Euskararen Gramatika

13.10.6. Galdetzaileen gainean beste ohar batzuk

13.10.6a Galdetzaileak singularrez nahiz pluralez eman ditzakegu: Zein da hori?; Zein dira horiek?; Zer da hori?; Zer dira horiek? Badakigu, bestetik, -tzuk atzizki kolektiboa batez ere bat zenbatzaileari erantsirik ageri zaigula: batzuk. Baina zenbait euskalkitan bere alorra hedatu egin du eta, horrela, nor/nortzuk, zer/zertzuk, zein/zeintzuk, zerbait/zerbaitzuk, zenbat/zenbatzuk aurkakotasuna ezagutzen dute eta bata singularraz galdetzeko erabiliko dute eta bestea plurala den zerbaitez: Zertzuk esan zizkioten gizajoari!; Nortzuek egingo dute lan hori?; Errespetatu beharreko mugak zeintzuk eta zertzuk ziren? (Urkiza); Imajinatu, gau argi eta epela suertatuz gero zertzuk egin (Arretxe). Batzuetan, hala ere, -tzuk plural markatzailea, zein eta zer determinatzaileak direnean, ondoko izenak hartzen du: Ze bidetzuk hartu zeure asmo galdurako? (Mogel); Zer gauzatzu ikusi dituk hirian? (Otxolua).

Jakina, bereizkuntza hori egiten ez dutenentzat, zer, nor, zein eta abar ez dira ez singular ez plural: […] eta zeinek odolaren osagairik meheenarekin bat egiten duten (Irigoien); Tabernan oihuka esaten zuen bazekiela zeinek jo zuten (Igerabide); […] zeinek bere izena zuten: Hipokrates, Teodoro Zirenekoa […] (Jon Muñoz). Hala ere, hiztunak pluraltzat har ditzake izenordain hauek, horrek aditz komunztaduraren aldetik dakartzan ondorioekin. Hortaz, zein aukeratu dituzu?, eta, batez ere, zer determinatzailea denean: zer liburu irakurri dituzu? Nahiz zer liburutzu irakurri dituzu? Idazleen artean: Zer argumentu erabiliko ditu aitak […]? (Lertxundi); Zer onura ekarri ditu? (Elberdin). Batzuetan plural marka sintagma osoak hartzen du: Zer emaitzak eman ditu politika honek? (Salaburu); Zer ixtorioak ez ditu asmatzen haur baten irudimenak gutiagorekin? (Oronoz).

13.10.6b Batzuetan, guti gorabeherakotasuna adierazteko -tsu eransten zaio galdetzaileari (zertsu da? adberbioetan eta, nontsu esaten dugun modu berean): Postura egingo nuke zakurrak zertsu ari nintzaion ulertu duela (Txillardegi); Legezko zikaneria guztiak oro bazterrerat utzirik, hoina zertsu erran duen (Hiriart-Urruti).

13.10.6c Aipatu berri ditugun bi galdetzaile horiez gainera, jakina, badira beste galdetzaile batzuk ere, baina horiek berez ez dira izenordainak, determinatzaileak baizik. Zein-en kasua aipatua dugu. Zenbat ere horietakoa izango litzateke eta baita zer bera ere. Baina hauen izenordaintasuna nolabait erakarria edo dugu: izen sintagmaren buru den izena ezabatua delako. Alegia, honako perpaus hauek: Zein aukeratu duzu, gorria ala berdea?; Zenbatek galdetu dizute? Beste hauen laburpen direla pentsa genezake: Zein soineko aukeratu duzu, gorria ala berdea?; Zenbat pertsonak galdetu dizute?