Euskararen Gramatika

4.5.10. -zio (-zino, -zione, -ziño)

4.5.10a Atzizki erromantze hau oro har maileguei eransten zaiela dio Villasantek, baina euskal oinarriei erantsirik ere aurki daitekeela. Euskalkien araberako aldaerak ditu: -ziño, bizkaieraz (-zinoe ere ageri da bizkaierazko testuetan); -zino, zenbait autore lapurtarrek ere badarabilte; -zio, batik bat gipuzkeraz; -zione, Iparraldeko euskalkietan. Villasantek berak -zio gomendatzen du literatur hizkuntzarako, bokalarteko sudurkaria erortzea oso fenomeno ezaguna delako, eta, gainera, -zio delako literatur hizkuntzan azken urteetan hedatuena. Gomendio hau, eta aldaeren hedadura gogoan izanik eman zuen Euskaltzaindiak batasunerako 9. araua, -zio aldaera hobesten duena.

Oro har, -tu motako partizipioa hartzen duten aditzoinei eransten zaie atzizki hau, eta sortzen diren izenek ‘ondorioa’ adiera hartzen dutela esan daiteke: amorrazio, asmazio, begitazio, burutazio, deizio, gogorazio, harrizio, kantsazio, segizio.

4.5.10b Ondorengo adibideetan ikus dezakegu -zio atzizkiaren bidez sorturiko izenek onartzen dutela ondoan adjektiboa, plural marka… (ikus § 4.5.1c): Burutazio illun oien artean urari bere burua emateko tentazio gogor batek eman zion (Kardaberaz); Orduan bai amorrazio ederra artu nuala! (Uztapide); Lamiak eta sorginak, eta gizonen asmazio eta imintzio guztien nahasketa bat (Aresti); Desegiñ ziran baña alako amesak, / begitanziño areek gaur jataz garratzak (Arrese Beitia).

4.5.10c Baina badira adibideak gertaera izentzat har ditzakegunak: Txorakeriarik eta alferrikako buru-kantsaziorik gabe (Segurola). Nolanahi ere, ez du ia emankortasunik gaur egun hitz berriak sortzeko.