Euskararen Gramatika

11.8. Aditzak eta adjektiboak

11.8a Aditzak adjektibo modura azaleratu daitezke zenbait kasutan (ikus § 14.5). Lehen (§ 11.5b, § 11.5c) azaldu dugu euskarazko aditz gehien-gehienak forma jokatugabean agertzen direla, nahiz eta perpauseko predikatu nagusiak izan: gehienetan partizipio modura edo aditz izen modura. Bada, partizipiozko aditzak numero flexioarekin ager daitezke testuinguru batzuetan, izenak eta adjektiboak bezala: Ikasleak haserretuak daude; Aulkiak erreserbatuak dauzkat.

Numero flexioa duten partizipioek -a atzizkia eramaten dute. Horrelako partizipioak adjektibotzat hartu izan dira euskalaritzan, izan ere, adjektiboen banaketa sintaktiko antzekoa dute. Lehenik, -ago, -egi, -en mailakatzaileekin ager daitezke (haserretuago, haserretuegi, haserretuen)¹²². Goian (§ 11.2c) ikusi dugu hori ez dela adjektiboen ezaugarria bakar-bakarrik, zenbait adberbio eta postposizio sintagma ere modifikatu baitaitezke mailakatzaileekin. Argi dago, hala ere, aditzak ez direla horrelako testuinguruetan aurkitzen; beraz, goiko partizipioak ezin dira aditzak izan. Bigarrenik, -a partizipioek izen bat modifikatzen dute, adjektiboek bezalaxe, eta izen horren numero tasunak erakusten dituzten morfemekin agertzen dira. Adjektiboen moduan, atribuziozko gunean (gutun bidaliak ikusi nahi ditut) edo predikatuen gunean (gutunak bidaliak daude) ager daitezke.

Hirugarrenik eta azkenik, -a partizipioak adjektibozko osagarriak hartzen dituzten aditzen osagarriak izan daitezke, esate baterako, irudi eta eman aditzenak: Haserretua dirudi/ematen du.

11.8b Goiko testuinguru horietan -a partizipioen eta adjektiboen jokaera antzekoa izan arren, -a partizipioak adjektiboetatik bereizten dira beste hainbat eremutan. Aditz izenekin ikusi dugun moduan, -a partizipioek aditzen ezaugarri asko gordetzen dituzte. Ikus dezagun orain, zertan jokatzen duten -a partizipioek eta adjektiboek berdintsu eta zertan ez.

11.8c Adjektiboek bezala, -a partizipioek egoera bat adierazten dute. Adibidez, Mahaia apurtua dago diogunean, enuntziatuaren denbora tartean mahaia apurtua egoeran dagoela baieztatzen ari gara. Berdin gertatzen da adjektiboekin. Mahaia zikin dago esaten dugunean, mahaia zikin egoeran dagoela baieztatzen ari gara. Alabaina, apurtua eta zikin ez dira guztiz berdinak. Adjektibozko partizipioak aurretik gertatuko gertaera baten ondorioz indarrean dagoen egoera bat adierazten du; egoera-mailako adjektibo batek, berriz, zikin-ek, adibidez, egoera bat deskribatzen du, besterik gabe. Mahaia zikin baldin badago, baten batek zikinduko zuen beharbada, baina gertaera hori ez dago sintaxian kodifikatua. Bereizketa horrek berebiziko garrantzia du bi adjektiboon banaketa sintaktikoan. Adjektibozko partizipioak bateragarriak dira gertaera modifikatzen duten moduzko, denborazko eta lekuzko adberbioekin: Mahaia kontu handiz garbitua dago; Pastela atzo goizean amamaren etxean prestatua dago. Adjektibo soilak, edota adberbio soilak, aldiz, ez: *Mahaia kontu handiz garbi dago; *Pastela atzo goizean amamaren etxean prest dago.

Adjektibo eta adberbio soilek, hala nola garbi-k edo prest-ek, ez dute gramatikalki aurrez gertatutako gertaera bat adierazten, eta ondorioz, ez dituzte onartzen balizko gertaera bat deskribatuko luketen moduzko, denborazko eta lekuzko modifikatzaileak. Adjektibozko partizipioek, berriz, gertaera baten emaitza adierazten dute, eta gertaera bera modifikatzea onartzen dute. Horrelako adjektiboei partizipio erresultatiboak deritze hizkuntzalaritzan. Adjektiboen eta aditzen ezaugarriak biltzen dituztenez, adjektibozko partizipioak kategoria hibridotzat edo nahasitzat hartu izan dira. Aditz izenen eratorpen-bideari jarraituz, esango genuke adjektibozko partizipioak aditzak direla eratorpen sintaktikoaren hasieran, eta ondoren, egitura funtzionaleko puntu batean adjektibo bihurtu direla.

¹²² Kasu horretan, -a atzizkia ez da agertzen -tu partizipioaren eta mailakatzailearen artean. Agertzekotan, mailakatzailearen eskuinean egongo litzateke (adibidez, haserretuagoa).