Euskaltzaindiaren Hiztegia

Lexemen erregulartasuna

-ll-.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

Forma baten adiera(k)

eskuzapia, xukadera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: tobera-mustra.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

tobera-mustra.

Lexemen erregulartasuna

d-/t-.

LBeh (2016-10-26): tofu 23: Elkar, Consumer 11, Berria 5, EiTB 4, Argia, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: tofu 2: Herria, Edorta Agirre.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: tofu (es tofu; fr tofu; en tofu).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: ez dugu aurkitu tofu formarik.

Nazioarteko forma da

Nazioartekoa da forma, eta onartzekoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "toga = toga".

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

(soingaineko mota).

Euskaltzaindiaren Arauak

(herritarra).

Euskaltzaindiaren Arauak

toildu, toil(du), toiltzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

toildu, toil(du), toiltzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

tok tok tok 2, Ox ("Aphoak hapa, Sathorrak hupa, Okhilo muskerrak tok, tok, tok; Gerrena nun dun, Sorginak zaldun, Gerrenan atsoak ixtaklok!", "noiz ere entzun baitut tok tok tok leihoan... papo gorriño bat zen bakarrik kanpoan!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

tok tok tok 1, J.A. Ormazabal ("Bapatean, atea jo zuen norbaitek: tok, tok, tok"); tok-tok (+ tok tok) 4: P. Sastre 2 (adib.: "tok-tok, bi kolpe aditu zituzten"); M. Ruiz de Aostri ("Lege-egitasmoa. Tok Tok"); A. Iturbe (""Tok-tok"atean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tok : DRA (onomat. con que se representa el ruido de ciertos movimientos acompasados, pulso) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

onomat.

Euskaltzaindiaren Arauak

(hizkuntza).

Euskaltzaindiaren Arauak

Heg.: irabazietan bakoitzari dagokion tokamena.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

osatzeko eskatuz, kategoria eta 2. adiera erantsiz: "iz. Heg. 1: irabazietan... 2 'senipartea'".

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan tokamen sarrera, `ondarearen partea': Eguzk GizAuz ("Baña tokamen ori norañokoa dan, nok neurtu ta erabagi?", "Garatzaren irabaziak geitzen diran neurrian, domuaren tokamena andiagoa izan oi da", "garatzaren irabazietan be euren tokamena izentau ta emon bear litzakiela uste dabe"), Urruz Iru ziri ("Paperetan ezta arkitzen ezer saldu zutenik, eta orregatik gure tokamenak ere emen urrean izan bear dute"); eta tokamentu a) 'ukitzea' adierako: OA ("Izan ote deban aspekto torperik, musurik [...] edo tokamenturik personaren batekin"), Zuzaeta ("pekatu batzuk [...] Lapurretaak, adulteriyoak, berba desonestoak eta tokamentu loiyak"), Mg CC ("[Bekatuak] bear dira agertu [...] itzezkoak, deseozkoak, tokamentuak ta obrazkoak, bakoitza okertu gabe"), Mg CO ("Konsentidu ditubenak danza naastubetan akziño edo tekamentu txaarrak"), fB Olg ("Egiten dira urtenera zikin atan neskeen ta mutileen artian [...] tokamentu loijak, oratute loijak"), Astar ("Ukutute edo tokamentu zikinetan dabilzanak"), eta aip. Añ EL; b) 'senipartea' adierakoak (eta tokamentuz): Gco II ("gloriarako deretxoa, etorbide, eta tokamentua"), Tx ("Etxeko maiorazkua nintzan tokamentuz", "Ni etxerako negon nere tokamentuz", "Ni nintzan maiorazko nere tokamentuz", "Moja joan biar duela / or dabil kontatuz, / nunbait ez da konforme / len daukan konbentuz; / suzeditzen bazaio bere tokamentuz, / praile batentzako ai zer / Corazón de Jesús", "Bi naziyotan zeuden jendiak / aspertu zituan iya, / gure Jainkuak lagundu ziyon, / eta bazeukan premiya: / an zebillela izandu zuen / tokamentu bat aundiya, / lanian asko biartu gabe / izan da orren Indiya"), Berron Kijote 2 ("eta morrontzari zegokion tokamentuaz kezkarik ez izateko, etxetik irten-aurretik testamentua egin-ta utzi bait-zuan", "zaldun ibiltari izaki ez, ta sekulan izateko asmorik ere ez, eta neretzat tokamenturik larriena zoritxar guzietan!"); eta `dokumentuak' adierakoa ap. Elexp Berg ("Maltzako "anderiñian" karteria arrapau jotsen zesteruari "tokamentu" ta guzti").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

