Euskararen Gramatika

2.2. Perpausaren osagaiak

2.2a Gramatikak esaten badigu zer den perpaus eta zer ez, gramatikak esango digu, halaber, zein diren perpausa osatzen duten atalak. Atal horiek bata bestearen segidan lerrokatuak egon behar dute nahitaez, eta, gainera, egituratuak. Gramatikan jasoak egon daitezke egitura horiek taxutzeko jarraitu beharreko arauak.

Hitz egiten dugunean hotsak kateatzen ditugu. Hots horiek esanahi jakin bat izan ohi dute. Asmo horrekin kateatzen ditugu, hain zuzen. Gramatikaren eginkizuna hotsen eta esanahien arteko erlazio horren berri ematea da. Baina nola gertatzen da bien arteko lotura? Hotsak ez dira nolanahi elkartzen. Hitzak ere ez dira edozein eratan osatzen. Adibidez, maltzurkeria, elebitasun, gorrotatzen euskal hitzak dira, ondo eratuak daude edozein euskaldunen iritziz, beste honako hauek ez bezala: *keriamaltzur, *bieletasun edo *tzegorrotan. Hitzak ez dira hotsak nolanahika elkartuz osatzen, edo hitz atalak edozein modutan antolatuz. Hitzok ere ez dira nolanahi elkartzen. Edozein euskaldunek badaki hitz segida batzuk zilegi direla (emakume guztiak, etxeko lan batzuk, elebitasun ofiziala…), eta beste batzuk ez (*guztiak emakume, *batzuk lan etxeko, *ofizial elebitasuna…).

2.2b Bestalde, hitz segida bera modu batera edo bestera interpreta daiteke, nolako egitura esleitzen diegun. Adibidez, gure etxeko lanak bi modutara interpreta daiteke: [[gure etxeko] lanak] edo [[gure [etxeko lanak]. Seinale, itxuraz berdinak diren hitz segida horiek era desberdinean egituratuak daudela. Berdin, adibide konplikatuxeagoa ematearren, nork esan dizu egingo duela? bi eratara ulertzen ahal da: [nork esan dizu [egingo duela]] nahiz [[nork egingo duela] esan dizu]. Hemen, hitz hurrenkeraz harago, bada egiturari dagokion konturen bat. Hortaz, egitura kontzeptua funtsezkoa gertatzen da gramatikan ere. Hain zuzen, hizketan sortzen diren hots horiek (eta hauen irudikapen idatzian beste horrenbeste) erakusten duten hurrenkeraz gainera, egitura abstraktu bat osatzen dutela pentsatu behar da. Alegia, ez daudela nolanahi bata besteari itsatsiak. Beraz, esanahi bat baino gehiago izan dezake, axalean itxura bakarrean agertzen bada ere. Horrek esan nahi du hotsen eta esanahien arteko lotura hori aski konplexua dela. Hau ere hiztunaren jakite baten parte da, hizkuntza jakitearen parte eta, hortaz, gramatikaren parte ere bai. Horren berri ere eman behar du gramatikak, horrenbestez.