Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirkonio: LurE-Harluxet.

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenen hiztegian: Zr.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zirkonio: Zehazki, ElhHizt, HiruMila, HiztHand.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Elementu kimikoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zirka 24 aldiz ageri da (JEtchep); zirko 12 aldiz: G 6 (Lab SuEm), IE 2 (Zub), EB 4 (Osk Kurl); zirku 13 aldiz: B 1 (Erkiag Arran), G 9 (Or 8: "zirku-ikuskari" eta "zirku-ioku" bana; Vill Jaink), EB 3 (MEIG: "zirku-gizon" 1); eta zirku egin 1 (And AUzta: "Baiña arek zirku eginda urten zuan Praiskuk baiño len"); zirku zurkulu 1 (AB AmaE: "Bertako zirku zurkuluetan, ze deabruzko Asmaziñoek zortuta dogu oraiñ gerra?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirko forma 31 aldiz ageri da: B 1 (J. Artaraz), EB 30 (Hezkuntza saila, P. Urkizu, J.A. Agirre 2, EgutAr 2, I. Tapia 2, J. Iturralde eta "zirko emanaldi", S. Aizarna 8, F. Juaristi, F. Telleria, X. Mendiguren B. 3, Amatiño 2, A. Urretabizkaia, F. Juaristi, X. Unanue 2, A. Egaña); zirku 15 aldiz: B 2 (F. Zubiaga), G 6 (Or, L. Akesolo 2, F. Zubiaga 3), EB 7 (Saioka 2, SEIE, J. Suarez 2, K. Santisteban, I. Urbieta); zirka IE 1 (Eskualduna 1914).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirko : DFrec 6, AB38 11, AB50 11, HiztEn ("ik. zirku"), LurE; zirku : DFrec 5, AB38 16, AB50 1, HiztEn, Euskalterm 6.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-o/-u.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-itu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirkuitulabur (eta zirkuitu-labur) 4: OinElektr/BBB ("Zirkuitulaburrak bezala jokatzen du, Anodoaren eta Katodoaren arteko tentsioa txikia delarik"), Elektroteknia 3 (adib.: "Fusiblearen zeregina zirkuitua gainintentsitateetatik eta zirkuitulaburretatik babestea da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirkuitulabur : AB38 5, HiztEn (Elektr. Zirkuitu batean tentsio desberdina duten bi puntu nahita edo istripuz konektatzea; horrela gertatutako istripua), Euskalterm 3; zirkuitulaburtu : AB38 2 // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zirkuitulabur : ElhHizt (Elektr.), HiruMila, Casve EF // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

elektralabürbide : Casve FE; eletrika-hauste : XarHizt (elektrahauste), HaizeG FB, T-L LFB; zirkuitubakar : HiruMila (Electr.); zirkuitulabur : HiztHand (zirkuitu labur), ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (DLLF): court-circuit; en (Collins): short-circuit; it (L. Ambruzzi): cortocircuito; de (Langenscheidts): Kurzschluss.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Osaerak zalantza sortzen du

zirkuitu labur grafia ote dagokion aipatu da; hau da, galtza motz(ak) edo piper min(a) modukoa dela, eta ez galtzamotz (luzeak) edo pipermin (gozoa) eredukoa (zalantzak suma litezke inguruko erdaretako formen grafietan ere, hitz bakarra nahiz bi hitzetan idazten baitira).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

iz.+izond. > iz.: cf. galtzamotz (luze)ak vs. galtza motzak; pipermin (gozo)a vs. piper mina, etab.

Jatorrizko forma

segmentu zirkular; sektore zirkular.

Izenondo erreferentzialak

-ar izond. erref.

Euskaltzaindiaren Arauak

zirkulatu, zirkula(tu), zirkulatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zirkulatu, zirkula(tu), zirkulatzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Finantz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Txostenaren laburpena

BideSein, RENFE; ik. oharra, s.u. trafiko.

zirkulazio(-)aparatu 54: Argia (“Txartelek bost osasun arlori buruz galdetuko digute: oxigeno txartelak baldin badira, nerbio sistemaz, digestio sistemaz eta zirkulazio aparatuaz dakiguna erakutsi beharko dugu”), Berria 6 (“Andre gehien hiltzen duen arazoa dira zirkulazio aparatuko gaitzak”), EiTB 2 (“Ondoren zirkulazio aparatuko arazoak daude (137), EBko batez bestearen (246) azpitik ere”), Elhuyar 9 (“Ugaztunon bihotzak duen zeregin bakarra odola zirkulazio aparatuan barrena ponpatzea da, bihotzari berari eta gainontzeko organoei elikagaiak eta oxigenoa iritsarazteko”), Consumer 7 (“Zirkulazio aparatua“), Laneki 29 (“Zirkulazio aparatua bihotzak, odol hodiek (arteriak, benak eta kapilareak), odolak eta sistema linfatikoak osatzen dute”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zirkulazio(-)aparatu 2: Berria (“Eustatek emandako datuen arabera, heriotzen arrazoi nagusia tumoreak izan ziren: 1.316 lagun hil ziren tumoreren bat izategatik (%29,7); zirkulazio-aparatuko gaixotasunak eraginda, 1.211 pertsona hil ziren; eta, hirugarrenik, arnas eritasunengatik 468 pertsona hil ziren Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan”), Luis Elberdin (“Oso ondo dago gure digestio edo zirkulazio aparatua nolakoa den jakitea”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: AS: zirkulazio aparatu / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS: zirkulazio aparatua.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Hainbat ‘aparatu’ sartuta daude azpisarrera gisa. Hau ere jasotzekoa da.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aparatu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zirkulazio sarreran.

Txostenaren laburpena

ik. oharra, s.u. kirkuru.

Jatorrizko forma

inbertsio zirkulu; zirkulu autoinbertso; zirkulu itxi; zirkulu labur; zirkulu nagusi; zirkulu nagusi baten buruak.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ulu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: “Hirugarren ofizialak koska bat atzera eraman du telegrafoko palanka eta "Half" erakusten duen zirkulu sektorean pausatu du orratz beltza” (Patxi Iturritegi); EPG: 0; ETC: 12 “Hirugarren ofizialak koska bat atzera eraman du telegrafoko palanka eta "Half" erakusten duen zirkulu-sektorean pausatu du orratz beltza” (Patxi Iturritegi).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: zirkulu-sektore (Mat.) sector circular; Adorez: 0; Labayru: 0; Euskalterm: 0.

sektore 3 iz. Mat. Zirkulu sektorea: zirkulu baten bi erradiok eta hauen arteko arkuak mugatzen duten planoaren zatia. Esfera sektorea: zirkulu sektore batek, erradioaren inguruan biratzean, eratzen duen gorputz geometrikoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Mat. marka ezarri.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da esfera eta zirkulu sarreretan.

Jakite-arloak

Mat.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-erdi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirkunboluzio (eta ezker z.) 4: Gizakia ("Garunak garezurrean egiten duen presioari esker lor daiteke hori, garezur barnean zirkunboluzio zerebralen marka ahulak uzten dituenez"), L. Erriondo ("Lehen ezker zirkunboluzio tenporalaren atzeko erdi edo herena"), A. Garro ("Hortik hirugarren mailako neuronak garun-azaleko goranzko zirkunboluzio parietalera abiatzen dira"), GeolBiol ("Entzefaloa eboluzioan gero eta handiagoa egin da eta horrekin batera garunak zirkunboluzio edo tolestura gehiago izan ditu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirkunboluzio : AB38 1, HiztEn (Anat. zerebro-hemisferioetako gainazaleko goraune bihurgunetsuetako bakoitza), Euskalterm 1 (zirkunboluzio zerebral sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zirkunboluzio : ElhHizt (Anat. circunvolución), HiruMila (Anat. circunvolución [masa del cerebro]) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal circunvolución / circonvolution formen ordainak: zirkunboluzio : ElhHizt (Anat.), HiruMila // eta Casve FE: üngürü, üngürüne; autour d'un centre ützülüngürü // PMuj DCV: inguru, ingurumari, itzul-inguru, jira-bira; [pl.] pliegues izur, kiribil, zimur // Ez dugu aurkitu ap. HiztHand, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, HaizeG FB, T-L LFB.