'senipartea' adierakoak dira tokamen 4, Eguzk GizAuz (OEHko testuinguruetan), eta tokamentu 1, Berron Kijote ("munduko laudorio ta laidoak aragi ta odoletik jaioak izanik, olatsukoak noski emakume galduarenak, senarrak ortxe jaso bearko du bere tokamentua, ta, ez jakiñik ere, bere izen ona galdu-ta geldituko da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

tokamen : LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tokamen : EuskHizt, HiruMila (parte que a cada cual corresponde en una herencia; y por extensión, trabajo o quehacer que corresponde a cada cual), ElhHizt (Heg., parte de una ganancia o de la herencia), EskolaHE, PMuj DVC (parte de la herencia); tokamen(tu) : DRA (parte que a cada uno corresponde en una herencia) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

E109: "... bizkaieraz tokamenez aurkitzen dut, 'egokitzen zaiolako' adierarekin, cf. Iralek argitaraturiko Bizkaieraz jabetzeko ikastaroa, 412".

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

librea dirudi, testuetan ageri ez denez; baina bizkaitarrek-eta argituko dute.

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-mendu/-mentu.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

Diakronia

Zah.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

tokan En cabestrillo. Ia bazetorkion erditze-eguna eta gure medikuak, azidente bat izanda, eskua tokan zebilkian. JAzpiroz 211. Denbora luzean ibilli zan eskua tokan zuala, ta azkenean erdi txangoa gelditu zitzaion. Ib. 38.

LB: Ez dugu aurkitu ‘en cabestrillo’ adierakorik. / ETC: Ez dugu aurkitu ‘en cabestrillo’ adierakorik

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: tokan en cabestrillo besoa tokan jarri: poner el brazo en cabestrillo / Labayru: 0 / Adorez: 0 / NolaErran: 0

toka1 adb. Gizonezko bati hika. Ik. noka. Eta hasi zitzaion erregeri toka. Haurrei ez zaie toka eta noka hitz egin behar. toka2 iz. Kaleko jokoa, distantzia jakin batera dagoen metalezko xafla estu baterantz metalezko diskoak jaurtitzean datzana, eta xafla jotzea helburu duena. Sagardoa galanki edango dugu, tokan jokatzen dugun bitartean. Tokan errege eta maisu.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

tokan sarrera egin. Jaso adberbio gisa eta OEHn ageri den adibideetako bat gehitu.

Euskaltzaindiaren Arauak

tokatu, toka(tu), tokatzen. Heg. da/zaio ad. Herr.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

tokatu, toka(tu), tokatzen.

Erabileremu dialektala

Heg.

Mailak

Herr. batez ere.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ero.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

ganadu-tratulariaren laguntzailea.

Euskaltzaindiaren Arauak

'gizonezkoarekiko hitanoa'.

Euskaltzaindiaren Arauak

(herritarra).

Forma arautuaren azalpenaz oharra

zuzenduz: "(hizkuntza)".

Jatorrizko forma

behatoki, erakustoki; geltoki; pasealeku, ibiltoki; saltoki; bolatoki; zezentoki.

Jatorrizko forma

dantzatoki, dantzaleku; denda, saltoki; jolas, jolastoki; oilasko-erretoki; taxi-geltoki; zerratoki; zinetoki.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: -en tokian, tokian tokiko, tokitan: tokitan dabil!, tokitara: tokitara joan da!

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: toki-izen, tokiko .

