Euskararen Gramatika

6.2.4. -ki₃

Lemari dagokionez, kasuren batean sudurkariaren ondotik -gi aldaera ageri da (ongi), baina ez da hori jokabide orokorra (gizonki, ozenki…).

Ia edozein adjektibok onartzen du atzizki hau adberbioa sortzeko, maileguek nahiz euskal izenondoek, izenondo bakunek nahiz eratorriek, kualitatea adierazten duten neurrian, noski. Adjektibo balioa har dezaketen izenek ere onartzen dute -ki (gizonki). Kualitate hutsaz gain beste ñabarduraren bat duten adjektibo eratorriak ez dirudi adberbio bihur daitezkeenik: *lotsatiki, *bizardunki, *donostiarki. Nolanahi ere, OEHko corpusean badago euskaldunki; baita miragarriki, ikaragarriki ere. Badira bestelako debekuak ere, esaterako kolore izenondoek ez dute -ki₃ onartzen, ez eta ezaugarri fisikoak adierazten dituztenek ere (argal, gizen…):

-z postposizio sintagma ere izan daiteke oinarri (artezki, bidezki, desohorezki, dolorezki, egiazki, mirakuiluzki, ohorezki…); baina emankortasun mugatua du eredu honek, oro har -z bera aski izaten da-eta aditzondo balioa emateko: hitzez, eskuz… (ez *hitzezki, *eskuzki…).

EGLU-I liburukian esan bezala, -ki adberbio batzuk inesibo sintagma dute ondoan (itsuki eta itsuan, ezkutuki eta ezkutuan). Ez da harritzekoa txandakatze hau, bi kategoriak dira-eta aditzekin bateragarriak.

Hegoaldean ohikoa da adjektibo soila erabiltzea adberbio funtzioan (§ 11.9b); hau da, aditzak adierazten duen gertaeraren modua adierazteko: Bizkor jiratu eta sukaldeko leihotik adi-adi begira geratu zen (I. Mendiguren); Azkar sartu zen gelan (Lopez de Arana); Tarjeta gorria ateratzen zaio oso erraz (P. Zabala); Beti modan eta dotore jantzita (Iturralde). De Rijkek (2008) dio Iparraldeko euskalkietan ohitura handiagoa dagoela -ki erabiltzeko: Dotoreki jantzia zen gaztea (R. Etxeberri); Jendea azkarki mugitzen da uda heldu denean (Herria).