OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: KE-ADAR (V, L ap. A; T-L). Columna de humo. "(Colonne de) fumée, khe-adar" T-L. Trenaren kei-adarra. Or SCruz 52. Laño argal aren tartetik an emenka ke-adar zenbait agertzen. Or QA 63. Iphar-aldetik khe-adarrak erraiten du: hementxet Bokale! Herr 23-3-1961, 2

ke adar 6, Berria (“Sarreraren inguruan, berriz, 40-50 langile: elkarren artean hizketan, tarteka lantegi aldera begira, ke adar handiari hurrena, iristen ziren kamioi gidariak agurtzen, kazetariei harrera egiten, eskuko telefonoz norbaiti bati azalpenak ematen...”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ke(-)adar 18: Aingeru Epaltza 5 (“Ainhoatik ikusi zituen ke-adarrak, Urdazubiko zeru gainera igotzen”), Joxan Elosegi 3 (“Zozoak bereizi nituen, eta bazen halaber urretxindor bat Issy-les-Moulineauxko ke-adarren aldean”), Anton Garikano 4 (“Ke adarrak irten ziren mami zuri bigunetik”), Lopez de Arana (“Zoladura bustiak isuritako usaina autoen ke-adarrarekin nahasten zen eta lantzean behin lur hezearen eta belar erne berriaren bafada etortzen zen parketik”), Rafa Egiguren (“Lanegunetan ez bezala, ez da ke-adarrik ageri tximinietan gora”), Karlos Zabala 2 (“Ke adar zenbaitek, zeru ertzetik gora kiribilka, herrixkak eta baserriak oraindik erretzen ari zirela adierazten zuten”), Jose Morales (“Hor-hemenka, hodei-antzeko ke-adar gris urdinxkak atzematen ziren mendi haien artean”), Felipe Juaristi (“zerua itotzen duen ke adarra”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazio egokia, erabilia eta, beraz, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ke sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: KE-LAINO a) "Khe-lanho, noir de fumée" H (ap. Lh). b) "Grandes humaradas (V-arr)" A Apend. "Zubitxoaño irixten zian ki-lañuak (G-to)" (comunicación personal). Pipako ke-laño artetik. Ag G 208. Ainbestekoa zan barrualdeko ke-lañoa. TAg Uzt 87. v. tbn. MIH 344

adib.: ke 1 iz. Erretzen ari den edo oso beroa dagoen zerbaiti darion gas multzoa. Suaren, kandelaren, intsentsuaren kea. Ke zuria, beltza. Kea atera. Kea dariola. Kea boteaz. Ke urdin bat zerion etxe kaskoari. Ke lodia. Tabakoaren ke urrintsua. Kez eta kedarrez belztua. Ketan lehortu. Ke lainoa.

ke(-)laino 25: Consumer (“Islandiako sumendi batek eragindako ke-lainoa dela medio”), Berria 9 (“Legebiltzarrerako bozak ke laino baten gisakoak dira”), EiTB 14 (“Suteak ke-laino handia sortu du”), Laneki (“Ke-laino batekin topo eginez gero”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ke(-)laino 48: Berria 12, Elizen arteko Biblia 4, Lopez de Arana 2, Agustin Otsoa 2, Karlos Zabala 2, Anton Garikano 2, Unai Iturriaga 2, Anton Garikano 2, Irene Aldasoro 2, Migel Angel Mintegi 2, Urtzi Urrutikoetxea…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, oso erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ke sarreran.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

