OEHko datuak [laburduren azalpena]

orron 1 1. (V, G ap. A ; Lar, H). (Uso pred.). Vagante, errante. "Vago, orron dabillena" Lar. "Vagante, vagaroso, orron dabillena" Ib. "Vagar, andar por varias partes, orron ibilli" Ib. "Errante" A. Cf. 1 aron, orronatu. * Asi ez nadin orron ibilten zure lagunen taldeen ondoren. CantCS 1, 7. (tbn. orron ibili en las vers. vizcaína gral. y de Marquina; Ur bazterrez-bazter, Ol or-andik, Ker galduta) Atera nendiela orron ibillitzera gaueko erregiñ oriak argitutako oianean. Otag EE 1882c, 534. Etxerik ez-ta, ijitu-antzo / ik orron ibilli bear. SMitx Aranz 20. Basabereak bezela mendiz-mendi, orron eta norabage ibilli bearra izanen zun. Etxde JJ 157. Jonengan ere, gogoa ta irudimena orron ebiltzan. Erkiag Arran 65. Permesiko ibai ertzean orron dabillen Gal-ena. Ibiñ Virgil 49.

LB: 0; EPG: 0; ETC: 0

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: orron ibili errar, andar errante gizateriaren talde handiak oihanetan eta estepatan orron zebiltzan: grandes grupos humanos andaban errantes por las selvas y estepas; Adorez: orron ibili, ibiltzen: da/du ad. (ikus nora gabe ibili) andar errante, vagar, errar; hasi ez nadin orron ibiltzen zure lagun talden ondoren: para que no empiece yo a andar errante en pos de de los rebaños de de tus compañeros; Labayru: orron ibili 1 ad. lok., ad. da andar errante, vagar

orron adb. (orron ibili esapidean, 'alderrai ibili, noraezean ibili' adierazteko). g.er. Basabereak bezala mendiz mendi, orron eta nora gabe ibili beharra izango zuen.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da eta sarrera gisa jasotzekoa, baina orron ibili forman, orron soila ez delako erabili. Oharra definitzaile gisa gehitzekoa da.

Kategoria

iz.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ortofonista : ElhHizt, ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, HiruMila, EuskHizt.

Zerrendako mailegu onartuaren pareko beste mailegua

Sin. logopeda.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-ista.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Jakite-arloak

Mat.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Izenondo erreferentzialak

-iko izond. erref.

Kategoria

izond.

