Euskararen Gramatika

5.4.5. -koi (-oi)

Bi aldaera horien artean, Azkuek -oi ematen du lematzat; Villasantek -koi, adjektibo berriak sortzeko aspalditik herskaridun forma osoa, -koi erabiltzen baita. Azken batean herskaridun aldaerak nagusitu dira euskaraz historian zehar (-asun/-tasun, -egi/-tegi, -oi/-koi, -or/-kor, etab.).

Oinarria izen konkretua izan ohi da, biziduna zein bizigabea, eta izen horrek adierazten duen objektu zein bizidun horretarako (horrenganako) joera, zaletasuna adierazten du adjektiboak: aberkoi, amakoi, ardankoi, emakoi, elizkoi, etxekoi, gizakoi, haragikoi, herrikoi, lurkoi, ohekoi, sabelkoi, sukoi, zintzurkoi. Ikus ditzagun adibide batzuk: Arimaren ilunpea, gogo-nahastea, gai purtzil eta lurkoietarako lera (P. Altuna); Osaba Kamil ez zuten jatun aseezintzat, nahiz eta gozokietarako sabelkoia izan (Zubizarreta); Almadiaren inguruko gai sukoi hura (K. Zabala). Adibideek erakusten digute adjektibo eratorri hauek izen bizidunez zein bizigabeez predika daitezkeela. Izen balioan ere ageri zaigu horietako adjektiboren bat: Errepublikak ez zuela etxekoi nostalgiko horien beharrik errepikatzen nuen (Borda).

-ra postposizio atzizkiaren ondoren ere ager daiteke, aurrerakoi, atzerakoi, barnerakoi, eskurakoi, kanporakoi. Aita maisua zuen, bera bezala, maisu aurrerakoia, errepublikazalea (Igerabide); Aho-sabaiko gustuak, barnerakoi kokatuko zaitu, eta hatz-mutturretako ukittuak gozamen zabalenaren alderdi lokartuak iratzarriko dizkizu (P. Zabala). Kasu horietan aditzoin kategoriako oinarria dugula pentsa genezake, eratorpenean eta hitz elkarketan, oro har, kategoria lexikoak izaten baitira osagaiak, eta ez postposizio sintagmak. Baditugu, azkenik, berekoi, geurekoi, heurekoi, nirekoi/neurekoi, zeurekoi pertsona izenordainari dagokion izenlaguna oinarri dutenak. Oilo busti alaena, kolabo, heurekoi, herria hilduran eta hi potrojorran (Zapiain); Izan ere, gizakiak berekoi, diruzale, harro eta handiputz izango dira (Elizen arteko Biblia).

Atzizki honen bidez sorturiko adjektiboak izan daitezke, aldi berean, izen baten oinarri (nirekoikeria, sabelkoikeria, herrikoitasun) edo aditz baten oinarri (herrikoitu).