Erdaretako formak

fr (DLLF): circonvolution; circunvoluciones cerebrales circonvolutions cérébrales; en (Oxford): circumvolution; circunvolución cerebral convolution of the brain; it (S. Carbonell): circonvoluzione; circunvolución cerebral Anat. circonvoluzione cerebrale; de (Langenscheidts): Anat. Windung, circunvolución cerebral Hirnwindung.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zalantzazkoa da mailegua, lantaldeak zalantzak baititu horren premiaz

mailegu onartzekoen gutxienekoa betetzen du, baina oso teknikoa ote den aipatu da, eta, onartzekotan, "iz. Anat." markekin eskain litekeela.

Jatorrizko forma

beste baten barreneko zirkunferentzia; kanpoko zirkunferentzia; zirkunferentzia barrenez ukitzaile; zirkunferentzia batean inskribaturiko angelu; zirkunferentzia ebakitzaileak; zirkunferentzia kanpoz ukitzaile; zirkunferentzia ukitzaileak; zirkunferentzia zentrukideak.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. elkarketan.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-erdi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "zirkunstantzia h. gora-behera, zertzelada, inguruabar, xehetasun" / HezkAdmin: circunstancia.

Nazioarteko formaren hurbilena da hobestekoa

frantsesez -o-duna den arren, -u-duna da hedatuena; beharrezkoa da, lantaldearen ustez, eta onarpen eske proposatua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirkunstantzial 3: G. Nazabal ("Magia zirkunstantzial edo ausazko zerbait"), J.M. Irazola ("Esaldi inguru adierazle edo zirkunstantzialen artean esaldi hauexek dira aditz nagusiak adierazten duen prozesua nola betetzen den agertzen dutenak"), Emakunde 1999 ("Hau aplikatu zaio, ez bakarrik estatistiken erabilera zirkunstantzialari, baina baita ere gizarte adierazleetakoa deituriko ereduari"); zirkunstantzialki 1, E. Antxustegi ("Egia esan, gizadia konformatuko litzateke, zirkunstantzialki, ezer hoberik ezean, izu bidezko bakearekin").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirkunstantzial : DFrec 3 (zirkunstanzial 1, ZArg: "Aurreko erakundeekin koinzidentzia zirkunstantzialak baino gehiago dituzte"; "Orazio subordinatu zirkunstantzialak", "Gaurkotasun akzidentala eta zirkunstanziala"), HiztEn (Hizkl. aditzak adierazten duen prozesua zein zirkunstantziatan [noiz, non, nola, etab.] ematen den agertzen duen sintagmaz esaten da), Euskalterm 8 (Hizkl.; hauetan klausula, osagarri, proposizio z.) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zirkunstantzial : ElhHizt (Hizkl.), HiruMila; zirkunstantzialki : HiruMila // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Izenondo erreferentzialak

-al izond. erref.

Kategoria

izond.

Jakite-arloak

Gram.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zirkonziditu IE-Zu 28 ager. (Lç 24, CatS 4: -tü); zirkonzisatü Am 3 (CatLan); zirkunzidadu B 1 (Itz Azald); zirkunzidatu 17: G 13 (Cb Eg III, Lard 12); IE 4 (EZ Noel 3, ES); zirkunzidatza G 1 (Lard); zirkunzisione IE-Zu 12 (Harb 3, EZ Noel, Gç, Lg II 6, UskLiB).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirkuntzisio EB 1 (C. Bueno); zirkunziziño B 1 (K. Basabe); erdaindu 8: G 4 (E. Olabide, F. Mendizabal); EB 4 (C. Bueno, J.A. Agirre, Itun Berria); erdainkuntza G 1 (E. Olabide); ez dugu adiera honetako ebaki formarik aurkitu; eta ingurebaki inoiz ez.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirkuntzidatu : HiztEn, Euskalterm 1; zirkuntzisio : HiztEn-LurE, Euskalterm 2; erdaindu : DFrec 1, HiztEn-LurE, Euskalterm 1; erdainkuntza : HiztEn-LurE, Euskalterm 1 (eta erdaikuntza 1); erdaintze : LurE; ingurebaki : HiztEn.

Sektore jakin bateko informazioa

Bibli itzulpenetako ordainak, labur: billebaitu : Ir (eta billebaiketa, billebaitze); ebakitu : Ezkila, Bibl; ebaki arazi: Bibl; ebakitugabe: Ezkila, Bibl; ebakitza: Ezkila, Bibl; erdaindu : Ol, Or (eta berea moxtu, bere-moxketa), LauEb, Ker, Olar, IBk, BiblE (66 aldiz testuan, eta 22 aldiz oharretan); erdain arazi: Olar; erdainerazi: IBk; erdaingabe: Ol (iz. gisa), KerZug, Olar, IBk, BiblE (16 aldiz, eta 16 oh.); erdaingabeko: Ol, BiblE (1); erdaingabetasun: BiblE (oh. 1); erdain-gabe: KerZug; erdaindu-gabe: KerZug; erdaiñera: LauEb; erdainketa: Ol, KerZug; erdainkuntza: Ol, KerZug, Olar, IBk (eta sasi-erdainkuntza), BiblE (28 aldiz, eta 27 oharretan); erdain [iz.]: Ol, KerZug, Olar; erdaintzalle: Ol; ingurebaki : Dv (eta ingurebakarazi, ingurebakigabe(ko), ingurephaile, ingurephaitza, ingurephaitzadun, ingurephaitzagabe); zirkuntzidatu : BiblE (1 eta oh. beste 1); zirkonziditu: Lç; zirkonzisatu: He; zirkonzisione: Lç, He; zirkuntzisio: LauEb, BiblE (1 eta beste 1 oh.).

Inguruko formen erabilerak

Ik. OEH argitaratuan beste formak: bilebai(tu) (AG, Ir YKBiz, Arriand), bilebaiketa (Ir), bilebaikizun (AG), bilebaikunde (AG, Arriand), bilebaitze (Ir); ebaki : HeH (Lc 1,59 / Lç zirkonziditzera, Dv ingurephaitera, Ker erdaintzera); CatS; erdaindu : Or MB 99, Or Aitork 304, Ol (Gen 17,10 / Dv ingurebaki, Bibl ebakitu; Gal 2,9); Ker (Lc 1,59 / IBk, IBe erdaindu; Lç zirkonziditu); erdaingabe : Ol (Gen 17,14); erdainkuntza : Or BM 99, Ol (Gen 34,24); ingurebaki eta eratorriak Dv dira denak (Lc 1,59: "ingurephaitera" / zirkonziditzera, He zirkonzisatzerat, Ol Erdainketara, Leon ebakitzako, IBk erdaintzera; Act 21,21; Phil 3,3 (He zirkunzisionea); ingurebakigabe (1 Cor 7,18; Ier 6,10 / Ol estaliak, Ker erdaingabeak); ingurebakigabetasun (1 Cor 7,19 / Lç prepuzioa, He zirkonzidatua ez izatea, TB inzirkonzisionea, Ol buztanmokoa; Rom 2,26 / IBk erdaingabea); ingurepaile (); ingurephaitza (Act 7,8 / Lç, TB, He zirkonzisione, IBk erdaikuntza; Rom 2,29); ingurephaitzadun (Col 3,11); ingurephaitzagabe (Col 3,11).

Euskaltzaindiaren Arauak

zirkunzidatu, zirkunzida, zirkunzidatzen. du ad. Zah. 'erdaindu'.

Botoen berri emango da adostasunik gabeko erabakietan

-ntz- formakoaren aldeko dira 2 kide.