LBeh (2014-04-03): kebab 34: Consumer 5 (adib.: “hala nola pizzak, ogitartekoak, pintxoak eta kebab-ak”), Berria 15 (adib.: “Ekialdeko Europan arto txikia eta arroza, eta Saharatik beherako Afrikan, kebaba da nagusiki jaten den elikagaia”), EiTB 10 (adib.: “parrilla argentinoa, saltxitxa alemaniarrak, kebabak, ogitartekoak...”), Argia 3 (adib.: “Oraindik europar gehienon irudimenean “turkiarrak” aipatu eta doner kebab, turistentzako bazar eta langile etorkinak azaltzen zaizkigu”), DiarioVasco (“Azokan parte hartuko duten artisauei dagokienez, ia denetarik dago: artisautza beirarekin, zurezko kaxak, galdaragileak, zeramika, artisau-kontserbak, larrua, esentzien destilazioa, hestebeteak, garai bateko farmazia, egurrezko loreak, garrapiñatuak, infusioak, sendabelarrak, ogi-labea, xaboi eta belakiak, Kebaba, eztia, urregilea, patata erreak, landare sendagarri freskoak, olagarro postua, gazta, altzairua, gozogintza tradizionala, marinel-jatetxea, bainu-gatzak eta esentziak, alpargatak , sagardotegia, taberna, tarota, zurezko tornua, opil zeltak...”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: kebab 18: Jon Arretxe 9 (“Beronen espaloi zabaletan, kebab tradizionala eskaintzen duten jatetxeen parean, gozotegi dotoreak daude”), Juan Kruz Igerabide 3 (adib.: “Bere burua urkatuen artean ikusten zuen, Askatasunaren Plazan, kebab jaten ari zen jendetzaren erdian, eta zergatik, eta judu baten suhia zelako, Aixa juduaren amorantea izana zelako aiton”), Edorta Jimenez 2 (adib.: “Horrela, Ekialdea eta Mendebaldea bi egiten zituen geltokitik gertu kebab bana jatera gonbidatzen dit”), Edorta Agirre 2 (adib.: “kus-kusa, tabulea, tofua, moussaka, risotto eta arroz minak, taloen antzeko takoak, haragi gazi-gozoak, kebaba, fruta eta barazki exotikoen erabilera... eguneroko otorduetan eskaintzen dizkizute jatetxe askotan”), Urtzi Urrutikoetxea (“San Frantzisko sarreran mairuari erositako kebabak urdailerantz bidea egin ahala mozkorra bere puntura ekarriko dudan esperantza daukat.”), Lutxo Egia (“Uztaila ezkero pizza hanburgesa kebab larregi irentsi duzulakoan zaude”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: kebab (kebap*). Janari mota; janari hori zerbitzatzen duten jatetxea.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es kebab / fr kebab: Elhuyar: - / Nolaerran: kebab (ogitartekoa edo taloa) / Zehazki: - / Labayru: - / Adorez5000: -

Nazioarteko forma da, beste gabe onartzekoa

Nazioarteko forma da eta beste gabe onartzekoa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bide.

Lexemen erregulartasuna

g-/k-, -r(e).

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Euskaltzaindiaren Arauak

kedartu, kedar(tu), kedartzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

kedartu, kedar(tu), kedartzen.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gereta EB 1 (MEIG VII: erabilera metalinguistikoa); kereta IE 2 (Lf Murtuts); khereta IE 3 (Dv Lab, Ox).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kereta (+ landare kereta) IE 1 (Lf Murtuts), EB 1 (Valdes, A.).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gereta: HiztEn, LurE, Euskalterm; kereta: HiztEn, LurE; ke(h)eta ik. gereta: HiztEn.

Euskaltzaindiaren Arauak

Zub. 'kereta'.

Formen arteko bereizketa semantikoak

adierak argituko dira ('gladiolo') vs. gereta 'atea...' etc.

Euskaltzaindiaren Arauak

keinatu, keina(tu), keinatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

keinatu, keina(tu), keinatzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Kategoria

iz.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

keinatzea egin zuen, baina ez kolperik eman.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: keinu egin.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: keinuz.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

keinu egin, keinuka.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

kiñulari 1 VMg: "eskerrak zure ezpañai, ta zure eskuai; baña madarikatua izan didilla zure begi gaizto kiñularia"; kiñukari 1 Erkiag BatB: "Artizarra zeruan kiñukari agiri zan"; eta OEH argitaratuan, gainera: SoEg Herr 1959 ap. DRA: "Illargi xuri zilharra zerutik kheinukari".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

keinukari 5: OrdenadoreP: "Handiago zeinuak, gezi baten gisa, lerro keinukari bat seinalatzen du"; Elhuyar 2: "Larrialdiko argi keinukariak piztu eta baldin baduzu triangelua ipini", eta zerrendatu batean, "A: Zilindraia / B: Larrialdi / (...) J: Geratu / K: Keinukari / L: Debeku"; I. Mendiguren: "Argi gorri-urdin keinukarien briztadapean begira-begira geratu nintzaion"; UZEI: "karaktere keinukari"; k(e)iñulari 2: Onaind: "ez dugu itz utsik bear, itz utsak ebakitzean keiñulari alper baiño ez gara, ta keiñuka ez dugu ezertxo ere lortzen"; K. Santisteban: "izar kiñulariek eta gainerako astroek paregabeko emanaldia eskaini zuten".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

keinukari : HiztEn, Euskalterm 5; keinulari : HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

IVAP ZirkulHizt: keinu-argi .

