daitezke. Zernahi gisaz, ez da hori erabilera bakarra, holako inguruneetan genitiboaren tokian beste mintzoetan ageri den absolutiboa ez baita guztiz arrotza tradizioan, Iparraldeko idazleetan ere. Idazle berak erabil ditzake biak, absolutiboa nahiz genitiboa, maiztasun handiagoa genitiboak badu ere: Hala duk! Behiak ikustera! (Larzabal); Ohoinak izan direla jin fite jendarmeak ikustera (Hiriart-Urruti); Boketa-latsera edo baxera garbitzera zoakeela erranen zuen gure Amatxo zenak (Barbier) / Gizonak joan zitezkeen gizonen hiltzera, ehiztariak ihiziaren garbitzera bezala? (Barbier); Zoazte odolez lurra garbitzera (Harispe) / Honat heldu dira, gure garbitzera (Harispe).

18.2.5b Holako egituretan ezinbestekoa da aditz izena izatea, eta ezin da gauza bera egin partizipioarekin edo aditzoinarekin: Ama ikustera joan dira / Amaren ikustera joan dira, baina Ama ikusi dute / *Amaren ikusi dute. Aditz izenarekin, azken batean, hitz elkartuak sortzen ditugu: bizarra mozteko makina → bizarraren mozteko makina / bizar-mozteko makina. Baina bizarra moztu → *bizarraren moztu → *bizar-moztu. Beraz, partizipioarekin ezin dira holako egiturak sortu. Aditz izena behar du izan.

18.2.5c Aditz intrantsitiboko subjektua ere joaten ahal da genitiboan, nahiz ez den, beharbada, hain arrunta: Eta horra zer ondore izan zuten erregeren etortzeak eta joateak (Duvoisin); Hamabi egun eta berrogeita hamar Jesusen etortzeak zituzkeen behar (Hiribarren); Baina zure etortzeak erremediatu zituen kalte haiek guziak (Materre); […] eta Inaziok erran diezaion haren jiteak zenbatetaraino bozkariatzen gaituen (Laphitz).

Hala ere, adibide horietan guztietan aditz izena berez izena dela pentsa daiteke, hain segur ere. Eta edozein izenek bezala, aurretik izenlaguna har dezake izen horrek. Zinez aditza dela onartzeko, eta ez izena, aditzaren testuingurua bilatu behar genuke. Adibide hauetan ikusten ahal da hori: Jakesen berriz etortzeak ditu denak nahasi (Dirassar); Kukuen kantatzean, euri eta eguzki (erranairua). Hor “Jakes berriz etorri…” (adberbioa beti aditzarekin doa, ez izenarekin), eta “kukuek kantatu…” (kukuek kantatzen dute) uler daiteke, irakurketa batean bederen¹⁶⁴. Kontura gaitezen horietan bietan genitibo arruntak baditugu, kontrol egitura bat edo holako zerbait behar dugula egitura horien sintaxia azaldu nahi badugu: [Jakesen [PRO berriz etor]tzea], eta [Kukuen [PRO kantatu]tzea].

¹⁶⁴ Gai hau Padillak (2013) aztertu du.