Maileguaren aldean hobestekoa

Ik. erdaindu.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ntz-/-nz-.

Sektore jakin bateko informazioa

BiblE: zirkuntzisio 1 testuan (eta oh.etan beste 1; eta zirkuntzidatu 1); erdainarazi 1 (eta oh. 1); erdaindu 66 (eta oh.-erref. 19); erdaingabe 16 (eta oh.-erref. 16, eta erdaingabetasun 1); erdaingabeko 1; erdainkuntza 28 (eta oh.-erref. 37).

Euskaltzaindiaren Arauak

'erdainkuntza'.

Maileguaren aldean hobestekoa

Ik. erdainkuntza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan ziro sarrera: 1 "Chichón. Makilarekin ziro bat egin dietak kopetan, con un palo me ha hecho un chichón en la frente" A. "Contusión" VocB; 2 "Balanceo. Ziro aundie iten tu" Izeta BHizt2; A EY III ("An ziro ta emen pote" "Allí tropiezo y caída aquí"); ziroka : A ("Zoazte etxera tenorez, ilunduta or ziroka ibili gabe"), Izeta BHizt2 ("Gizon oi edana dago, ziroka daie"); zirotu : A ("ez arrika ari izan, norbait zirotuko duzue oberenean").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ziro : HiztEn (kolpe baten ondorioz buruan ateratzen den kozkorra); zirotu : HiztEn (ziroa[k] egin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ziro : ElhHizt - HiruMila - DRA (chichón, hiruretan), PMuj DVC (1 chichón, bollo, hinchazón, tumor, ziro egin: levantar un chichón; 2 mal paso, paso en falso; 3 bandazo, tumbo violento hacia un lado; ziroak in: oscilar, balancear, bambolear); ziroka : DRA (tropezando y recibiendo golpes), PMuj DVC (tropezando); zirotu : ElhHizt (levantar/hacer un chichón), HiruMila (levantar un chichón), DRA (levantar un chichón), PMuj DVC (levantar un chichón, hincharse por un golpe) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

erabili gabea da lantaldeak eskura dituen testuetan; bestalde, "AN-b" da, Azkueren arabera, Baztangoa; baina P. Rekalde taldekideak ez du ezagutzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan zirota v. sirop . ECocin ("Egiten da orduan sirop bat kilo bat sukre emanez ehun adanentzat. Noiz eta ere siropak eraikitzen beitu, [...]", "Ginda osoak siropian", "Nezesario da likur guzientzat bethi siroparen egitia", "Siropa utziz egosterat su eztian").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

sirope 1, X. Mendiguren B. ("Botilako siropea talotxoekin batera hartzeko da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ziropa : EuskHizt (edari lodi gozoa), Lur EF/FE (sirop), PMuj DCV (electuario); zirota : PMuj DVC (lamedor, jarabe, jarope) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE, HaizeG BF, Casve EF, DRA, Lh DBF.

Mailegu biak onartu dira, bakarra aukeratu ezinik

ik. oharra s.u. jarabe: «mailegu biak onartzeko proposatuz: jarabe Heg. eta ziropa Ipar.»

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

Sin. jarabe.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

litsa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zirpil(du), zirpiltzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

zirpila atera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

azpisarrera gisa gehituz: zirrara egin , zirrara eragin .

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zirrara sarrerari dagokion azpisarrera.