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

keinukari : HiruMila (1 guiñador; 2 intermitente), ElhHizt (1 guiñador, -a, gesticulador, -a, que hace muecas; 2 intermitente (luz), que se enciende y se apaga, que destella), Casve EF (keiñükari: grimacier), DRA (guiñador), PMuj DVC (keiñukari: gestero, gesticulador, figurero, parajismero; kiñukari: 1 visajero, gestero; 2 nictitante); keinulari : EuskHizt, HiruMila (1 gesticulador, -ra; 2 ik. keinukari), EskolaHE, Casve EF (keiñülari: clignotant), HaizeG BF (grimacier), DRA (kiñulari: guiñador), PMuj DVC (keiñulari: visajero, gestero, gesticulador, figurero, parajismero; eta kiñulari: 1 guiñador; 2 izar k.: estrellas guiñadoras) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Lh DBF.

Ongi eratua da

forma berria da, baina egokia, errepika-adiera ongi agertzen baitu -ka+-ari atzizki-metaketak.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

argi keinukariak // EBB (1997-09): hurrengo pasaldirako.

Ondoko erabilerak argituko du formen arteko lehia

keinukari eta keinulari, biak onartzekoak direla uste du lantaldeak.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kari/-lari.

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

argi keinukariak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

zure begi gaizto keinularia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: adib. / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

keinu sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

lehenbizian keinuz eta aieruz, eta gero azkenean klarki.

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenak.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

kelvin: HiztEn-LurE.

Erdaretako formak

Le Petit Robert: kelvin; ez dugu aurkitu ap. Collins// OfQuLF: unité de mesure de température || lord Kelvin (William Thomson) || physicien britannique.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kelvin eskala 2, Txepetx/6.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

kelvin: P. Iturritegi ("Bat-batean tenperatura 40º kelvin igo zen"); Kelvin: F. Morillo 7 ("gradu Kelvin" 5, "zero Kelvin" 2). // ZTC 29: kelvin ("bere unitatea kelvina [K] da"; "75 kelvinetan [-198 ºC]"; "3 eta 5 kelvin bitartekoa"; "airea -173 °C-raino [100 kelvineraino] hozten dute tunel kriogenikoetan "); Kelvin ("tenperatura neurtzeko gradu zentigraduak, Kelvin-ak edo Fahrenheit-ak erabil daitezke"; "Zero absolutura [-273,15 °C-ra edo 0 Kelvinera] iristeko"; "tenperaturarik baxuena lortu zuten: Kelvin baten 2,5 milioirenekoa"; "Kelvinaren hamarrena inguruko tenperaturetan"); Kelvin eskala 8 (cf. "Kelvin tenperatur eskala"); Kelvin gradu 9; gradu Kelvin 1 ("Merkuriozko lagin bat 4 gradu Kelvineraino [...] hoztu zuenean ").

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

kelvin eskala // Aipatzekoa da kelvin eskala ere, azpisarrera gisa (kelvin sarreran, noski, eta eskala sarreran ere bai, seguru asko). Eta ez dagokio lantalde honi ez dela gehiago kelvin gradu sintagma erabili behar adieraztea.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Zientzia-unitateak eta Izen propiotikoak.

Euskaltzaindiaren Arauak

kemendu, kemen(du), kementzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

kemendu, kemen(du), kementzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

kemenik ez duena.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

kemengabe(tu), kemengabetzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Euskaltzaindiaren Arauak

'garmina'.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. garmin.

Jatorrizko forma

ken. Ex: 7-4 : "zazpi ken lau".

Euskaltzaindiaren Arauak

kenarazi, kenaraz, kenarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

kenarazi, kenaraz, kenarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n(du)+a-.

Jatorrizko forma

bizarra egin, bizarra kendu.

Euskaltzaindiaren Arauak

kendu, ken, kentzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

kendu, ken, kentzen.

Euskaltzaindiaren Arauak

Mat.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n(du)+d-.

Atzizkien araberako erabakiak

-dura Mat.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n(du)+e-.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ezin.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

ezin kenduzkoa; ezabaezina.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: deducible.