Leku-denborazko izenen eratorriak

-en tokian, tokian-tokian, tokian tokiko; tokitan, tokitara.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TOKI EGIN (V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill, L, BN, S; H). Ref.: Lh; Elexp Berg; Gte Erd 211. Hacer sitio. "Toki egin (alde egin) (G-azp)" Gte Erd 211. v. TOKI EMAN. Zikinkeri loi oni beren bihotz gaiztoan toki egiten dioten gizonak. Mb IArg I 129. Aienatu zuan beriala gogorazio au barrunen toki egin gabe. Bv AsL 145. Beren ondoan zebiltzan, toki egiñaz, aien alde, lagun ta auzokorik urrenak, arroxko [...] aizkolarien oso adiskide zirala adierazi naian. Ag G 97. Lengo miñek atsegin berrieri zegien toki. Or Aitork 85. Lengoek oraingoeri toki dagite ta toki egiñez gorde oi dira. Ib. 253. Euskaltzaindiak epai / eman du nolabait, / esan digu zerbait / hache orrixe toki / egiñ nairik nunbait. Olea 264. Gure Gelatxon andre orretxek / dantzan egin du egoki, / [...]; plaza batian ikusi eta / orrek egiten du toki. Uzt LEG I 282. (Con determinantes). Geienak berriz ta berriz ere bekaturatzen dira ta deabru mutuari egiten diote beren animan berriro zori gaiztoko toki, ta gutik ez, betiko toki. Mb IArg I 244. Egin ote dit beribillean tokirik? Bart etzula baitzion. Ldi IL 39. Gero ta toki geiago [dotrina] berriari egin bear zaiola. Lab EEguna 107. Jendez gañezka zegon etxeaurrea; baña azkar egin zun Matxinek [...] gazte bientzako tokia. TAg Uzt 44.

toki egin 22: Elkar (“bere ezpainetan grazia berezia hartzen zuena, han-hemenka bere asmamenak sortzen zituèn esaldi pipertsuei toki eginez, edo herri jakintzaren esaera zaharrak tartean sartuz, hitzaren eta hizkeraren jardun ezin distiratsuagoan...”), Deia (“Kalean egotea ezinbestekoa da, ikusleekin harreman zuzen hori mantentzea, baina areto barruko ikuskizunen artean toki egitea seinale ona da”), Berria 13 (“Katalanez idatzitako literaturari toki egin izana polemikagai bihurtu nahi izan zuten batzuek: katalanez jarduten zutenei bakarrik ez baizik eta Herrialde Katalanetakoak ziren baina gaztelaniaz idazten zuten idazleei toki egin behar zitzaiela zioten”), Euskaltzaindia (“Pertsonaioi suertatzen zaizkien arrisku-une guztietatik onik ateratzeko ezohiko gertaeraren eragina hain nabarmena izanik, azkenean, naturaz gaindiko indarren jarduna saihetsezin bihurtzen zaio kontalariari, Jainkoari edo mirariari toki egiteak erakusten duenez”), Jakin (“Indar handiagoa jarri beharko litzateke herriko foro naturaletan harremanetan dauden pertsona, talde edo kolektiboek egituretan ahotsa izateko ahaleginean; beraien behar eta eskakizunei toki egin eta bide ematen laguntzeko egituren osaketan”), Karmel (“Bilduma honetan Euzkadin aurreko urtean zehar argitaratutako olerki askori ere toki egiten zaie”), Erlea (“Lau nobela aipatu ditugu orain arte, eta bosgarren bati toki egin nahiko nioke nik, eranskin modura edo”), DiarioVasco (“Adin ezberdinak islatzeaz gain, herriko eragile, elkarte eta norbanako ezagunei ere toki egin nahi izan zaie bideoklipean”), UEU 2 (“Enpresetan hizkuntzak duen garrantziaz jabetzea zen saio honen helburu nagusia, erakundeak helburu ekonomikoak izateaz gain, gizarte-erantzukizuna ere baduela ikusaraztea, gogoeta egitea zein toki izan dezakeen euskarak erakunde barruan eta nola eman pausoak gizartean toki egiteko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