Esapideei dagokien sistematika

eragin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zirrara sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan zirraratu sarrera: EG 1958 ("Berak yoranki ta zirarraturik aditzen duen dei urruntsu ta ixiltsu bat"), LMuj BideG ("Ederrak ukiturik biotza zirraratzean, eziñezkoa zait artaz aztea!"). // cf. zarrada era(g)in 2: Apaol ("Atzera uzterakoan aitu zan txin... txin... ots bat, Patxikori zarrada eragin ziona"), SM Zirik ("Ordua zuan iri be zarrada eraitzeko"); zarrada sentidu 1, Erkiag BatB ("Neskato mazal arek ikutua egin eutsan biozpean, ordurartean iñoiz ez iñoiz sentidu ez eban zarrada edo ikutua"); zirrara egin 2: Or SCruz ("Au aditzean, biotzak zirrara egin zion Don Karlosi"), Etxde JJ ("Ikaragarrizkoa izan da urratsok egin didaten zirrara"); zirrara eman 1, Txill Let ("Zirrara eman diot nik nere buruari: au marka!"); zirrara eragin 2: Or QA ("Alako zirrara eragin zidanan nere izate osoan"), Lek SClar ("Bizkar-ezurrean gora ikaragarrizko zirrara eragiten zigun tarteka-tarteka doñu ukigarri arek"); zirrara hartu 1, MEIG ("Bladi Oteroren itzulpenak irakurri nituenean hartu nuen zirrara"); zirrara sumatu 2, MIH ("Dardarak ez gintuen artean ukitu edo, ukitu bagintuen ere, begi-belarri erneak eta arima urduria behar ziren zirrara sumatzeko") // eta egitura askeagoko hauek: biotz-zirrara egin 1, Etxde ("Nor zen aur ura Xalbati olako biotz-zirrara egiteko?"); musika-zirrara somatu 1, MEIG ("Musika-zirrara somatuko du, Schuberten "Rosamunda" aditzerakoan"); zarrada + egin 3, Erkiag ("Isialdi arek biei ere barruan zarrada naigabezkoa egin eutsela oarturik", "Barruak zarrada aundia egin deutsa", "Barruan zarrada aundia egin deutse Matxinen letra kankailluak"); zarrada + eragin 2: ap. SM Zirik ("Zure bertsoak eragin dit gaur / zarrada izugarrizko, / geiago danak gutxiago danai / obeitzen dio agizko, / lagun zar maite biotzekoa / ez dago ainbeste arrizko, / ni apaizera iritxi ezin da / zu aintzinatik obispo"), Erkiag BatB ("Aren arpegi-ziñu ta begi-jokoak [...] zarrada aundia eragiten eutsen arako biotz bigun eta meneko ziran mutiko beratz eta ikaratiai"); zarrada + sentitu 1, Erkiag Arran ("Gazte urrunduaren urrunetiko goraintziak artzean, alako zarrada bigun bat senti eban"); zarradatxu + egin 1, Erkiag BatB ("Biotzean alako zarradatxua, zirkin edo zotin kilikaria egin eutsenak"); zirrara + egin 3, Etxde ("Au entzuteak arrotzari zirrara ikaragarria egin zion", "Oroimenak biotzean zirrara ikaragarri bat eginda", "Bera irudigai artuta asto-lasterrak egitea zirrara ikaragarria egin zion"); zirrara + eman 1, Txill Let ("Zirrara sakona eman dit zure deiak"); zirrara + sentitu 2: Or Mi ("Su izkutu baten zirrara beroa senti zuten"), Vill Jaink ("Ikuskizun onen aurrean nork eztu sentitu biotzean zirrara gozoa?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirrara egin 2: A. Zelaieta ("Gizon arraro baina ikaragarrian [sic] deigarriaren zirrara egin zidan eta ezin nuen ulertu nik periodiku eta liburuetan ezagutu nuen gizon hura hain urduria eta seguritate bigunekoa izatea"), P. Iztueta ("Puntu honetan erabakiorra izan zen Emilio-ren irakurketak egin zion zirrara"); zirrara eragin 5: SMitx Unam ("Egitan: zirrara daragit"), Karne & Klorofila ("Geuri ere zirrara eragiten digun falsilla pautatua"), SM ("Zirrara eragin zion kopla zahar baten bertsoa argitaratu zuen bere liburu hortan"), J.M. Mendizabal ("Elizako ilunak eta isiltasunak, epaia bezain hotzak, zirrara eragiten zioten, eta leihotik oihuka aditzen zituen ahotsak beste mundu batekoak izan zitezkeen"), J. Cillero ("Ayakok ere zirrara eragin zizun lehenengo aldi hartan"); zirrara nabari izan 1, J.M. Ferraras ("Zainetan zirrara nabari zenuen, polizia segika"); zirrara nabaritu 1, U. Lopez ("Arazo eta arrisku guztiak atzean uzten nituelako susmo edo zirrara nabaritu nuen"); zirrara sentitu (eta z. senditu, zirrarea sentitu) 3: Txill HetaH ("Artearen zirrara senditu dudalako"), A. Valdes ("Nolabaiteko zirrara sentitu genuen denok"), J. Artaraz ("Kattagorrik sentitu eban zirrarea izugarria izan zan"); zirrara sortarazi 1, A. Lertxundi ("Kontakizunetako limite-egoera indefinitu bezain beldurgarriek sortarazten diguten zirrara"); zirrara sortu (eta zirrada sortu) 4: UZEI ("Eboluzioaz ematen dituzten datuek eta erizpideek berealdiko zirrara sortuko dute bere garaiko gizartean"), H. Etxeberria ("Eskerrak eman zizkion Jeanek, bere jakin-nahiaz eta ontasunaz gizon harengan zirrara sor zezakeenik pentsatu ere egin gabe"), BAtx Zeru ("Andreak berritu egin zuen kontakto sotil hark sortu zirrara"), K. Izagirre ("Ta nolako zirrada sortzen duten pasa-aldi batzuek!"); zirraratu 4: Natur/8 ("Behin baino gehiagotan beren ezaugarriren batengatik zirraratu gaituztenak"), E. Urkiola ("Osorik zirraratu dau zure gorputz astuna"), N. Anzizar ("Zure gorputz biluzia, zirraratua, nirearen azpian ipini nahi dut"), J. Gaztelumendi ("Gauean buruz errepikatu du oharrak zekarrena, eta "hirekin gaudek" esaldiak biziki zirraratu du") // eta egitura askeagoko beste hauek: barne-zirrara sentitu 1, Esaizu/BBB1 ("Haurrek zein nagusiek sentitu bide dute inoiz halako barne-zirrara bat"); biotz-zirrara sortu 1, G. Egaña ("Etxetxo onek, darion apaltasunagatik eta xotiltasunagatik biotz-zirrara sortzen du"); poz-zirrara + sentitu 1, J.A. Arrieta ("Nik [...] poz-zirrara handia sentitzen baitut oraindik beren konpainian, beren eskuadroian, onartzen nautela egiaztatzean"); zirrara + atera 1, SMitx Ama-semeak ("Ezin ulertuko genduken gaur nola atera zezaken ainbesteko zirrara ta zalaparta euskal-errietan"); zirrara + egin 3: Etxde ("Olaso'ko jaunari zirrara bizi bat egin zion Oneka ain ederki apainduta ikusirik"), Goiz-Argi 1969 ("Zirrara aundia egin du sindikatu-legearen proiektoari buruz Kataluñako obispoek egin duten aitorpenak"), A. Sarriegi ("Zirrara handia egin bide zion aldare hark Txomini"); zirrara + eragin 3: SMitx Unam ("Ezurretarañoko zirrara pilpira anaitsu minkatza daragit"), I. Garmendia ("Oinez ahal zenezakeenagatik sarrera ospetsuago baten premian edo denen zirrara eragitearen guratan"), L. Aranbarri ("Txalupak ur gainean egiten dituen balantzek urdailean zirrara berezia eragiten didatelako"); zirrara + hartu 1, B. Arrizabalaga ("Ulert daiteke, inguru esterilizatu horretan eragin duen biziaren aurrean zirrara ezti, hozkirri batek hartzea"); zirrara + nabaritu 1, J.K. Igerabide ("Zirrara berezia eta arraroa nabaritzen nuen beti Schwab gure kantariari otoitz hebraiarrak kantatzen entzuten nionean"); zirrara + sentitu 1, J. Ziganda ("Tripan sekulako zirrara sentitu zuen eta edandakoa zintzurrera igan zitzaion"); zirrara + sortarazi 1, Heriotza ("Paleolitoaz gero gizakien adimenean zirrara eta kezka handiak sortarazi ditu"); zirrara + sortu 4: A. Urcelay ("Jendea apartatuaz batera danbolin erredoble luze bat entzuten da, tarrapatata ikaragarrian, entzuleengan zirrara bizia sortzen duena"), X. Mendiguren B. ("Zirrara sakona sortu zuten alemaniar gizartean"), A. Kortajarena ("Istripu ikaragarri bat gertatu zan Herrera'n [...] egunero ibilgaillu auetan ibiltzen ziranen artean izugarrizko zirrara sortu zuelarik"), K. Zuazo ("Zer zirrara eta zer tristura sortzen duen euskara bere osotasunean ezagutzen eta aintzakotzat hartzen ez duen kazetariak euskaldun peto-petoari zer edo zer galdetu eta honek bere euskara ez dela ona eta ez duela hitz egin nahi erantzuteak!"); zirrara + sumatu 1, Vill ("Nork eztu sumatu biotzean zirrara gozoa, mundua izpirituak daramala oarturik?").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirrara egin : DFrec 3 (Egin, Deia 2); zirrara eragin : LurE (adib. gisa); zirrara sortu : DFrec 1 (Vill), LurE (mirespen, prestijio, poz sarreren definizioetan) // Ez ditugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zarrada egin : EuskHizt (adib. gisa), PMuj DVC (adib. gisa: impresionar desagradablemente); zarrada eragin : EuskHizt - ElhHizt - HiruMila - DRA (adib. gisa); zarrada izan : DRA(adib. gisa); zirrara egin : ElhHizt (adib. gisa); zirrara eman : PMuj DVC (adib. gisa: emocionar, conmover...); zirrara eragin : EuskHizt (adib. gisa: s.u. eragin, ikuskizun, mugikidatu; eta atximur, harrimen, hunkigarri, imurtxi, kilika, liluratu, mirespen, patetiko, sarrastatu, sarreren definizioan), EskolaHE (atximur sarreraren definizioan, adib. gisa: s.u. eragin, etab.), Lur EG/CE (adib. gisa: conmover) eta EF/FE (adib. gisa: secouer, toucher, émouvoir); zirrara hartu : EuskHizt (adib. gisa); zirrara sartu : HiruMila (emocionar, hacer sentir emoción), Lur EG/CE (adib. gisa: impresionar) eta EF/FE (adib. gisa: impressioner, toucher); zirrara sentitu : EuskHizt (adib. gisa); zirrara sortu : EuskHizt (mirespen, poz, prestijio sarreren definizioan), EskolaHE (mirespen sarreraren definizioan, etab.); zirrara sumatu : EuskHizt (adib. gisa s.u. sumatu, urduri); zirraratu : EuskHizt (adib. gisa, s.u. dardara) // Ez ditugu aurkitu ap. Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu zuzena da, baina zalantzak daude hiztegian jasotzeaz