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

forma berri-egokia, eta beharrezkoa.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

ken daitekeena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kenkari G-EB 17: J. Dorronsoro 2 ("10 bateko geituko dizkiogu kengaiari ta amarreko bat geitu kenkariari", "Zer egin? Kengaiari 10 bateko geituko dizkiogu, ta kenkariari amarreko bat"); Elhuyar 7 (adib.: "Kenkariak: / Kenkariak guztira / Kenkari Orokorra / Kenkari Aldakorra"; "famili unitate bakoitzeko hautazko kenkaria"); LanSaila 1993 ("kenkariez gainera, industria berrientzat kuota likidoaren % 65erainoko hobari bat, [...] eman ahal izango da"); BAO 1993 7 (adib.: "Kenkariak, Ceuta eta Melillan lortutako sarrerengatik, dituztenak", "Kenkariak, pizgarri edota kreditu fiskalengatik, egin ditzaketenak", "kuotatikako kenkari, atxekipen, konturako sarrera eta zatikako ordainketen frogagiriak erantsiko zaizkio").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

kenkari : AB38 2 ('minuendo' 1 eta 'sustraendo' 1), HiztEn, Euskalterm 16 (hauetan kenkari fiskal 1 'deducción fiscal'; kenkari-eskubide 3 'derecho a deducción'; kenkari-portzentaje 2 'porcentaje deducción'; koipe-kenkari 2 'desengrasante') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

dedukzio (zergetan eta) adierazteko eskaini dute BEZ eta PFGZ inprimakietan. / Ez dugu aurkitu ap. AgAld hitz-bilduma, AdminEL, HezkAdmin, LurraldeAntol, AdminMila, EurItune.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

kenkari : ElhHizt (deducción), HiruMila (deducción, cantidad que se deduce de los impuestos; kenkari-hobariak: deducciones y bonificaciones; kenkari orokorra: deducción general; kenkariaren behin-behineko portzentaia: porcentaje provisional de deducción), PMuj DVC (substraendo); kenkarigai : HiruMila (derecho a deducción) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBB (1997-09): hurrengorako.

Zerrenda osagarriak

BEZ: "Kenkariak: Deducciones" / PFGZ: "Kenkari: Deducción".

Jatorri-osaerak gorabehera, hedatu-nagusitua da

osaera nolabaitekoa gorabehera, onartzekoa iruditzen zaio lantaldeari, erabili-hedatua denez.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kari.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

kendu den kopurua.

Jatorrizko forma

kenketa ezinezkoa zenbaki arrunten multzoan.

Euskaltzaindiaren Arauak

Mat.

Atzizkien araberako erabakiak

-keta Mat.

Euskaltzaindiaren Arauak

Mat.

Atzizkien araberako erabakiak

-kizun Mat.

Atzizkien araberako erabakiak

-tzaile Mat.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: supresión.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-keta.

Kategoria

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

(herritarra).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

kepia 2, JE Ber ("Bera handia, kepia ordean bera baino handiago du, araberan; Austriako soldadoen kepia hura bera").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kepis (eta kepispean) 6: Mde 4 (adib.: "gertu daude beti kepis baten aurrean belaunikatzeko, kepis horren pean, maiz gertatzen denaz, bur-ezur asko bainan bur-muin gutxi ba dago ere", eta izenburuan "Antzia De Gaulle'n Kepispean"), D. Urbistondo 2 ("nire aitak kepis-a ere badauka. Ba al dauka kepis-ik zure anaiak?").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

kepi : HiztEn (bisera duen txapela zilindrikoa, zenbait armadatan erabiltzen dena) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

kepi : ElhHizt (quepis), Lur EF/FE (képi) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Nazioarteko formaren hurbilena da hobestekoa

ez dago arrazoirik -s formakoa egiteko, gaztelaniaz bezala; etimoak ez du halakorik (eta frantsesak ere ez).

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

(kapela mota).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

eltzegile 2 (MEIG, Zait); eltzegille G 4 (Bv, Lard, Ir).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zeramika (+ konposatu eta eratorriak) da forma nagusia: EB 29; keramika 7 aldiz agertu da, EB-EgAs; buztingintza 12 aldiz: EB 11, G 1; eltzegintza 1, EB; eltzegile 1, EgAs.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: eltzegintza 1; keramika 1; zeramika 9; AB38: buztingintza 2; buztinlari 1; eltzegintza 2; zeramika 8; keramika 13; keramikagintza 2; keramikontzi 1; AB50: buztinlari 1; keramika 1; zeramika eskola 1; zeramika tailer 1; zeramikaren sektore 1; zeramista 1; zeramista talde 1; HiztEn: buztingintza; buztinlari; buztinola; eltzegile; eltzegintza; zeramika, zeramiko, zeramista; LurE: eltzegintza; buztinlari; buztinki; buztinola; eltzegile.