Izenondo erreferentzialak

-iko izond. erref.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) izond.ak dira ortoz (eta -tz 1) 8: fB 6 (adib., "Markinako Karmen ortozeko predikadoriak", "prai Bartolome Santa Teresa, karmilita Ortoza", "Karmen ortozeko praile", "Karmen ortozeko erlijinoe barristauba"; "Karmengo mendi santuko lorarik ederrena, ene erlijinoe ortotzaren ama"), Izt C 2 ("bata Santa Teresa Karmen ortozekoa, eta bestea San Bernardoren ordenakoa", "Fr. Franzisko de San Julian, Ministro Jeneral Trinitario Ortoz zena"); ortosi 1, NEtx Nola ("Karmeldar Ortosia"); ortuts (eta -th-, -s, -z) 5: Ax ("Biluz da: orthuz da"); Jnn SBi ("athera zen etxetik orthuts"), Arti 3 ("Gizon ortutsa", "Bere oin ortutsak lokatzaz zikindurik zeuden"; "Ez nenkien zer egin, arima nun ortus") // ik. ap. DRA, gainera, Lg II 410 ("Hartu zuen bere eskutan erleki balios hura, eraman zuen orthux eta buru has"); b) eratorriak: ortoztasun 1, fB Ic II ("Zabalduten ditu Palestina, Tebaida, ta Ejitoko ermitaino santuben barubak, ixiltasuna, ortoztasuna, latztasuna, azotiak, ta gorputzaren penagarrijak"); ortozean Balad ("oinak ortozean"); ortozik (eta -s- 5, -ts- 1, -tz- 2) 23: Añ 3 ("Krutze astun bat lepoan, Aranzaz Koroiturik, Odol tantak dariozala, Urteten dau ortosik", "oñutsean ta ortozik dabil", "ikatz gorien ganean dabillala ortosik, oñutsean"), Mg PAb 2 ("abarkak zirian euren oñetakuak, ta ortozik ibilten bere ez zirian lotsatuten", "Barriz gure neskatilla, euri ta aterri, eguraldi on edo txar, ortozik, edo abarka zulatubakaz dabiltzanak, zein desbardinak besteetatik?"), JJMg BasEsc ("ikusiko zenduzan batzuk ortozik, zaku zantar, ta zilizijoz jantzita"), Astar II ("euren umiak ortozik, billoxik gosiak ilik"), Azc PB 4 ("begietan ebala ugari negarra: ta ortozik; eskatuten Done andiari eta bere bitartez zeruko Iaunari", "bestan ortozik", "enabe ni ikusiko ortozik kalean", "pozik sartu nintzan etxera izilik ortozik"), Itz Azald ("ikusirik ebilela oiñez, ortosik eta ain errukigarri"), A 2 ("buru-utsik, ortozik edo orpo-utsik", "Ortozik sarri ibilten direalako"), Echta Jos 2 (oñ-ortotzik "Bein joan zirean oñ-ortotzik Gaztelugatxera", "emazteak oñ-ortotzik eskintsariak egin ebezanik irugarren urtean"), Enb ("Zugatz ganian azkar, ortosik"), Zait Sof ("ogirik gabe ta ortozik"), Balad ("Uso zuri eder bat oinetan ortozik, aldatzean gora doa egoak zabalik"), SM Zirik ("zapatak ortotsik probau biarrian izan zan"), And AUzta 2 ("alpargatak lepoan jarri ta ortozik joaten giñan elizperaiño", "Baiña ibillera asko egiten ziran ortozik"), Erkiag BatB 3 ("An bere, txakurrak ortozik", "Ortozik, dagoan lez, isilean dabil Nikanor eskopetearen billa", "erbestean ortozik arrapau daben txakur gosekilla"), Osk Kurl ("ortosik eta prakak izterretan batuta"); orthutsetan 1, EZ Man II ("Ontasun izatuaren noiz ere ordañetan, esker itzultzera ioaten baikare orthutsetan"); orthutsik (eta -s- 1) 4: EZ Noel ("Bide luzeak pasatzen ziñituen orthutsik"), Ax ("ikhatz bizien gaiñean orthusik"), Hb Esk 2 ("Ez dire negu hotzen beldur nihoiz ere; Orthutsik elhurrean ikusiren dire", "Zangarrak gorri eta zangoak orthutsik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) ez dugu izenondo-banaketakorik aurkitu; b) adlag. dira: ortozik (eta -s- 1) 4: J.A. Goiria ("Geienak ortozik"), Habe ("eurek oiñes, ortosik, al eben modun"), L. Unzueta ("Han ninoian ba, ortozik lurraren bizitasuna gorputzetik zehar sentitzeko"), P. Lizarralde ("Ortozik eseri zen belar mukuruaren gainean"); ortuts 1, J. Irigaray ("Bainan gehienak etziren hek bezala oinez eta ortuts ibili nahiak"); ortuxik 1, Arti Alegia ("Bakarrik zoan, geldi, bularra eguzkiak gorriturik, ortuxik"); untutsik 1, Herr 1973 ("Haren pena haundia izanen da ez dela sekulan dantzan artzen ahalko untutsik, bere lagunak bezala").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ortoz : HiztEn; ortuts : HiztEn; ortozik : AB38 4 ('descalzo'), AB50 1 ('descalzo'), HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ortos : HaizeG BF (déchaussé, nu-pieds), Lh DBF (orthos: déchaussé, nu-pieds); ortots : DRA (descalzo: 2. adieran); ortotz : DRA (descalzo), PMuj DVC (estar, andar desnudo de pies, en pernetas); ortoz : EuskHizt, ElhHizt (descalzo, a), DRA (descalzo), PMuj DVC (descalzo, desnudo de pies, en pernetas); ortozik : EuskHizt, HiruMila (descalzo, za), ElhHizt (descalzo, a); ortus : HaizeG BF (déchaussé, nu-pieds), DRA (orthus: descalzo), PMuj DVC (descalzo, en pernetas, desnudo de pies); ortuts : EuskHizt, Lur EF/FE (pieds nus, déchaussé), Casve EF (ortüts: déchaussé, nu-pieds), PMuj DVC (ik. ortus); ortutsik : EuskHizt, ElhHizt (descalzo, a), Lur EG/CE (descalzo), Casve EF (ortütsik: déchaussé, nu-pieds), HaizeG BF (nu-pieds), Lh DBF (orthutsik: nu-pieds), DRA (descalzo), PMuj DVC (egon, ibili: estar, andar descalzo, en pernetas); ortuz : DRA (var. de ortoz), PMuj DVC (ik. ortus) // DRA: ortox (descalzo), ortoxik (descalzo), ortux (descalzo), urtutsik (descalzo) // PMuj DVC: ortosik (descalzo), ortoztasun (descalcez, calidad de descalzo), ortustasun (ik. ortoztasun), ortuts (ik. ortus) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Bizk. = oinuts, ortuts / AS: ortozik h oinutsik, ortutsik. // EBBk soildua (1999-01-14).

