Euskaltzaindiaren Arauak

1 'ahalkea'. 2 Ipar. 'beldurra' / AS: lotsa gaizto, lotsa izan.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: lotsa eman, lotsa gaiztoko, lotsa galdu, lotsa gorde, lotsa gorri(t)an, lotsa gutxiko, lotsaren lotsaz, lotsaz, lotsazko .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

lotsa gaizto, lotsa izan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: adib. / LurE: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

eman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

1 lotsarazi, ahalkea eman. 2 errespetua, begirunea eragin.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

esker txarreko eta lotsa gaiztoko umeak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: adib. / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

'ahalkea galdu, lotsagabetu': nahitaez lotsatuko da denik eta lotsa galduena ere. 2 '(norbaiti) zor zaion begirunea galdu': pertsona nagusiei lotsa galdu eta deungaro erantzuten.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: adib. / LurE: adib. / ElhHizt: - / EskolaHE: adib.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

(norbaiti) begirunea izan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LOTSA ON. Tr. Documentado en la tradición meridional desde comienzos del s. XIX. Otxolua emplea la forma lotson. a) Pudor, modestia, recato, decencia. Nauka zurtuta zure seme alaben lotsa onak ta moduztasunak. Mg PAb 105. Zein dira tenplanzatik jaiotzen diran [...] birtuteak? [...] honestidadea eta lotsa ona. Gco II 87. Festetan eta eztaietan begira ezpadago lotsa eta beldur ona eman dezakeanen bat. AA II 147. Nai det emakumeak lotsa onaren mugetatik irten gabe ta geiegirik gabe jasoak ibiltzea. AA III 553. [Erakusten dabeela] juizijua, lotsa ona ta kristinau usaina. fB Olg 199. Mutiko zoli otzana, / eure guraso gurgarrijak lez / ain lotsa ona dokana. Enb 197. Neska zintzoa eta lotsa onez betea zela. Mde Pr 175.b) Respeto. Persona andija ta lotsa ona zor jakona. fB Ic II 200. Sazerdote guztiai lotsa ona ekarteko. fB Ic III 292. Asten badira alkarri lotsa ona galduten [...]. Ib. 346. Senide arteko odolari jagokan lotsa onagaiti. Ib. 364. Ai, begiratu baleutsa beti / lotsa on eta itzalez! AB AmaE 15 (tbn. en Or Eus 198). Gabak nai leuke [...] / txarrerako gaiztuai lotsa ona kendu. Ib. 343. Eurai lagundu eta eurai lotsa ona deutsenak. Itz Azald 94. Biar ixan dautsubedan itzalik edo lotsonik ixan ezpadautsubet [...]. Otx 182 (v. tbn. 24).

adib.: lotsa 2 iz. Begirunea, errespetua. Ik. itzal 6. Elizgizonei zor zaien lotsa. Zintzoa eta lotsa onekoa. Lotsa hobea diotela euskarari kanpokoek bertakoek baino. Lotsa gutxi die azaleko itxurakeriei. // esanekotasun iz. Esaneko denaren nolakotasuna; esaten zaiona egiten duenaren bertutea. Ik. obedientzia. Lotsa ona, maitasuna eta esanekotasuna zor diegu nagusiei.

lotsa on 3: Deia (“Meabek lotsak gorritzeko moduko lotsa ona darabil”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lotsa on 5: Jose Morales 3 (“Nolanahi ere, bere osotasuna behingoan erakutsi gabe, zerua lotsa onez gordetzen zen belo-irudiko hodei gardenen atzean, eta horrek xarmagarri bihurtzen zuen, maite dugun neskatxa bezala”), Anjel Lertxundi (“Ez dago lotsa onaren mugetatik irten beharrik jakiteko Oteizak neolitikoan ikusi uste zuena hizkuntzan geneukala eta daukagula euskal hiztunok”), Jon Muñoz (“Ulertuko duk noski isil-isilik egongo naizela kontu horri buruz, lotsa onez”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, lotsa gaizto bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lotsa sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LOTSA ONEKO. a) Modesto, recatado, honesto. Jaungoikuak onak, zintzuak [...] lotsa onekuak [...] emon eutsuzan zeubeen umiak. fB Ic I app. 11. Lotsa oneko joku oietan. "Honestísimos desvíos". Berron Kijote 129. b) Respetable. Guzurra esaten bajako arpegijan persona lotsa ta kleitu oneko bati. fB Ic II 177

adib.: lotsa 2 iz. Begirunea, errespetua. Ik. itzal 6. Elizgizonei zor zaien lotsa. Zintzoa eta lotsa onekoa. Lotsa hobea diotela euskarari kanpokoek bertakoek baino. Lotsa gutxi die azaleko itxurakeriei.