toki egin 6: Mirentxu Larrañaga 3 (“Ate ondoko hormari zegokion espazioan, artelan modernoxeago bati toki egin zioten, Agure Jaunak behinola paper-denda bateko erakusleihoan begiz jo zuen harixe.”), Imanol Unzurrunzaga (“Zenbait erraz eta txukun antolaturik, eskatu bezala datozkit eta lehengoek oraingoari tokia egiten diote, eta toki eginez gorde ohi dira, berriro nahi dudanean ateratzeko”), Andoni Egaña (“Faktore asko gertatu zen aldi berean: telebista-programa hasi zen eta gainerako hedabideek ere toki egin zioten bertsolaritzari”), Patxi Zubizarreta (“Une hartan, azken bi hilabeteotan gure artean hain ugariak izan ziren isilune desatsegin haietako bat sortu zitzaigun. "Gelara noa", esan nion, eta bera hiri erdian autoak anbulantziari toki egiteko baztertzen diren gisara erretiratu zen, niri pasatzen uzteko”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa toki sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TOKI EMAN (AN-gip ap. Gte Erd 211). Hacer sitio; dar oportunidad. v. TOKI EGIN. [Birtute au illunzeko asko da] oroipen loi bati toki ematea. AA III 392. Franxex Larraldek dio, behar orenetan, / eskola toki eman sorthu den geletan. Hb Esk 134. Zuen biotzetan benetako leiñargitasunari toki emon eiozue. Ag AL 162. Noiz da pekatu? Zirikaldi oieri toki emandakoan. MAtx Gazt 53. Zer da toki ematea? [...] Gure buruan edo biotzean, jakiñaren gañean, naita erabiltzea edo iraultzea; orixe da toki ematea. Ib. 53. [Gazteen] lagunarte gozo ederrari toki eman zion. Zait Plat 103. (Con determinantes). Baterako ta besterako zela an eman zidan osasun, hasti ta toki ona. Mb IArg I 53. Ez degiozula ezkon-gurari toki geiegi eman. AA I 599. Oek dira Jainkoaren itza adi lezakeela aditzen ez duenak: aditurik biotzean tokirik ematen ez diezanak. AA III 593 (596 tokirik ez emate au). Jokalariai jokorako tokia ematea. AA (ed. 1823), 169 (ap. ELok 188). Ezezazu arren iñor sentenziatu geiago aditzeko tokirik eman gabe. Arr GB 30. Etziokaten eman nai izan ontzian tokirik. Bv AsL 105. Zaldun jokalariai tokia ematearren, jokogelatik irten ziran lagun biak. TAg Uzt 182.

adib: leinargitasun iz. Leinargia denaren nolakotasuna. Ik. noblezia. Euskaldunen leinargitasuna gora jasotzen ziharduela. Zuen bihotzean benetako leinargitasunari toki emateko.

toki eman 6: Berria 5 (“Arantza Aurrekoetxea EAJko legebiltzarkideak urrian adierazi zuenez, euskarari ordu gehiago eman behar zaizkio, baina malgu jokatu behar dugu ikastetxeek hizkuntza proiektua gara dezaten. Ikusi behar da atzerriko hizkuntzari eta gaztelaniari zein toki ematen zaien”), Argia (“Laborarien beldurra izan da, ardi horiek hilez gero, kanpoko arrazeei toki ematea”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

toki eman 1, Pello Zabala (“Ordeka den tokietan batik bat, zeren malkar eta mailo, aldapa eta pendizak dituenak, hobe du artzaintzari toki ematea edo ikasi du eskarmentuz, pinuak ere baliorik baduela gure inguru hauetan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, leku eman arautua bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa toki sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TOKIA HARTU Ocupar sitio. "Toki handiegia hartzen du tresna horrek, cette machine occupe trop d'espace" Dv s.v. har. [Sorhoetan] treflak eta luzernak hartzen dute tokirik gehiena. Dv Lab 92. Coger sitio, acomodarse. Apaiz ta fraile ta edozein nekazari sartzen zan ara, jaiotetxera bezelaxe. Sukaldean tokiak artuala [...]. A Ardi 127. Tokirik ezin artuz, jendea / lên zeukanetik bestera. "La gente, no hallando donde acomodarse". Or Eus 392. Aal zituten tokiak artu zituten [zirkuan]. Or Aitork 139. Kantinako mai batean tokia artu ta bazkaltzeko guztian ezere ez eskatzea, lotsagarri iruditzen zitzaidan. Anab Aprika 64.

tokia hartu 246: Berria 108, EiTB 68, Argia 23, Elkar 11, DiarioVasco 7, UEU 7, Elhuyar 4, Deia 3, Erlea 3, Karmel 2, ElCorreo 2, Aizu 2…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

tokia hartu 120: Berria, Herria, Anjel Lertxundi, Lutxo Egia, Felipe Juaristi, Monika Etxebarria, Jon Alonso…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa toki sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TOKIA HUSTU Abandonar el lugar, desalojar. "Toki hori hustu beharko da! (G-azp, AN-5vill)" Gte Erd 211. Tokia huts baziniro? "Que l'on déloge sans trompette". Gy 233. Gogoari eman nuen tokia hustu behar nuela goizean goiz, zer nahi gosta. StPierre 18. Sakiak hein batean gogortzearekin, tokia hustu behar zen iparrera buruz. Ib. 24. Zorigaitz, tokien hustera ez aski goiz ernaturik, makila-palangaren menean egon zireneri! Barb Sup 146.