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

oinuts, ortuts.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ortozik.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

oinutsa.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'oinutsik'.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

oinutsik, ortutsik.

Atzizkien araberako erabakiak

-ik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ortoz sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ortoz(tu), ortozten.

Aditz-erregimena

da ad.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

oinustu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

B 124, G 4, EB 6 dira (h)ortu 104 (Zav Fab, Añ 22, Mg CO, JJMg BasEsc 2, fB Ic 3, Astar II 2, Ur MarIl, AB AmaE 5, Azc PB, Itz Azald 4, Echta Jos 6, Kk Ab 13, Enb, Laux BBa 2, Otx 3, Balad 2, Erkiag 14, Bilbao IpuiB, SM Zirik, BEnb NereA, Gand Elorri, Alzola Atalak 6 eta ortu-solo 1; Cb Eb, Ub, And AUzta, Gazt MusIx; Arti MaldanB 5 eta arantz-ortu 1); ortu santu 4 (Añ 2, fB Ic I, Balad); ortuari (eta ortubari, ortu-ari bana) 12 (Zav Fab, Echta Jos 6, Kk Ab II, Enb, Erkiag BatB 2, Alzola Atalak); ortulau 14 (Añ LoraS 3: h-; Erkiag BatB 11).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

(h)ortu (eta ortu jenero, ortu pusketa, ortu-belar) 22: B 8 (AMUrib 1911, B. Garitaonandia, Onaind, Bizkaiko herri iturriak, Gurre Erria 1957 eta 1972 4), G 1 (S. Onaindia), EB 13 (OñatiLib 1982 2, Eibarko argazkiak 2, J. Suarez, K. Igea, J.A. Arana M., Lantziri, E. Jimenez, ArrPress 1993; eta metahizkuntzako erabileran beste 3: B. Urgell); ortu santu (cf. infra); ortuari 10: B 6 (Kk, Aurraitz, Onaind 3, Gure Erria 1957), EB 4 (J. Arriola, M. Zarate, BAO 1994 2).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

hortu : AB50 1; hortugintza : AB38 1; ortu : DFrec 6, AB38 7 (hauetan 1 ortu nekazalgo), AB50 1, HiztEn, LurE, Euskalterm 2 (hauetan 1 baratze edo ortu klandestino); ortuari : DFrec 2, AB38 4, AB50 6, HiztEn, LurE; ortulau : HiztEn, LurE; ortusantu : DFrec 2, AB50 1; ortuzain : HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ortu : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; ortuari : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, DRA, PMuj DVC; ortubedar : DRA, PMuj DVC (ortu-bedar); ortulan : PMuj DVC; ortulau : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE; ortu-mailuki : PMuj DVC; ortuzain : EuskHizt (1976), HiruMila, ElhHizt, PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. Casve EF eta HaizeG BF.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: ortu santu .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ortu santu ('hilerria').