Jatorrizko forma

keramika, eltzegintza, buztingintza.

Euskaltzaindiaren Arauak

keramika* e. zeramika.

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez (betetzen du "gutxieneko baldintza")

z- dagokio bai Ipar. eta bai Heg., z- baita mendebaldeko Europan (ekialdekoan k- bada ere).

Maileguaren beste forma, gaizki edo erdizka egokituaren ordez

Ik. zeramika.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

k-/z-: cf. mendebaldeko/ekialdeko Europa.

LBeh (2014-04-03): keratina 32: Elhuyar 18 (adib.: “Bestalde, larbek keratina aho inguruan baino ez dute; beraz, metamorfosia egiten dutenean hiltzen dira, keratina azal osoan hedatzen zaienean, hain zuzen”), Consumer 11 (adib.: “azkazala lehortzeaz gainera, azkazala berez babesten duten keratinazko geruzak hondatzen ditu, kanpo-erasoen aurrean babesik gabe utziz”), EiTB 2 (adib.: “Keratinaz osotutako adarra da”), Argia (“Hain zuzen ere, bi ezaugarri aztertu zituzten: batetik, gizakiaren zakilean keratinazko ileak desagertu izana eta egun den gorpuzki leuna bilakatzea, eta bestetik, garuna askoz ere handiago bihurtzea”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: keratina , Juan Garzia (“Gatz hori, berez, usaingabea da, baina erreakzionatu egiten du nola edo hala larruarekin, beharbada keratinaren disulfuro-zubiak erreduzituz, eta egun batzuetan kimikaritzat salatzen zaituen metal keru iraunkor bat jaregiten du”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es queratina / fr kératine: Elhuyar: keratina (Biokim.) / Nolaerran: - / Zehazki: keratina (Kim., Biol.) / Labayru: keratina (Biokim.) / Adorez5000: keratina (Kim.).

Nazioarteko forma da, beste gabe onartzekoa

Nazioarteko forma da eta beste gabe onartzekoa.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Biokim.

Informazio osagarria behar da, erabakia oinarritzeko

hurrengo pasaldirako utzi da, hobeto aztertzeko: cf. fr (porter) plainte, etc.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan kherestu 'maskaradako pertsonaia', J.B. Mazéris GH 1933: "Bi "kherestuak", baluseko zaragolla eta kasabet llabürñieki bezti"; eta testu-lekukotasunik gabeko kerestatu, kerestatzaile.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

kerestatu : Casve EF (-ü: châtrer un animal), Lh DBF (-ü: châtrer un animal), DRA (k(h)erestatu: castrar), PMuj DVC (castrar, capar); kerestazale : Casve EF (châtreur, hongreur), Lh DBF (kherestatzaile: hongreur, châtreur); kerestu : Casve EF (1 hongreur; 2 personnage de mascarade), Lh DBF (kherestu: 1 hongreur; 2 un des personnages de la mascarade souletine: le hongreur), DRA (capador, personaje de la Mascarada Suletina); kherestor : Lh DBF (v. kherestu), DRA (k(h)erestor: capador), PMuj DVC (capador, castrador) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

H. Knörr: "Falta". // BAgiria (1998-01-30): "kerestu [...] hurrengo itzulirako utzi dira".

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

bizirik dela dio J-L. Davantek.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

zikiratzailea (gaur, batez ere maskaradako pertsonaia).

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. keheila.

Lexemen erregulartasuna

g-/k-.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

keri 1, Zait Plat ("Tasun eder ori [adiurre egon-ezina] keri itsusi bilakaturik zegoen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

keri(a) 3: Ibarg Geroko ("Lizunkeri, aragikeri, dollorkeri, arrokeri ta enparau keriai iagokezan oiñazeak"), Berron ("Baserri-aroari dagokionez [...] euskeraren "keri" bat [nekarke]: eztabaidarako griña, norgeiagoketan amoreman eziña"), Ekintza/3 ("gizakien zintzotasun eta keriak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

keria : HiztEn (mania, bizioa) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

keria : HiruMila (1 manía, 2 vicio), Casve EF (manie), DRA (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

keria 13, Berria.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: keria 18: Berria 7, Herria 3, Aingeru Epaltza 3, Fernando Morillo 2, Iñaki Segurola, Iñigo Aranbarri, Xabier Mendiguren Elizegi.