tokia hustu 2: Consumer (“eta segurtasuna (bideozaintzako kameren, suterik edo gertatuz gero tokia husteko argibide eta planoen, segurtasun pertsonalaren...falta hautematen da”), EiTB (“Azaldu duenez, ETAren izenean egin dituzten deiak benetakoak zirela egiaztatu ondoren Poliziak tokia hustu eta ibilgailua aurkitu du”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu tokia hustu formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da oso erabilia, baina adibide bat jaso liteke.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa toki sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

tokialdatu, tokialda, tokialdatzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

tokialdatu, tokialda, tokialdatzen.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

"zure tokian, nik ez nuke horrela jokatuko" bezalako adib. argirik ez dugu aurkitu; 15 aldiz jaso da x -(r)en toki(a)n 'x-(r)en ordez' adierakoa (G 10, IE-Zu 2, EB 3): JAIraz Bizia 3: "Biren tokin iru berdiñ bizitzen dira"; "Jarri zaite bere tokin eta esan zaidazu zer egingo zenduan", "ez dezu beñere jakingo besteak ongi ala gaizki egiten duten bere tokin jartzen ez ba zera"; Munita 3: "Gaitz-txuriak, ordea, kalte aundiak ekartzen dizkio, ta orren tokian Amerik-aritza erabilli bear da, gaur gaur bezela beintzat", "Udara-azkenean egindako aldaketan landareren bat edo beste galdu edo igartuko balitz, aren tokian udaberrian landare berria aldatu ondo", "Zergatik ordea piñuaren tokian pago edo aritz landareak ez aldatu piñu illunaren ordez aritz edo pago beso zabalak gero ere len ziran bezela ikusi ditzagun?"; Anab Poli 2: "Txalupan zijoazela, Akulamendi ia bertan, pesetaren tokian bi peseta eskatu txalupariak", "Poli etxeko mutil laztana zen. Nai bezelako semearen tokian etorri al zitzaien?"; Uzt Sas: "Orren [artoaren] tokian naiko ganadu-janari, belarra izaten da ona ta ugari; lan gutxiago dula ez al da agiri?"; Vill Jaink: "Zer jarriko duzu griña okertuen edo biotz saminduaren sentimenduen tokian?"; Gy: "haren [urrearen] tokian emazu, harri bat nahi baduzu; haiñ baliaturen zaitzu"; Arch Fab: "Iaurtzen du hamar lekutan; arraultze baten tokian hirur ditu ezarten"; MEIG: "Adiskide Berriren tokian nagoenez gero, makal xamar dabil gizagaxoa bolara honetan, haren ordez mintzatu beharrean aurkitzen naiz", "Entzun ere gure doinuak maiz entzuten dira noizpaiteko arrotzen tokian", "Horrexegatik ume erabil dezakegu haur'en tokian".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu landu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

-en tokian : LurE (AS; ik. -en lekuan) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

-(r)en tokian : EuskHizt (AS; ik. -(r)en lekuan), EskolaHE (-en tokian: -en ordez; ik. -en lekuan), Casve EF (tokian: au lieu de, en place de), HaizeG BF (tokian: au lieu de), PMuj DVC (adib.; zure tokian ba'lego: si estuviera en tu caso; nere tokian: en mi lugar, en vez de mí, por mí) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Lh DBF, DRA.

Beste sarrera batean argitzekoa

aski da -en tokian gisa arautua (erabili gabea da, lantaldearen informazioetan, "zure lekuan, bestela jokatuko nuke" bezalako esapideetakoa).

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

toki sarrerari dagokion azpisarrera.

Esapide ohiko(en)ak

-en tokian (-en ordez, -en lekuan).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

sasi-amreditak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

toki sarrerari dagokion azpisarrera.