Erabileremu dialektala

Bizk.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ortu santu 4, beti Getsemanikoaz ari: Añ 2 ("Jesemaniko Ortu santuan Jesus zegoan dolorez", "Yesemaniko ortu santuan egoan Yesus larririk "), fB Ic I ("Jesemaniko ortu santuban auspaztuta"), Balad ("Josemaniko ortu santuan auzpez lurrean jarririk eskatzen zion libra zezala Aitari").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

'hilerria' adierakoak dira ortu santu (+ ortu-santu, ortusantu) 5: Euzkadi 1916 3 ("ibildeuna edo prozeziñua egin gendule Kurutze Santu'tik, bitxabaletik, Ortu-Santu ostetik", "idatzi neban erremata egin zala emengo Ortu-santu zarrarena"), "Misterijo andijek yarabillezak Ortu-Santu orregaz"); Onaind ("ortu santu aipatua puskatu zuten"), Orhipean ("Hilerriak izen desberdinak ditu: hilarrieta, ilargieta [Sara, L], ilherri [Liginaga, Z], zimitorio [Oiartzun, G], kanpusantu [Ataun, G], ortusantu [Kortezubi, B]").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ortusantu : DFrec 2 (Deia, 'hilerria'), AB50 1 ('huerto sagrado' itzulia) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

AS: ortu santu ('hilerria'). // EBBk soildua (1999-01-14): ezabatu egin da.

Zerrenda osagarriak

BizBerba: "ortusantu (kanposantu, hilerri): cementerio".

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

ahozkoan erabilia da, L. Baraiazarrak dioenez (eta kanposantu ere bai).

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

santu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ortu sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

hilerria.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'barazkia'.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

barazki.

Erabileremu dialektala

Bizk.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

hortulau 3, Añ LoraS (adib.: "Hortulauak euren hortuan ateretan dituezan bedar txarrakaz egiten dabe sats ona"); ortulau 11, Erkiag BatB (adib.: "Beeko bidetik, ormea, luzea ta jagia zan; baiña baratz barruan ez zan ainbestekoa, eta orregaitik, atea edegiteko armailla batzuk jatsi bear izan zituan Damas ortulauak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ortulau : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ortulau : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE. // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Zerrenda osagarriak

BizBerba: "ortulau (baratzain): hortelano".

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

baratzain.

Lexemen erregulartasuna

-ano/-au.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

baratzezaina.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. oinuts.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Ipar. = oinuts, ortoz / AS: ortutsik = oinutsik, ortozik. // EBBk soildua (1999-01-14).

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

oinuts, ortoz.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ortutsik.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

oinutsa.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'oinutsik'.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

oinutsik, ortozik.

Atzizkien araberako erabakiak

-ik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ortuts sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. 'baratzezaina'.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. ostadar.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. eta Naf. h. ostadar.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. batez ere. Ik. ostadar.

Lexemen erregulartasuna

-rtz-/-st-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa [jasoa du 122. arauak].

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ortzalde iz. 3: Ox 2 ("Ortzaldea dena den bepetan edertu; Berria dirudien izar bat agertu, Badarion argiak mendia du hartu; Artzainak beldurrekin dira iratzartu", "Ortzaldeak dirudi dena khedarreko; Lagunak ez ditu gai, bera da beharko Jesus gudu gaitzean ihardukitzeko!"), TAg Uzt ("Iñularreko euri-erauntsia atertu orduko, zearo garbitu zan ortzaldea ta zidarrez zipriztinkatzen zitun illargiak inguruetako mendixken kaskarrak"); eta adlag.-edo 1, JE Ber ("Agertu nitzaieneko, hasperen batekin besoak hagatzen dituzte ortzalde" — oin-oharrean: vers le ciel).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ortzalde 1, Ox ("Udako arratsalde gozoetan, iguzkiaren argia itzaltzera doalarik, eta gauari buruz, ortzaldean, milaka pizten direlarik izarrak, xori beltxaran bat, bere zuhaitzeko hostopean gordea, lotzen da kantuz othoitzari").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ortzalde : DRA, PMuj DVC (ortzaldeak); ostalde : DRA, PMuj DVC. // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