LB: 109 (Berria 46); ETC: 404.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: / Adorez: keria 1 manía. 2 vicio / Labayru: -keria atzizk. (peior.) indica cualidad abstracta. Izen-atzizkia; izen eta adjektiboai loturik / NolaErran: 0.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma osoa ez dena

izen oso eta autonomo bihurtu gabea.

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

librea da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa, maiz hitz-joko gisa (tasunak eta keriak) erabiltzen bada ere. ‘Gaitzesgarritzat jotzen den nolakotasuna’ gisa definitu.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "kermes († kermesse). Erromeria moduko bat".

Tradizioko erabilerek bermatzen dute

J-L. Davantek dio, kermeza formakoa entzun eta irakurri duela, eta hori dela hobestekoa, kermes formaren kaltetan.

Euskaltzaindiaren Arauak

Keronea / keronear.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

keroseno EB 1: E. Garmendia ("Zulapen plataforma / Birfindegia / Bituminosoak / Fuela / Diesela / Kerosenoa / Petrolioa").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

keroseno : AB38 4, HiztEn, Euskalterm 5; keroxeno : LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

EEgunk: "keroseno (†kerosen)".

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

keroseno : EuskHizt (*1977; [nart.] petrolio garbitik eratorritako gaia, erreakzio motorren, berogailuen... erregai gisa erabiltzen dena), HiruMila, ElhHizt (Kim. queroseno), EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal queroseno / kérosène formen ordaina: keroseno : HiruMila, ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve FE, HaizeG FB, T-L LBF, PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (DLLF): kérosène; it (S. Carbonell): keroséne; Amer. kerosen, kerosena, kerosene, kerosina; ca (DCC): querosè; en (Collins): kerosene, paraffin; de (Langenscheidts): Kerosin.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

ezagun-erabilia dela dio J-L. Davantek; eta kerratu ere bai.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

garmina.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

kerra(tu), kerratzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

garmindu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

karkaxa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

k(h)eru (eta ao-keru) G-IE 3: Ibiñ Virgil ("Nire itzulpenak utzi dizuten ao-keru minkaitza"), Harb ("Zuk aranze puntak eta arno gogorraren kherua pairatu ditutzu"), Gy ("Egiñ den hautuaz dago gaitzitua; / baiña agertzen eztu batere kherua") // Ik. OEH argitaratuan, gainera, 'burua' adierako keru testu-lekukotasunik gabea.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

keru G-EB: Ibiñ ("Bakoitzak gere keru ta ao-gozoa ditugu"), P. Zabala ("Ez dakit; nik uste, aipatu dituzun aldi eta gune [oh. gune: Lekua, tokia] horietako bakoitzak badizula bere keru [oh. keru: Ezaugarria] eta kutsu propioa").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

keru : AB38 1 (mal olor), HiztEn (1 kiratsa; 2 aiherkundea), LurE (kiratsa) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

keru : EuskHizt (1635; Ipar. 1 kiratsa; 2 G.er. aiherkundea), HiruMila (hedor), ElhHizt (1 hedor, mal gusto, mal sabor; 2 rencor, resentimiento), EskolaHE (kiratsa), Lur EG/CE (hedor) eta EF/FE (puanteur), Casve EF (puanteur), Lh DBF (I tête; eta keru II 1 puanteur; 2 rancune; eta kerü: 'mauvais goût, mauvaise odeur du cochon tué par vent du sud'), DRA (1 hedor; 2 rencor; 3 cabeza), PMuj DVC (1 hedor, fetidez, hediondez, mal olor; 2 animadversión, enemistad, rencor, resentimiento tenaz; 3 gustillo, dejo, saborcillo, resabio desagradable, sabor; kerua artu = resabiarse, adquirir mal gusto; keru on = sainete, sabor delicado de un manjar; keru gaizto = mal sabor; keru gaiztoa du = sabe mal, tiene mal sabor; keru gaiztoko edari = zupia, bebida de mal sabor; 4 caletre, cabeza, talento, capacidad, cráneo; 5 ágrio, ácido); kerudun : Lh DBF (1 fétide; 2 rancunier); kerudura : Casve EF (pourriture, pus); kerutu : DRA (heder) // Ez dugu aurkitu ap. HaizeG BF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