Txostenaren laburpena

Ez dugu OEH-EEBS corpusetan aurkitu, ez ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm, ez ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TOKIAN-TOKIAN Por distintos sitios, por aquí y por allí; por zonas. Txakurrak badakizu tokian, tokian / dirala, ta naukela ni dongak erdian; / kaleak garbituaz zu zabiltz kantetan, / paperak zelan loitu ni beti penetan. AB AmaE 259 (palabras de lamentación de un secretario a un barrendero). Eginkizun ooretsu artan ibillia zala munduan zear tokian-tokian arrisku billa. "Andando por diversas partes del mundo buscando sus aventuras". Berron Kijote 50. Eta mantarrak jartzekoan, tokian-tokian Don Kijote ubelduta ikusirik etxekoandreak. "Viese la ventera tan acardenalado a partes a Don Quijote". Ib. 174.

tokian(-)tokian 52: Berria 26 (“Tokian tokian, ghetto sozial eta geografikoetatik ateratzen ari den askozaz jende gehiago ikusten dugu, baina nazioan ez gara iritsi manifestuaren funtsa ulertu eta abian jartzera”; “Datorren urteko maiatzeko udal eta foru hauteskundeetara tokian-tokian izen horrekin herri plataformak sortu nahi dituzte”), Consumer 8 (“Bekak ematen dizkiete tokian-tokian elikagaiak ekoizten dituzten proiektuei”), EiTB 6 (“Road Movie proiektuan dozena bat lagun ari da estatuan barna zinea dirurik gabe egin daitekeela erakusten eta tokian tokian zinearen sekretuak erakusten”), Argia 5 (“Tokian tokian, herri eta eskualde bakoitzak etorkinekin izandako esperientzietara eraman dute solasaldia”), UEU 2 (“Osagaiak ez dira egonkorrak eta koherenteak, iragankorrak eta zatikakoak baizik, toki gehienetan berdintsuak, baina tokian-tokian halako ukitu berezi bat izaten dute”), Aizu! (“Hau da, tokian-tokian nor elkarrizketatu esaten dietenak”), Elkar (“Hirondelle trosta txikian abiatzen zen, eta, legoa baten hiru laurdenetan tokian-tokian gelditzen zen bidaiariak jasotzera”), Deia (“Bakea tokian-tokian eraikitzen' nazioarteko konferentziaz ere arituko dira”), Jakin (“Datu orokorrak baino analizatzen ez badira, tokian-tokian eta unean-unean dauden muturreko egoeren datuak nahasten dira”), Uztarria (“Oso eztabaida zaila da, tokian-tokian baremoak asko aldatzen direlako”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

tokian(-)tokian 23: Berria 20 (“Nikolai Petrovek, Moskun egoitza duen Nazioarteko Bakerako Carnegie Zentroko adituak, esan zuen ezin duela baztertu tokian-tokian indarkeria pizteko arriskua”), Patxi Ezkiaga (“Ohe madarikatu honetan etzan zen Don Kijote; eta gero, bentako etxekoandreak eta alabak, biok, mantarrak jarri zizkioten goitik beheraino, Maritornesek argi egiten zien bitartean, honelaxe baitzeritzan Asturiasko neska; eta mantarrak jartzekoan, tokian-tokian Don Kijote ubelduta ikusirik etxekoandreak, erorkako baino kolpe ondoko itxura gehiago ageri zela han, esan zuen.”Iñigo Aranbarri (“XVI. mendean pizzarik eta antzekorik ez zegoenez, tokian-tokian ehizatzen dutenarekin konpondu beharko dute zazpi tripulatzaileak”), Lutxo Egia (“Tokian-tokian txakurrak ortozik”).

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

AS // EBBk soildua.

Tradizioak baztertu duen forma

Erabili gabea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

sasi-amreditak (Ik. Hitz-elkarketa/4, 49).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

toki sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TOKIAREN GAINEAN Sobre el lugar, en el sitio, en el mismo sitio. Oihanik ederrenak eta baliosenak heldu dira tokiaren gainean sortzen diren zuhamuetarik. Dv Lab 326. Tokiaren gainean sorthu den arbola, landatua baino hobeki heldu dela. Ib. 337. Bainan tresna hura ez da urrurik, ez eta tokiaren gainean. Bertzetarik erakharri behar laiteke. Ib. 68. [Treina hartu zuela] ikusi nahiz eta ikasi, hemen tokiaren gainean [...]. HU Aurp 206. Hogoi ta bortz liberetan erosi ardiak hamabortzetan ezin sal, tokiaren gainean bederen. JE Bur 119. Oren laurden hartan hola ari ziren, tokiaren gainean; hurrats batez [...] elgarren ganik baztertu ezpaitziren! Barb Sup 184. Ez da hori haizeak akhulatu behar duen sua, tokiaren gainean argitzen du. Ib. 173. Oren bat osoa baderamagu tokiaren gainean. Noizbait, haatik, karabinero batek ekartzen dauzkigu gure paperak. JE Ber 13. Horra bada nola, ez nahiz beren fortuna zubi hortan erain beharrik gabe, hain prestu zauden tokiaren gainean aiduru. Lf Murtuts 22. Egia da damugarri dela hanbat gizon, tokiaren gainean egoteko ofizioak dituztenak ez ditezen kanpo-lanetan ikasiak. Dv Telem (ed. 1996), 203.

