Euskararen Gramatika

5.4.7. -tiar/-liar

5.4.7a Aldaerei dagokienez, Azkuek morfema beraren bi alomorfotzat hartzen ditu; -tiar hedatuago litzateke, goi nafarreraz ere erabiltzen da eta. -liar, Zuberoa, Nafarroa Beherea eta Lapurdikoa omen da. Lafittek -tiar baino ez du aipatzen. Bestalde, gorago aipatu dugu -(t)ar atzizkiarekin sortzen den gurutzamendua (§ 5.3).

5.4.7b Izen kategoriako oinarriei eransten zaie: baketiar, elizatiar, erregetiar, etxetiar, goiztiar, jainkotiar, lurtiar, zerutiar; -(t)ar atzizkia aztertzean esan bezala, ez da harrigarria atzizki bata (-tiar) zein bestea (-(t)ar) daramaten eratorriak aurkitzea oinarria izen arrunta denean: eliztar/elizatiar, goiztar/goiztiar, ihestiar, jainkotar/jainkotiar, lurtar/lurtiar, zerutar/zerutiar… Aldekoa, zalea, jarraitzailea, adierazten dute adjektibo hauek, adibideetan ikus dezakegun moduan: Bakea nahi delarik, baketiar guziek baikorki hartu behar lituzkete bakearen aldeko urrats guziak, non nahitik jin diten (Herria); “Xuriak” erregetiarrak ziren eta apezen sostengu osoa bazeukaten (Landart); Oinezko goiztiar baten oin-hots bakana (Olarra); Gertakari baliagarriak eta kaltegarriak berdin erortzen direla, bereizkuntzarik gabe, jainkotiarren eta jainkogabeen gainera (Xarriton); Bilduren ditu Israelgo ihestiarrak (Barbier)… Azpimultzo berezia egin dezakegu ‘otordua’ adierazten duten izenekin, otordu horretara gonbidatuak, otordu horretako partaideak adierazten baititu: afaltiar, bazkaltiar, ezteiliar/ezteitiar, gosaltiar. Hara jiratu zuten afaltiarrek burua (Lertxundi); Bazkaltiarren artean Mateoren lehengusu bat zegoen (Irigoien); Bi gosaltiarren aulkien artean, agiriz betetako eskumaleta marroi bat zegoen ongi zaindurik (A. Arana). Adibideetan ikus dezakegunez, askotan izen balioan erabiltzen dira -tiar atzizkiaz sorturiko adjektiboak.

5.4.7c Kasu gutxi batzuetan aditzoin kategoriako oinarria dugu (egoiliar, garaitiar, ikusliar); halakoetan zaila da adiera ikustea, bai baitirudi -le atzizkiarekin ez duela desberdintasun handiegirik batzuetan behintzat: garaitiar / garaile. Horrenbestez, sortzen den lexema izena ala adjektiboa den ere eztabaidatu beharko litzateke; adibideak ikusita, izenen distribuzioa dute atzizki hauen bidez sorturiko hitzek: Etxe hunek badauzkake egoiliarrak (J. Etxepare); Zeren garaituek ordinariozki garaitiarren hizkuntza […] onhesten baitute (Etxeberri Sarakoa); Ikusliarrik ez da haizu sartzera (J. Etxepare). Edo predikatu sintagmak osatzen dituzte (-le atzizkiaren sorturiko hitzek bezala): garaitiar atera, garaitiar gelditu.

Izenondoari erants dakizkiokeen atzizkiak aurkitu ditzakegu ondoren: erregetiartasun, erregetiartu, etxetiartasun, etxetiartu, goiztiartasun, goiztiartu.