H. Knörr: "Falta. Erre keru, demagun". // BAgiria (1998-01-30): "[...] keru hurrengo itzulirako utzi dira".

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: KETAN (V-gip ap. Etxba Eib; keetan Lar). a) "Ahumar, curar algo al humo [...] keetan igartu" Lar. "Ketan sikatu, ahumar, secar al humo" Etxba Eib. Cf. ETZ 295: Kean nasiyak (Zugarramurdi, 1875), y Hb Egia 59: Khean dabilala. Cf. KEAN EGON, KEAN HARTU. Ketan sartzen diran gizon batzuen gisan. Ag AL 162. Jose gizagaixoa su-lur-ketan ostendu zitzaigun. Ag G 345. Luzaroan ketan egotea du onena [gaztaiak]. TAg Uzt 89. Ketan jarri 15-20 egun azala egiteko ta kolorea artzeko (V-gip). AEF 1955, 165 ("operaciones de la fabricación del queso"). b) Humeando. "Kafesnea [...] ketan da (BN-arb)" Gte Erd 194. Ez lastozko suaren antzekoa, zein ain laster da garra, zein ketan amatau itoa. Añ LoraS 52. Eztare akabaten iltiaz argi oraino keitan dagona. Hual Mt 12, 20 (Ol, IBk ketan; Lç khea darión lihoa). Ketan egoan atea. A BeinB 93. Suburuak ketan. Ag Kr 46. Azpil batean zuku beroa ketan dakar. NEtx Antz 86. Ikuttu mendiak eta ketan asiko dira. Ol Ps 144, 5 (Ker, BiblE ketan; Dv khetan joan). v. tbn. Hb in BOEl 702. SMitx Aranz 142. Or Aitork 186.

def.: ketu, ke/ketu, ketzen 2 da/du ad. Ketan ipini, ketan lehortu. Gaztak ketzen jarri. || adib: ke 1 iz. Erretzen ari den edo oso beroa dagoen zerbaiti darion gas multzoa. Suaren, kandelaren, intsentsuaren kea. Ke zuria, beltza. Kea atera. Kea dariola. Kea boteaz. Ke urdin bat zerion etxe kaskoari. Ke lodia. Tabakoaren ke urrintsua. Kez eta kedarrez belztua. Ketan lehortu. Ke lainoa. Tabako keak kalte egiten dio. Goiak egur hezearen kea du kolore. Surik ez den lekuan kerik ez (esr. zah.). / 2 iz. (Erkaketa eta esapideetan). Kea bezala suntsitu, desegin. Kea bezala joan dira ene egunak. Hilko zara eta hautsetan eta ketan geldituko dira zure ondasun guztiak.

ketan 30: Aizu (“txingarrak ketan zeuden oraindik”), Elkar (“Zure etxeko tximinia ketan dago”), Consumer 9 (“kable isolatzaile bat ketan hasi zen”), Berria 8 (“hortxe ibiltzen naiz burua ketan hasi arte pentsatzen”), EiTB 5 (“Bobyland jatetxean, ketan dauden pertzak”), Jakin 2 (“Badirudi etxeko salara gonbidatu zaituztela, eta te bero baten ketan eskaintzen dizutela hitzaren eta soinuaren artea”), Argia (“ketan dabilen txondorra”), Erlea (“Eta ez batarenean ez bestearenean ageri zen etxe aitzin-zuririk, ez ketan legokeen tximiniarik, ez leihorik…”), DiarioVasco 2 (“Lehen guztiok erretzen genuen hil aurretik, ezin hilean itxaronez eta ketan leherturik birikak, eta ongi ikusia zegoen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ketan 73: Berria 6 (“Autoan bi sutontzi zeuden, ketan”), Elizen arteko Biblia 10 (“Eguzkia sartu eta iluna egin zenean, labe bat ketan eta zuzi bat sutan igaro ziren hildako abereen artetik”), Itxaro Borda 8 (“Urez estali sutea oraino ketan zegoen, mihimen zatiak lurrean, arropak eta tupina hutsaren tapakiak sasietan”), Xabier Amuriza 3 (“Honelakoxea da Kumas ingurua, non mendiak ketan dagozen, sufre biziz beterik eta iturri beroz horniturik”), Josu Zabaleta 3 (“Biharamun goizean goizetik eskatu zituen berriak; ez ziren hobeak izan, eta gelan eman zuen egun osoa, sutontzitxo batzuetatik, ketan, usain bortitzak zeriela”), Koldo Izagirre 3 (“Haren atzetik irten nintzen, Anton Patiño-ren atzetik, eta harri kozkorretan urgun eginez hurbildu ginen biok moila uzteko presaz tximinia ketan duen baforea bezala konboiaren muturrean zegoen lokomotora zaharrera”), Jose Antonio Mujika 3 (“Sinai mendi osoa ketan zegoen, su artean jaitsia baitzen Jauna”), Xabier Kintana 3 (“Labe bat ketan eta zuzi bat sutan igaro ziren zati bien artetik”), Jose Morales (“Argiontzia ketan dago - esan zuen Sergeik”), Lopez de Arana 2 (“Hudson ibaiari buruzko aipamenak ere sarri egiten ditu Dos Passosek: beti langar eta ketan”), Agustin Otsoa 2 (“Mendietan sugarrak amataturik zeuden, eta txingarrak errautsen azpian ketan.”), Unai Iturriaga (“Bere buruaren sermoiak ardotan eta ketan itoak ziren, itsaso gorrian laino egun batean naufragatzen duten potinak legetxe”), Eneko Bidegain (“Hodi haietatik ziren ateratzen erretokian sartzen zituzten presoak, ketan”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Elkarketako osagaia edo esapide-zatia