puntos cardinales / points cardinaux: ElhHizt - HiruMila (adib.): puntu kardinalak; Casve FE: aizeak, hegalak, ortzaldeak; HaizeG FB: haize, hegal; PMuj DCV: alde, egal, aize // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Jatorrizko forma

puntu kardinal, ortzalde.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk 2. itzulirako utzia (1999-01-14).

Hainbat irizpide gurutzatzen dira

hurrengo pasaldirako utzi da, batzordearen irizpideak gurutzatu egiten baitira: a) erregulartasunak ost- formakoa eskatuko luke (besteetan -st-dunak hobetsi direnez); b) erabili, berriz, ortz- formakoak bakarrik erabili dira; baina gutxitan ageri dira.

Forma erregularra edo paradigmaren araberakoa da hobestekoa

"ortzadar h. ostadar" arautuaren ereduari jarraituz proposatzen da ostalde hobestea, ez datuek hala agintzen dutelako: ortzalde erabiliagoa da.

Lexemen erregulartasuna

-rtz-/-st-.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-alde.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

h. ostalde.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ortzantz(a) a) 'trumoia' adierako 4: Arb Igand ("Horra non goibeltzen den zerua eta laster ortzantza karraskan abiatzen"), JMB ELG (metahizkuntzako erabileran, "Ona emen iñusteri edo trumoiarenak [izenak]: [...] ortzantz, ortzen otsa?"), JEtchep 2 ("Berehala ortzantza burrunbaka hasten da [...] Ortzantz eta ximixtek, ilun pean, egiten dute karraska"); b) 'ortzia' adierako 21, Or Aitork ("Badira beste ur batzuk ortzantz onen gañean [...] ortzantza onen gaiñetik", "Ortzantza berean bereiz daudenak") // eta OEH argitaratuan, gainera: a) 'trumoia' adierako ortzantz : Bibl (Ir 9,28: "Geldituko dira ortzantzak eta ez da gehiago harririk izanen, lurra Jaunarena dela jakin dezazun"), ortzi-azantz : Barb Piar ("Azken arbolak [...] karraskan ari ziren ondarreraino suntsitzen. Ortzi-azantza ematua zen"), orzantz : Eskual 1909 ("Eguerditan orzantzaren burrunba ilhuna buruen gainean zabilakigun, artetan karraska izigarri batzuekin"), A EY III ("Tximista ta orzantzetik begiratzeko"), ozantz : Egunategi 1878 ap. DRA ("Ortziak edo ozantzak hurranik ari balin badira, ez jar, ez bilha atherbea arbolen azpian"), eta AS hauek: orzantz-karraska 'trumoia' adierako 1, Barb Leg ("Ihurzuriak izan ziren eta orzantz-karraskak"), ortzantz ximixta 'trumoi-tximistak' adierako 1, Barb Leg ("Ortzanz ximixten erdian, uria turrustan heldu zen"); b) 'ortzia' adierako ortzantz : Or MB ("Ortziak Jainkoaren ederra diago ta ortzantzak Aren eskuek egiñak otsegiten ditu" — Firmamentum); c) 'tximista' adierako orzantz 1, Eskual 1908 ("Hil beitira ehün eta lauetan hogei eta zazpi jente düründaren edo ühülgiaren edo ihurziriaren arrankontrütik. Hirur hitz ziberotar horik badütügü manexen eta laphurtarren orzantza hitzarentako"), eta orzanz kolpu 2, AR ("Bethi ximiztha eta orzanz kolpu izigarri batzureki [...] Egun hartan meza inzun etziena orzantz kolpu batek hil zizin"); d) testu-lekukotasunik gabeko ortzantz(a) ari AS; e) orzanztu : SalabBN (Mt 16,3: "Goizian diozie: egun orzanztuko du zeren zeria ilhun da").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ortzantz(a) 3: Or (metahizkuntzako erabileran, "Ortzantza = firmamento. [Uitzi'n, osantza]"), A. Arkotxa ("Ilunabarreko ortzantz baten ondotik ateraiak, hedoiak ihes doazilarik zeruan"), A. Luku ("Ikaragarriko ortzantza egin zuen iluntzean eta zen beldurtiarekin, nihauren baitan egiten nuen. Sekulan ateka hartan ximixta bat ikusten badu, polita baita han, Baionara sartzen duk lasterka").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ortzantz : EskolaHE (ortzantza: trumoia), Lur EF/FE (tonnerre), Casve EF (ozantza: tonnerre), HaizeG BF (1 tonnerre; 2 orage, tempête; eta ozantza: tonnerre), Lh DBF (tonnerre, orage), DRA (trueno; eta orzanz: 1 trueno; 2 rayo; orzanza ari: tronar; orzanztu: tronar; ozantza: trueno), PMuj DVC (1 trueno, ortzantza egin tronar, sonar truenos, retumbar, resonar con estruendos; 2 cielo, atmósfera; 3 procela, borrasca, tormenta, tempestad; ortzantza-karraska: trueno; ortzantze: firmamento, cielo, bóveda, celeste; ortzantz-egile: tonante; ortzantz-karraska: tronido, estampido del trueno; orzantz: 1 temporal, tempestad, tormenta, borrasca; 2 trueno, ruido del cielo; ozantza: trueno) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