aditz eratu berria da, eta gutxitan erabilia; okerra denik esan gabe, aski izan litezkeela aipatu da zirrara egin eta zirrara eragin esapideak (eta aski oinarri eskaintzen diotela hauek zirraragarri eratorriari).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: zirri egin.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zirri egin.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zirri sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zirri-zarra 1, Enb ("Emen jan ta jan, ta an zirri-zarra erasten esne guztia"); zirrit-zarrat 1, Anab Poli ("Urrena beste bi ontzigizonek esandako tokian ustu ta eskoboi banakin, galtzak belaun-koskorretaraño, gain guztia zirrit-zarrat larraskatzen"); xirri eta xarra 1, JanEd ("Oietik jaiki eta xirri eta xarra, / azkar billatutzen du nun dagon pattarra"); zirri ta zarra 1, And AUzta ("zirri ta zarra beia jaitzita / esne ona nai dan dana, / nai dan bezela kalera saldu / etxean bear ez dana") // Ik. ap. DRA, zirri-zarra : Zerb in GH 1971 ("Bizar-nabalaren xorroxten ari da zirri-zarra Mikolas, Zur-zurigarai ilemoztegian sartzean"), Eston Iz ("Ollarren kukurruku alaiak eldu dira belarrietara, eta etxeko andreen purra-purra biziak,... eta arraitzen zirri-zarra gozoa"), Egunaria ("Mirikuak berehala kondenatu zuen: "Ez dugu deus egitekorik, zure testamentua baizik". Hasi zen zirrizarra"), Herr (Jainkoa sotoetan, 74: "Hango egonaldiaz egiazki lorietan ginen. Ta segurki salatu ere ginion Gerard-i, erremesiatzeko azken mementoan zirri-zarra egin lerroetan"), Eskual 1913 ("Ez da ori muthil sehi bat, Amikuze huntan, bizikletarik gabe. Bide guziak badaukate zirri-zarra, alde guziak hartuz... Bethi aintzina, eskuin, ezker, konerka, okherren gisa").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirri-zarra 4: Euzkadi 1935 ("Baserriko andra aren erantzunak zirri-zarra galanta sartu eustan bijotzean"), Zerb Akelarre 2 ("Ez zaitela gero herriko mutil batez trufa, xuhur baduzu [Lapitzarekin zirri-zarra ari izan ondoan]... eta zure izen ttipia", "Eta bere lapitza ahoan bustiturik, mihia kanpoan, zirri-zarra hasten da..."), P. Saragüeta ("Zumerike, makila oso meharra izeten ze zirri-zarra katuei iotzeko"); zirrizarra 1, Zerb Akelarre ("Zirrizarra hasten da berriz ere"); zirrizt-zarrazt 1, SoEg ("Bideak, zirrizt-zarrazt, idekitzen du erdi-erditik Iratiko oihana").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirri-zarra : DFrec 1, AB38 1, Euskalterm 2 ('regidera' itzuliak; hauetan 1 txori sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

xirri-xarra ibili : PMuj DVC (arrastrar los pies, renquear; andar lentamente y con dificultad); zirrit-zarrat : DRA (onomat. de desgarro, de raspar); zirri-zarra : Lh DBF (en griffonnant, var. zirrimarra), DRA (1 onomat. de raspar, frotar; 2 garrapateando; 3 rodando, arrastrándose; 4 brusca, torpemente, salga lo que salga; 5 onomat. de ordeño), PMuj DVC (1 culebreo; 2 nudo corredizo, dogal, soga de ahorcado; 3 garrapatos, garabatos, rasgos caprichosos); zirri-zarraka egin : PMuj DVC (escribir mal, garrapatear); zirri-zarratu : PMuj DVC (rasguear, trazar rasgos en la escritura) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren Arauak

zirriborratu, zirriborra, zirriborratzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zirriborratu, zirriborra, zirriborratzen.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-o/-a-.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 adlag. 'zirri eginez'. 2* e. txirrika.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 adlag. 'zirri eginez'. 2* e. txirrika.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. zirritu.

Euskaltzaindiaren Arauak

Sin. zirritu.

Zerrendakoaren pareko forma(k)

zirritu.

Euskaltzaindiaren Arauak

zirrimarratu, zirrimarra(tu), zirrimarratzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zirrimarratu, zirrimarra(tu), zirrimarratzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

sirrin sarran 2, DurPl (Gabon-kantakoa: "Eragijok mutil / eragijok mutil / sirrin sarran / sirrin sarran / aurreko tanboliñori, / gaztañak egin artian"); zirrin-zarran (eta zirrin zarran) 3: Izt C ("baldin itzaiak diruaren otsa zirrin zarran eragiten bazion zizkuari, pozkida betean sagardoz aserik guztiak jarriko ziran dantzari"), A BeinB ("Zirrin-zarran abarka zarrak ondo lotu baga, kalera atera naieuan neure burua eta neure Lorentzotxuna" — egileak azaldua: "zirrin zarran, voz onomatópica que designa el arrastre de alguna cosa"), Ag G ("Goienetxeko aldapan gora, zirrin-zarran, gizon gazte bi dijoaz"), eta ap. DRA, A Txirrist ("Gitarra zaar soka bi baiño ez eukazan bati zirrin-zarran ots eragiñaz"), A (G-and: "Zirrin-zarran dabil orain. Bebil, bebil, dabilen bideak arrapatuko du, orren purrun-parranak ere garaiz aituko dira"), Izt C ("Jose Napoleon ere errege-izen bidebagekoarekin etorri zan Espaiñara, dunba andiari zirrin-zarran ots izugarria eragiñaz"), Mendaro Txirristaka in Auspoa 120, 188 ("Al duanak len bezela orain egiten du: / jan ta eran ongi eta / dotore apaindu; / soñua zirrin-zarran / pozgiroz ibildu", ohar honekin "en la página 284 se dice Zirrin zurrun").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirrin zarran 1, J. Ibarra (kanta bat jasoz, "Kantu honen hasierak ez dira beti bardinak: [...] Azerije mixirije / komijopan / Zirrin zarran / konpañipan / Txitxirri mitxirri / kolario"); dzirrin-dzarran 2, Leon ("Firrin-farran, dzirrin-dzarran, / Krisk bepetan, krask hantxetan, / azkenekotz intzaurra kexatu / eta soka ondotik trenkatu!", "Firrin-farran, dzirrin-dzarran, soka / intzaurrarekin ari mokoka. / Gure haurra, kasik hegaldaka, / bere amari berriz oihuka").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zirrin-zarran : HiruMila (1 onom. onomatopeya del ruido al arrastrar zapato o similar; 2 iz. persiana; 3 adond. con afán, afanosamente), Casve EF (zirrinzarran: onomatopée d'objets que l'on traîne), HaizeG BF (onom.: bruit d'un objet qui traîne), Lh DBF (1 onomat. du bruit des souliers et aussi du trainage d'un objet pesant; 2 expression dont on se sert au jeu de "muss" quand on prend autant de points d'un côté que de l'autre), DRA (1 onomat. de aserrar, de andar arrastrando el calzado, u otros objetos; 2 persiana, cerradura de ventanas; 3 afanoso; 4 expresión que se usa en el juego del mus cuando se ganan igual números de "tantos" que de "amarrekos"; 5 onomat. de rasgueo de guitarra, de acordeón), PMuj DVC (1 onom. de zapatos arrastrados; 2 persiana, cerradura de ventanas; 3 afanoso, activo, diligente; 4 en el mus: al tantos "tantos" como "amarrekos"; 5 zirrin-zarran egin: cerdear, sonar mal las cuerdas de un instr.) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskoalHE: -

Kategoria

adlag.

Adiera mugatzeko zailtasunak

lantaldeak ez daki adiera zehazten.