lotsa oneko 2: Berria (“Dena dela», azaldu du Etxenikek, «ondoan izango du ama, eta hura arduratuko da balio jakin batzuk transmititzeaz eta indartzeaz; lotsa oneko pertsona izan behar duela irakatsiko dio bereziki, eta bere zoriontasuna bilatu behar duela”), Karmel (“lotsa onekoa eta gogo garbiduna ez bada, etxerako ona ez da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lotsa oneko 3: Berria (“Baina horrelakoak dira Bekele eta Dibaba: lotsagabeak lehiaketan, lotsa onekoak lehiaketatik kanpo”), Josu Zabaleta (“Putetxeen jabeen artean baziren lotsa oneko pertsonak: apaiz batek bi zituen, eta ebanjelioko zientzia oso-osoaz esplotatzen zituen”), Karlos Zabala (“Egia esanda, lotsa oneko jendea ziren, pentsatu zuen Quenuk”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, lotsa gaiztoko bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lotsa sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LOTSA-LOTSA EGIN. Avergonzarse (con valor intensivo). Piparra bera baño gorrijago jarri zan lotsa-lotsa egindda. Otx 39. Beren buruaz lotsa-lotsa egin ziran. Etxde AlosT 105. Nire buruaz eta nire etxeaz lotsa-lotsa egiña natxeok. Etxde JJ 148

adib.: lotsa 1 iz. Ohorea galtzeak, egin den hutsak, hartu den irainak, edota zenbait pertsonaren aurrean egoteak sortzen duen sentipen ezatsegina. Ik. ahalke. Hau lotsa! Lotsa-lotsa eginik. Lotsaz beterik. Ondasun horiek besteren hainbat gure badira, ez dirudi gupida edo lotsarik izan behar genukeenik horietaz jabetzeko. || Konponduak ez du lotsarik; urratuak bai.

lotsa-lotsa egin 20: Berria (“Baina hori gertatu eta gero, lotsa-lotsa eginda gordeko genuke kontua”), EiTB 15 (“Lotsa-lotsa eginda nago”), Argia 3 (“Etxera joan zara lotsa-lotsa egin”), DiarioVasco (“neska gaztetxoa lotsa-lotsa eginda”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lotsa-lotsa egin 20: Berria 2 (“Zortzi neska ginen pisuan, eta denak lotsa-lotsa eginda: oso une barregarria izan zen”), Jose Morales 3 (“Txitxikov, astun samarra zela baitzekien, lotsa-lotsa eginik zihoan, hain begiramen handia eskertzeko modua asmatu ezinik”), Asisko Frantzizko 2 (“Nik Jaunaren borreroengan dut konfiantza, horien bitartez zigortuko zaituztela Jainkoak, alegia, eta orduan, nahitaez, lotsa-lotsa eginda itzuliko zarete zeuen lehengo egoerara”), Anjel Lertxundi (“Lotsa-lotsa eginda nengoen eta, aldi berean, kezka handi batekin”), Mirentxu Larrañaga (“Ni, zu banintz, lotsatuta egongo nintzateke, Curtis; lotsa-lotsa eginda, alajaina!”), Karlos Zabala, Migel Angel Mintegi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, mela-mela egin bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lotsa sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bizk. izlag.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-bako/-gabe.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bide.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond. / AS: lotsagabeko.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

lotsagabeko.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-gabe(ko).

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-, -ki.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko: -gabeko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsagabe sarrerari dagokion azpisarrera.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-.

Euskaltzaindiaren Arauak

lotsagabetu, lotsagabe(tu), lotsagabetzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

lotsagabetu, lotsagabe(tu), lotsagabetzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond. / AS: lotsagalduko.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

lotsagalduko.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-galdu.

Kategoria

izond.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: lotsagarrizko.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ro.

Kategoria

adlag.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-garri-zko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

lotsagorritu 1, Etxde JJ ("Ekintza laidogarri onek lotsagorritu zun").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

lotsagorritu 6: Kandida Amaren bizitza ("Ene Jauna! Zugan dut itxaropen; bein ere ez naiz lotsagorrituko"), I. Begiriztain ("Lotsagorriturik eta buru-makur, bereala askatu zuen Eugene'k neskatxaren zumezko gerria"), P. Zubizarreta 2 (adib.: "Une batez lotsagorritu ere egin zen"), Zozoak beleari ("hitzetik hortzerako zurrumurruak ziren orduan, noren ahotan zehazten hasiz gero, bat baino gehiago lotsagorrituko balitz ere"), X. Montoia ("komuna non zegoen lotsagorrituta galdetu eta erakutsi zioten aldera abiatu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

lotsa-gorritu : PMuj DVC (1 poner en ridículo; 2 sonrojarse, avergonzarse; 3 apabullar, confundir, humillar; 4 reprender severamente) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

lotsagorri, lotsagorritzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

Jas.

Mailak

Jas.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Euskaltzaindiaren Arauak

lotsarazi, lotsaraz, lotsarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

lotsarazi, lotsaraz, lotsarazten.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Bizk. 1 'lotsa'. 2 pl. 'giza ernalkinen ageriko zatia': ikusi zuen bere aitaren lotsariak agerian zeudela.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

BizBerba: "lotsarren (guztiz lotsatuta): completamente avergonzado".

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Batez ere Bizk.

Forma baten adiera(k)

'lotsaz, lotsaren lotsaz'.

Atzizkien araberako erabakiak

-ti.

Euskaltzaindiaren Arauak

lotsatu, lotsa(tu), lotsatzen. da/du ad.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: lotsatzeko .

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

lotsatu, lotsa(tu), lotsatzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tzeko: cf. harritzeko (sarrera gisa arautua), ikusteko izan (azpisarrera gisa proposatua).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsatu sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

lotsatzekoa zen, baina ez ginen lotsatu: harritu egin ginen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lotsa sarrerari dagokion azpisarrera.