trumoia.

Jatorrizko forma

ortzegun, ostegun.

Euskaltzaindiaren Arauak

Lap. eta Naf. h. ostegun.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. ostegun.

Lexemen erregulartasuna

-rtz-/-st-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ORTZEGUN SAINDU (B ap. Izeta BHizt; Urt I 344; -rz- SP). Jueves Santo. Ortzegun saindu arratsean bere apostoluekin afaritan zegoela. Mat 130. Orzegun Sanduan. Ber Trat 7v. Orzegun sainduan eta eguberri egunean. Harb 455. Orzegun Saindu arratsean. Ax 327 (V 217). Orzegün seindüz hilen zen. CatLan 130. Meditazionea ortzegun sainduko. Jaur 153. Ortzegun saindu egunean, berriz ere Jerusalemerat itzulia. Jnn SBi 27. v. tbn. CatLav 118 (V 232; 188 (V 391) orzegun). JesBih 469. Balad 201. CatJauf 109. Ox 74. Zerb IxtS 87. Ardoy SFran 255.

adib.: trufania iz. Ipar. Epifania. Trufaniatik ortzegun Sainduraino. Trufania egunean.

Ez dugu aurkitu ortzegun saindu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ortzegun saindu 20: Herria 18 (“Ez zuen bizia biderkatzen, ildozkatzen eta neurkatzen zion zurrunbilo horren azkenik antzematen, bukaerarik gabekoa baitzen, mundua adina zabala, zerura iristeko orratz zuloa bezain txikia halaber”), Joan Mari Irigoien (“Eta, baldin dudaren bat banuen, ederki joan zitzaidan Indietarik itzuli nintzen urtean ez, hurrengoan, noiz eta Uraitzeko ortzegun sainduko prozesionean egon bainintzen”), Michel Oronoz (“Ortzegun sainduz, martxoaren 29an, kanoi ukaldiek iratzarrazten gituzte”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta egokia izan liteke azpisarrera gisa jasotzea, ortzirale saindu formarekin batera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ortzegun sarreran.

Erabileremu dialektala

Lap. eta Naf.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. ortze.