Txostenaren laburpena

ik. informazio-oharrak s.u. txirrindola.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

(metalezko uztai edo eraztuna).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zirringila 1, JE Ber ("Duda zirringila bat hautemaiten dut bizkitartean neure baitan: holako barnerik, orhoit bahiz, etzukean duela hogoi urthe estai huntan?"); zirringilatu 1, JE Ber ("Ene bigarren lagunak, lurreko gizon ixilenetarik bat izanikan ere jeinutsua baita, bere makila ferratuari giderra kendu dio, eta burdin-gerren zorrotzaz eztiki zirringilatuz harri gogor hotzak, zapartarazi dauzkigu bederazka") // Ik. ap. DRA, gainera, A ("Zurginek, lanera etortzen direnean, uzten dituzte zirringilak bedre; baiño arginek eztute uzten errautsa baizik"); Artxueta in ZArg 1958 ("Atsoa ganbelako lastoetaruntz ukurtu eta bere soiñeko zirpiltsuaren zirringilletan zerbaiten billa asi zan").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirringila : HiztEn (Ipar. txirbila) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zirringil : PMuj DVC (1 rueda; 2 rodaja, pieza circular y plana; 3 revoltoso, rebelde, sedicioso); zirringila : EuskHizt (*1905, 1931 Ipar. eskaila, txirbila), ElhHizt (viruta, cepilladura), HiruMila (1 viruta; 2 taladro; 3 andrajo, pieza rasgada), EskolaHE (eskaila, txirbila), Lh DBF (vrillon), DRA (1 viruta; 2 viruta, fig. pequeño, insignificante; 3 taladro; 4 andrajo, pieza rasgada; 5 rasguño), PMuj DCV (I 1 viruta, garepa, colocho, acepilladura; 2 rasguño, arañazo, rasgón; 3 barrenita, taladro pequeño eta II 1 cascabel, cencerro, campanilla; 2 mujer fachuda, desaliñada; 3 chocallo, zarcillo de la vida, pleguete); zirringillatu : DRA (partir, abrir, desgarrar); zirringilo : PMuj DVC (lagartija); zirringilu : PMuj DVC (1 desaliñado, desaseado; 2 arrejaque, oncejo, vencejo, avión) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk soildua.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

txirbila.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 1: argi-zirrinta ('egunsentia'). 2 'izpia': eguzki-zirrintak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan zirri-parra sarrera: Etxba Eib ("Ondoren izan zan zirri-parriak aukeratuta, al izan eban iges eittia"), Urruz Urz ("Sakristau zarrak esan zuan zirriparra andiak ibili zituztela Prai Jose zarrak eta ijito txikiak"), Otx ("Zeu ixan ete-zara, gero zirriparra onen asmatzallia?"), Erkiag Arran ("Ganorabako talde aren zirriparra ta joan-etorriak ikusita").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirriparra 1, M. Zarate ("Eta zirriparra ta matxinadak sortu ziran Ekidazun").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirriparra : AB38 1, HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zirriparra : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, DRA, PMuj DVC (zirri-parra) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

zarraparra arautuaren aldaeratzat har liteke, baina formaz aski aldendua denez, jaso daiteke, azalduz (eta, baharbada, Bizk. markarekin): "iz. g.er. 'zarraparra, istilua, iskanbila'; 'anabasa'".

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirripedo 4: Elhuyar 1983 3 ("hobeto babestua dauden beste animalia batzuk, hala nola, zirripedoek, hiltze-tasa altuak erakusten dituzte lehorpenaren kausaz", "autore hauek, zirripedoak, gasteropodoak baino erresistenteagoak bide direla ikusi dute", "Southward-ek [1958] eta Lewis-ek [1963] zirripedo eta gasteropodo litoralen goiko tenperatur mugak animalien zonazio-mailari eta banapen latitudinalari dagozkiela frogatu dute"), I. Aldabe ("... bereizitasun bat duelarik, hau da, bere elikaduraren araberako koloraketa hartzen duela, adibidez, zirripedoak jaten baditu saihets argia izango du").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zirripedo : LurE (Zool.); zirripedio : HiztEn (Zool.), Euskalterm 1 (zirripedioak, zirripedia sinonimoarekin: 'cirrípedos, cirripedia' itzuliak) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zirripedio : ElhHizt (Zool. cirrípedo, -a); zirripedoak : EskolaHE (Pl. Zool.) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: zirripedo / ElhHizt: + / EskolaHE: zirripedoak

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Zool.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

naigabe-zirrizta 1, Berron Kijote ("Naikoa duk an penitentzia egiñaz egon zala jakitea, andere Orianak eman zion naigabe-zirriztaren batengatik"); ile-zirrista 1, Dv Lab ("Ile-izarra behar den tokian ile-zirrista bat baizik ez bada, deus ez du balio behiak laneko baizik"); aguardient zirrista 1, JE Bur ("Arnoa edan, gero kafe, gero aguardient zirrista bat, eta tratua bethi hein berean"); gar zirrista 1, Xa Odol ("Ufatuaren bortxaz zaizko artetan gar zirrista batzu atera"); kafe-xirrixta 1, JE Ber ("Bospasei kilometra badituzkegu doidoi eginak, gure kafe-xirrixta hartuz geroz"); odol-xirrixta 1, Iratz ("Barnea zauri, heldu naiz min-minez urtu beharrez, Zuhamuperat doazkon odol-xirrixter nigarka!"); ur-xirrixta 1, Or QA ("Aski edan ondoren eseritzen zera, goxo itxedonez, ingurueri begira, naiz ur-xirrixtak egiten dun zurrumurrua entzunez"); zirrist egin 1, Otx ("Ak jakin ebanian Bertoldak aingirea lez zirrist egin eutsala esku artetik..."); zirristan 1, JE Bur ("Zorrinoek, urrundanik ere kitzikatzen balin baziren, are gehiago hurrantzera egiten bazeien gizonak, bi metretan gora eta sei ixtapetan harat zirristan igortzen omen zakoten beren gernu zikina"); xirrixtan 2: Zby ("Kaskoinak eskularruz / Kaskaka, xirrixtan, / Pilota nora nahi / zabilkan ximixtan"), Barb Sup ("Joan-Ederrek edaten du xirrixtan xahakotik"); xirrixtatu 1, JE Ber ("Oilaskoan ondotik mayonesa ruso titarratu guri leun bat xirrixtatzen dauku eta akulatzen zalu patarrari behera"); zirriztan 1, Ox ("Hunek duela ithurri, / Harek ophil egin berri, / Batek zirriztan, bertzeak tiroz, / Ahorat igorri!") zirrizt 2, Ox ("Zimino batzu bezala badabiltza satanak, gain-behera, petik gora, zirrizt eta zirrizt"); zirriztaka 1, Ox ("Beren xahakoetarik zirriztaka lau satanek bustitzen dute Kristoal") // Ik. ap. DRA, gainera: zirrist - hasiak: SoEg ("Galzak xuri, athorrak are xuriago, / pilota dute zirrist, gibel heldu gogo"); Joanesen solas in Eskual 1910 ("Otoa igaran zen udüri ximista, / suiek orrua eta errotek zirrista / zalhegi ibiliz, hatsa zeron juantxe"); Ainerabelar in GH 1973 ("Zirristan, eta biribirika itzulika, zoin lehenka bazoatzen Otsanda-zaharraren perat"); zirrizt - hasiak: Herr 1957 ("Inomine santi batean iresten dautzu, xahako zirrizta bat pusagarri"); GH 1955 ("Bere zigarroa, thu zirrizta batekin onbor suari bota zion"); A ("Itaxuraz betea dago etxe au, nondik nai ur-zirriztak eldu dira"); A ("Eman dion indarrarekin zirriztan pelota artu balu, plazaren bertze burura botako zuen"); A ("Zirrizta batekin botatzen datate ura belarri-zulora"); A ("Nondik da urak egiten duen zirrizt ori?"); Larz in GH 1964 ("Sudur haren gainean, ixtaklok, ari zirrizta bati estekatuak, bi berin koxkor, alimaleko muntadura bati uztartuak, iduri baitzuten mari-burruntza bat dantzan"); xirrist- hasiak: Arraya in Gazte 1957 ("Pilotako joko zaharretarik badira zonbeit arrunt galduak, hala nola laxokoa eta xirristakoa"); Larz in GH 1974 ("Gero pixa egiteaz ere luzaz mintzatu zen. Hau egiñ ditakela lor-lore, zikilika, xirristan edo xirristaka"); xirrixt- hasiak: Gazte 1952 ("Izertu ba, kanpoz, larruaren gainean ttittaka lehenik eta gero xirrixt heldu den izerdi hortaz... bainan ere izertu behar gazteak barnez, erran nahi dut gogo-bihotzez"), Canción popular ("Hamar botoila xankraturik, / azken basoa klikaturik, / azken xirrixta iretsirik / moltsa deraukat tturindurik"), Eskual 1909 ("Gora danik hartzen dituzte urak; errekaz erreka, xirrixtan edo jauzika, ekartzen dituzte beren etxetarat"), Herr 1959 ("Jo pikotinaz, sar pala, nehork etzuen han kondatzen bere indarra... Bazoala xirrixtan izerdia, bero baitzen!"), Herr 1961 ("Aldi bat Majiteiko trinketean xirrixtan, buruz-buru garbitu zuen Eloy xixterari famatua").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zirrizta 5 (hauetan arno zirrizta eta thu-zirrizta): B. Mendisco ("Makila Motz han zabal zabala lurrean, mogimendu bat egin gabe, atorra papoa arno zirrizta batzuez zikindua!"), SoEg ("Bi eztul eta bazterrerat thu-zirrizta!"), Larz ("ixur-araz zazu haren esnetik zirrizta bat zure begiaren gainerat"), K. Alkorta 2 ("Haren zirrizta odol beltzekoa bihurtu arte eta bera tripaz gora ikusi arte ez diagu atzera egingo", "Bai, arpoi batzuk sartuta zeuzkak eta ondo okertuak; heuk ere arrazoi duk, Dagoo: zirrizta izugarria dik eta oso zuria; eta buztanari hik esanda bezala eragiten ziok, Tash, haizeak bela lokarria eten dion poka"); ur-zirristada 1, NaturOrienta 1984 ("Odolbildua ur-zirristada baten azpian jarriz lortzen da"); xirrixtan 2: Argia 1931 ("Ala bearrez balak etzuan ondo arrapatu ollo jabia, sayetzetik xirrixtan aragi pixka bat arrapatzen ziyola igarua du"), I. Borda ("Filmetako gaineratiko gizonen sexo altxatuak haiduru zeuden, arros, punttak gorrixka eta esperma xirrixtan zeriela").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