elkarketako bigarren osagaiari (cf. itsasora urketan ibiltzea) ez dagokio sarrerarik; adlag. gisa, berriz, aski da keta arautua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia, erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, mugagabean erabiltzen denez.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ke sarreran.

LBeh (2014-04-03): ketchup 79: Consumer 69 (adib.: “Maionesa, ketchup, mostaza, soja eta tankerako saltsen kontsumoa jaitsi eta, horien ordez, gatz gutxiago daukaten hornidurak hartzea: piperrak, patatak, barazkiak...”), Berria 4 (adib.: “Batzuk ketchuparekin, mostazarekin besteak, baina fast food alorrekoak denak ere”), EiTB 3 (adib.: “Ketchup edo tomate saltsetan?”), Argia (“Mundu guztiak jan behar du gauza bera eta jaki guztiek daukate Ketchup gustua”), DiarioVasco (“Honetan, gynkana handia prestatzen da non gaztetxoek ketchuparekin masajea eman, pinturazko puxikak lehertu edo lokatzezko putzuan sartzeko aukera dute”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ketchup 17: Berria 3 (adib.: “Taloak eta 'ketchup'-a, Bush ordezkatzeko”), Eskarne Mujika 4 (adib.: “Egin ezazu bizkor saltsatxo bat esnegainaz eta ketchupaz”), Ramuntxo Etxeberri 2 (adib.: “Arduradun horrek hamar kilo 'ketchup' saltsa ahantzi zituen bere komisio zerrendan”), Iñaki Mendiguren 2 (adib.: “saltxitxak, hirugiharra eta xerrak, patata egosiak, labean erretako patatak, patata frijituak, Yorkshire budina, ilarrak, azenarioak, saltsa, ketchup eta, arrazoi bitxiren batengatik, mendazko gozokiak”), Xabier Olarra (“ketchuparen ordez marmelad”), Andoni Egaña (“Baina Athletiken futbol-elastiko berriko Ketchup zarrastada dirudien horretaz aritzeko edo gruaz autoa daraman udal-tzainaren argudiaketa aipatzeko, ia hobe genuke bertsotan segi”), Juan Kruz Igerabide (“Omerice izenekoak ere egiten zizkigun, arroza, tipula eta azenario txikitua nahasi, eta arrautzopil batean bildurik, gainean ketchupezko lore bat marrazten ziola”), Patxi Iturritegi (“Gero, segundo pare bateko isilunea gertatu zen, kupoi-saltzailearen talo-aurpegiak ketchup kolorea hartu bitartean”), Harkaitz Cano (“Bertan eseri eta nire hanburgesari ketchupa botatzen ari naizela, hara zer ikusten dudan”), Karlos Linazasoro (“Eta beste galdera beldurgarri bat: benetan ote ziren saltxitxa haiek - ketchupezeta ziapez ongi igurtziak irensten zituzten haiek - txerri-saltxitxak?”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: ketchup.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es ketchup / fr ketchup: Elhuyar: - / Nolaerran: ketchup / Zehazki: ketchup / Labayru: ketchup / Adorez5000: ketchup.

Nazioarteko forma da, beste gabe onartzekoa

Nazioarteko forma da eta beste gabe onartzekoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

testu bakarrean jaso da; baina bizirik dago, L. Baraiazarrak dioenez.

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

koldarra, beldurtia.