Euskaltzaindiaren Arauak

'zeru-sabaia, izartegia'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ORTZI-MUGA (PMuj), ORTZEMUGA. Horizonte. Non-nai euskel-oiartzun / ortzi-mugaraño. 'Confín del cielo'. Ldi BB 158. Sofista batek uste omen zuen ortzemugak begi batekin gaua eta bestearekin eguna ikusten zuela. PPer Harrip 47. Ortzemuga, hitzak berak esaten dik, zeruaren muga duk, ez lurrarena. Ib. 48.

ortzi muga 4: Argia (“Zangoza baino hegoalderago, Erribera. Herri behera, Herri behera, zure landen zabalera, ortzi muga den hartan mugatzen da…“), Elkar (“Eta, hala, eskultura egiteko gordeta zeukan egur puska itsasora jaurti zuen. Harrika. Urrun. Ortzi mugaraino ia.”), Berria 2 (“Zuritasun amaiezinak ortzi mugarekin topo egiten dueneraino begiak galdu arte”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ortzi(-)muga 4: Xabier Olarra (“Eguzkiak loria betean hedatzen zuen bere erregetza ortzi-muga errapeanitzaren gainean”), Itxaro Borda (“Lau salmo oraino eta apezak boz melengaz zerua zerua saritzat abestiaren lehen notak hegaldarazi zituen, baina euripean zeuden gehienek nahiagoko zuketen menturaz lohia lohia saritzat orroatu, laino artetik ez baitzen ortzi muga idor izpirik ageri”), Anjel Lertxundi (“Itsas uhinak soilik zutitzen dira ortzi-muga urrunaren eta lehorraren artean; hala ere, uhinek laster galtzen dute beren gora-nahia, eta akiturik etzaten dira hondartzan”), Pako Aristi (“Ezagutzen dituzue itsasadarraren babesa utzi eta ortzi-muga zabalera, ekaitzen legera aurreratzen diren amilburu zorrotzak eta urazalean agertu gabe itsaspea itsutu eta nabigaziorako heriotza tranpa maltzurrak osatzen dituzten hondar pila menditsuak”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Elkarte lexikalizatua da, eta horregatik komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ortzi sarreran.

Jatorrizko forma

ortzirale, ostiral(e).

Euskaltzaindiaren Arauak

Lap. eta Naf. h. ostiral.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. ik. ostiral.

Lexemen erregulartasuna

-rtz-/-st-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ORTZIRALE SAINDU (Urt I 344, Dv (s.v. ortzilare)). Viernes Santo. Munduaren salbazallea orzillare sanduan guziengatik ofrezitu zena. Ber Trat 17r (87r horzillare sandu). Ortzirale Sainduan, / Gurutzeko tromentan. Gç 213. Orzilare seindütik parte bat. CatLan 45. Hila Ortzilare Sainduz; phiztua Bazko egunean. CatLuz 31. Meditazionea ortzilare sainduko. Jaur 154. Jesusek bazakien ortzirale sainduz hilen zela gurutzean. Zerb IxtS 87 (114 orzirale sainduz). Jin ote zitzaion gogorat zer Ortziraile Sainduari buruz zen abian? "Vendredi-Saint". Ardoy SFran 255. Ortzirale saindu batetako gogoetak eta otoitza. Xa Odol 263. v. tbn. Jnn SBi 109. Arb Igand 98. CatJauf 37. Iratz 31. Ortzilare: CatLav 33 (V 51; -rz-). Ortzilare eta lagunbat sainduz. JesBih 469

Ez dugu aurkitu ortzirale saindu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ortzirale saindu 22, Herria (“Kofesioak Aiherran ortzegun saindu aratsean 8 ak eta laurdenetan, eta Isturitzen ortzirale saindu aratsaldean 5 ak eta laurdenetarik goiti”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta egokia izan liteke azpisarrera gisa jasotzea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

ortzegun saindu sartzea proposatu zen bezala, hau ere azpisarrera egitekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ortzirale sarreran.

Erabileremu dialektala

Lap. eta Naf.

Jatorrizko forma

etxaldeak, orubeak.

Beste bat hobesteko arrazoi pisuzkorik ez dago

hori nagusitu da, oru(e) bezalakoen kaltetan.