xirrizta : HiztEn (minez kexu denaren ahotsa); zirrist : DFrec 2; ur-zirrista : AB38 1 ('chorro de agua'); ur-zirristaillu : AB38 1 ('regadera'); zirristada : DFrec 1, AB38 2 (hauetan lurrun zirristada 'chorro de vapor' itzulia); zirristatu : HiztEn (ik. irristatu), LurE (ik. irristatu); zirrizta : DFrec 4, AB38 1 ('tira'), HiztEn (ik. zorrotada), Euskalterm 1 ('surtidor' itzulia); ur-zirrizta : Euskalterm 1 ('surtidor de agua' itzulia); ur-zirriztada : AB38 1 ('chorro de agua') // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

xirrist ">DRA (1 onomat. efecto de la pelota que resbala en el guante; 2 hoja de maiz); xirrixt : DRA (chorreando, goteando); xirrixta : Lur EF/FE (zirrista), Lh DBF (var. de xirrista), DRA (1 chorrito; 2 lavativa; 3 gota de agua, vino, etc; 4 lluvia menuda), PMuj DVC (1 chorro; 2 jeringuilla; 3 jeringa, lavativa, clister); xirrixtada : PMuj DVC (chorrada); xirrixtan : DRA (1 chorreando; 2 resbalando la pelota en la chistera), PMuj DVC (xirrixtan edan beber a chorro); xirrista : HaizeG FB (filet d'eau), Casve EF (1 jet d'eau; 2 lavement), DRA (1 tallo de maiz; 2 pequeño rasguño; 3 chorrito de agua; 4 gota de agua; 5 lavativa, excremento del pato, del ganso, que expulsan en forma de chorro); xirristatu : DRA (devolver la pelota haciéndola resbalar en el guante); xirrixtatu : DRA (chorrear, regar con bebida); xirrizta : ElhHizt (voz doliente, quejido, lamento), HiruMila (voz doliente de alguien que sufre), Lh DBF (voix dolente d'une personne qui souffre), DRA (1 zumbido; 2 voz doliente de uno que sufre), PMuj DVC (voz doliente del que sufre); zirrist : HaizeG BF (bruit d'eau qui jaillit avec force), Lh DBF (1 bruit d'un jet d'eau ou de l'eau qui jaillit avec force; 2 bruit de la glissade; 3 onomat. du grésillement de la graisse dans la poële), DRA (onomat. de un surtidor de agua o del agua que sale con fuerza; 2 ruido del resbalón; 3 de resbalón, de refilón; 4 onomat. de chisporroteo de la grasa en la sartén), PMuj DVC (1 ruido del surtidor; 2 brollador, surtidor, saltadero, chorro de agua; 3 ruido del resbalón; 4 deslizarse, resbalar, patinar, escurrirse; 5 resbalón, resbalada, deslizamiento); zirrista : EuskHizt (*1905, 1910 Ipar. 1 G.er. hurrupa; 2 zurrusta), HiruMila (1 onomat. ruido de resbalar, chirriar; 2 trago, sorbo; 3 persona desenvuelta, descocada), EskolaHE (hurrupa; zurrusta), Lur EF/FE (jet), Casve EF (1 seringue; 2 gorgée), Lh DBF (1 seringue, 2 gorgée), DRA (1 onomat. de resbalar, chirriando; 2 trago, sorbo; 3 persona desenvuelta, descocada; 4 jeringa; 5 viruta; 6 hoja de maíz), PMuj DVC (1 mujer sacudida, atrevida, desenvuelta; 3 jeringa, lavativa, clister; 3 viruta, acepilladura, rizo; 4 hoja de maiz; 5 hendedura); zirristada : HiruMila (chorro, surtidor), HaizeG BF (jet d'eau, glissade), DRA (1 deslizamiento del día, de las aves; 2 chorro, surtidor; 3 resbalón), PMuj DVC (1 deslizamiento; 2 saltadero, chorro, surtidor; 3 resbalón, resbalada; 4 deslizando, resbalando); zirristatu : ElhHizt (ik. irristatu), EskolaHE (zurrustan aurtiki), Casve EF (zirristatü: 1 glisser, 2 lancer des jets d'eau; 3 gicler), HaizeG BF (glisser), Lh DBF (1 glisser, 2 lancer des jets de liquide), DRA (1 resbalar; 2 lanzar chorros de líquido), PMuj DVC (1 patinar, resbalar; 2 lanzar chorros de líquido; 3 desvergonzarse, insolentarse); zirrixtatu : DRA (chorrear); zirrizt : DRA (1 onomat. de chorro de agua; 2 onomat. del resbalón, del deslizamiento, de la acción de enguantar bien la pelota), PMuj DVC (onom. del chorro, del resbalón; zirrizt egin: deslizarse, resbalarse, patinar, escurrirse); zirrizta : HaizeG BF (gorgée), Lh DBF (1 touffe, petite partie de cheveaux ou de laine; 2 gorgée), DRA (1 chorro, trago; 2 enguante, acción y efecto de coger bien una pelota con un guante de cuero; 3 jeringa; 4 vedija, porción pequeña de pelo o lana), PMuj DVC (1 chorro sutil, chorreo, chorreadura leve; 2 sorbo, sorbido, gorgoro, trago, porción bebida de una vez; 3 copia, abundancia; 4 racha, ráfaga de viento, golpe de viento; 5 vedija, mechón de cabellos; 6 larice, alerce; 7 inyector, inyectador, jeringa; 8 lavativa, clister; 9 remonte; 10 enguante a la pelota); zirriztatu : HaizeG BF (gicler), Lh DBF (gicler), DRA (1 resbalar; 2 chorrear), PMuj DVC (1 jeringar, inyectar con jeringa; 2 irrigar a chorro, regar con manga de agua; 3 chorrear; 4 jugar a remonte; 5 esterar) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Ipar. g.er. // EBBk soildua.

Erabilera urriko formen artean aukeratu da, arrazoia agertuz

forma hori (hau da, z-st kontsonante-segida) dagokiola uste du J-L. Davantek, nahiz gaurko idazleengan gehixeago ageri den z-zt segida.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Txostenaren laburpena

'arraila(tu)' adierako hirri, (h)irri(ki)tu, (h)irri(n)katu, (h)irrikil-, xirrikitu, zirri(z)ku, zirri(z)tu, zirrikitu, zirrizta formak begiratu dira. Ondorioak labur, OEH / EEBS datu-segidan: zirritu (+ -ito) 27 (B 4; G 13; IE 4; EB 6) / 10 (B 1; G 1; EB 8); zirrikitu (+ -ito) 14 (B 5; G 9) / 36 (B 2; G 12; EB 20; EgAs 2); irrikitu 6 (B 1; G 5) / 2 (B, EB); zirriku 8 (G) / 8 (G 3; EB 5); zirriztu (+ -ito, -s-) 4 (B 2, G 2) / 6 (EB); (h)irritu 9 (B 1, IE 7, EB 1) / 0; (h)irrikatu 2 (IE) / 0; zirrizta 1 (IE) / 0; zirrizku 0 / 2 (EB); -itu amaiera segurukoak dira gehienak: OEH 49 / EEBS 44; -ito segurukoak, berriz, 4 eta 4.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

(h)irritu 9 aldiz ageri da, ad. eta aditz-esapideetan: hirritu 5: ES ("pareta zahar, arrallatu eta hirrituak"); goseak hirritu (SP Phil: "Gure arimak (...) goseak hirritua baliz bezala..."); hortzak hirritu (Ax: "enperadore erhoa, hortzak hirriturik, irriz, beha zegokan"; "hortzak hirriturik, bethi irriz egoitean"); hotzez hirritu (SP Phil: "Mirazazu Ermitau debozionetsu bat zirzildurik eta hotzez hirriturik"); irritu 4: SP 2 ("lur idor bat, alde guzietarik irritua eta arraillatua"; "gormantak egarsu eta gose handiz irrituko dira"); hortzak irritu (Arti MaldanB: "Hortzak irriturik, egin zidan agurra, sakon sartu zidana barnean ziria"); agiñak irritu (Añ GGero: "agiñak irriturik ta barreka egokan begira"); hirrikatu 1 (Dv Lab: "Oihanik ez den tokian; belharrak xiphiltzen dira, lurra xigortzen eta hirrikatzen da"); irrikatu 1 (JE Ber: "beroak eta hotzak, haizeak eta euriteek mendez-mende emeki-emeki zizkatzen, zilatzen, irrikatzen, porroskatzen dituzten mendixka batzu"); hortzak hirrikan 1 (Barb Sup: "Batixta, nahiz Parisez guti kilikatua, hortzak hirrikan zagon, ezpainak mehe mehea"); irrikildun 1 (BEnb NereA: "batzuk motorrez eta bestiak belbillez; traje irrikildunak, erropa tergalez, txakurrak eurak ere ez dabiz lenau lez"); irrikitu 6: B 1 (Erkiag BatB: "atxaren irrikitu batean"), G 5 (Or Mi: "arkaitz-irrikitu"; Anab Poli; bitan gosez irrikitu esapidean, It Fab: "Leoi bat irten zan bein zulotik eizera, gosez irrikiturik"; "gosez irrikiturik ez daki zer egin"; eta behin adiera iluneko testuinguruan, Ag G: "gero, irrikiturik, lagunagana eldu giñanean..."); zirrikitu 11: B 5 (Otx: "ate zirrikittu"; Erkiag BatB 3; Altuna: "arresi-zirrikittu"), G 6 (Zait Sof, JAIraz Bizia, Zait Plat, MAtx Gazt, Ibiñ Virgil); zirrikito 2, G (Anab Aprika); eta zirrikito/u 1 (Txill Let); zirriku G 8: (Or 7, TAg Uzt); zirritu 23: B 3 (Zav Fab, Bilbao IpuiB), G 11 (Mb IArg I, Izt C, VMg; Arr GB, Ldi IL, Etxde JJ, Berron Kijote; "ate-zirritu": It Fab, Lek EunD; TAg Uzt: "orma-zirritu"), IE 3 (Dv Lab, JE Ber: "burdin-zirritu"); EB 6 (MEIG); zirrito 1 (FIr: "ate zirrito"); zirritodun B 1 (Erkiag Arran), eta zirrito/u G 2 (Or Eus); zirriztu 2: B (SM Zirik: "ate-zirriztu"), G (Apaol: "ate zirriztu"); zirrizto G 2 (NEtx LBB: "ate zirrizto", eta -s-); zirrizta IE 1 (FIr: "ateko zirrizta batetik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

irrikitu 2: B (S. Onaindia); EB (P. Zabaleta); irrikil 'ubidea' adierako 2, EB (S. Ariztondo); zirrikitu 32: B 2 (J.A. Etxebarria, J. Arregi in Zer. Bizkaitarrai bizkaieraz); G 8 (J.M. Azkue, I. Zaitegi, Latxaga, Tx. Iakakortexarena, J. Azurmendi 1966, N. Agirre, A. Zavala), EB 20 (J. Oregi, A. Eguzkitza, J. de Alba Requejo, A.M. Toledo, M. Aizpurua, G. Nazabal, E.J., I. Sarasua, B. Atxaga, J. Urkijo, Zeruko Argia 1974, J. Azurmendi, M. Aurrekoetxea, Informatika Fakultatea, I. Uria in Argia 1981, P.S. in Eguna 1989), EgAs 2 (Argia 1923; A. Arzelus in El Día 1931); zirrikito (+ ate zirrikito) G 4 (M. Oñatibia, J.A. Arkotxa Martija 3); zirriku (+ bazter zirriku) 8: G 3 (J.A. Orbegozo, F. Zubiaga; Or Mi), EB 5 (Gorka Trintxerpe, Kuxkux 5. Natur Zientziak. OHO 5, G. Garate, Amazonetako indioak); zirritu 9: B 1 (I. Zubiri), G 1 (R. Bozas-Urrutia), EB 7 (X. Amuriza, J.M. Satrustegi, J.M. Irigoien, J.A. Agirre, Elhuyar, M. Solbes); xirritu EgAs 1 (Hemen 1989); zirrizku EB 2 (J.M. Arrieta); zirriztu (+ ate zirriztu) 5, EB (S. Garmendia, I. Mendiguren, A. Sarriegi, Habe 1983; X. Mendiguren Bereziartu); zirristu EB 1 (P. Zabaleta).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hirri : HiztEn; hirrikadura : HiztEn; hirrikatu : HiztEn; hirrikinatu 'hortzaginak karraskatu': HiztEn; hirrikitu : HiztEn ("ik. zirrikitu"); irritu 'arrailatu': HiztEn; ziriztu : AB38 1; zirrikitu : DFrec 8, AB38 13 (ateko zirrikitu 1), AB50 3, HiztEn-LurE, Euskalterm 3; zirriku : DFrec 1; zirristu : AB38 1, HiztEn ("ik. zirriztu"); zirritu : AB38 3, AB38 2, HiztEn-LurE, Euskalterm 5; zirriukatu : AB38 1; zirrizku 'rincón': AB50 1; zirriztu : DFrec 4 (argi-zirriztu), AB38 3, HiztEn.

Euskaltzaindiaren Arauak

Sin. zirrikitu.

Zerrendakoaren pareko forma(k)

zirrikitu.

Euskaltzaindiaren Arauak

h. zirrikitu, zirritu.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. zirrikitu, zirritu.

Euskaltzaindiaren Arauak

onomat.: gaztainek egiten zituzten zirt eta zart izugarriak. / AS: zirt edo zart: erabakia zirt edo zart hartu behar da; zirt edo zart egin, zirt eta zart g.er. 'distiratuz'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: zirt-zart .

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: erabakia zirt edo zart hartu behar da.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zirt edo zart egin.

Esapideei dagokien sistematika

edo.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zirt edo zart sarrerari dagokion azpisarrera.