tokiaren gainean 1, Berria (“Lehenik elkarrekin gosari goxo bat egin dugu, ardiak tokiaren gainean, sobera mugitu gabe, alatzen zirela Kizku landetan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

tokiaren gainean 10: Herria 8 (“Donibane Lohizune eta Getaria arte hortako errebidean, Ahetzerat buruz doan bidearen juntatik hurbil, ezarri dute "radar" delakoetarik batto, alde bat tokiaren gainean dagoena, gau eta egun salatzeko zalutasun handiegian dabiltzan autozainak”), Menane Oxandabaratz (“Ainitz kanpoan ibili, ainitz... bortitza ez nintzen bainan ez nintzen sekulan tokiaren gainean egoiten”), Xipri Arbelbide (“Orduan Belokeko beneditarrei eskaini zien, Xiberoan predikatzen aritzeko tokiaren gainean izanen zirela”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa toki sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

adlag. 'han eta hemen'.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Txostenaren laburpena

tokiko izond. argirik ez dugu inon aurkitu; iz. gisa behin (Tx. Izagirre: "Elkarrekiko Merkatuaren lurraldean dagona ta Laterkide baten seme izanezkero, dagon tokian tokikoen eskubideak izango ditu"); besteak izlag.ak dira.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

tokian tokiko izlag. G-EB 3: Vill Jaink ("Tokian tokiko eta orain oraingo ona gozatzen baizik eztaki"), MEIG 2 ("Berak dioenez foruak nork bereak ditu eta tokian tokikoak dira", "Legeok tokian tokikoak ziren hori guretarrei maizegi atzentzen bazaie ere"); tokiko izlag. IE-Zu 9: Dv Lab 2 ("on da jakitea nahiz tratukotzat, nahiz bertze egiteko askorentzat, zer aditzen den herri bakotxean tokiko goldeaz", "Bizkitartean gure tokiko laborariak nekhez altxatuko ditu etxean behar dituen ergi eta hazgei guziak"), HU Zez ("Zenbat gehiago eztire bihotzez estakatuak, josiak beren tokiko mintzaiari"), CatJauf ("Tokiko buruzagiek eta populuek ere begi onez ikhusten zituzten"), Mde Pr 3 ("Europar kultura bat badago, gurean, beste herrietan bezala tokiko ikurra eta usaina duena", "frantsesaren kaltetan, baina bai tokiko hizkelkien kaltetan ere", "Iratxoa beraz tokiko oroipen bat litzateke soilki"), Izeta DirG ("Tokiko zenbeit hitz ez-ezagunen argitzeko eratxeki dion iztegiñoa"), Casve SGrazi ("gorestekoak litazke tokiko ohidura, jai eta jostetak") // cf. toki ap. DRA: tokiko izlag. Harriet: "Tokiko usaiak", "Tokikoek erraten dute"; tokian tokiko izlag. Egunaria 1861: "Tokian tokiko gisa"; Prop. 1903: "Jainko Jaunak tokian tokiko arteak arimen zeruko biden sar-arazteko"; Esk. Gazet. Almanaka 1895: "Eskunetik edo ezkerretik, zakhutik edo zorrotik, tokian tokiko eta denboran denborako arabera, dugun jokha bizitzeari"; Herr 1960: "Guk hemen badakigu gure eginbideen eta dretxoen berri; eta ikusi dugu atseginekin tokian tokiko batasun bat badela gauza hoitaz okupatzeko", "Aratsaldean mundu bat bildu da besta ikusi nahiz: tokian tokiko hainitz, bainan orobat udatiar elemenia".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

tokian(-)tokiko izlag. 35: G 1 (M. Ariztia); IE 3 (Lf; M. Goihenetxe; Herr 1971); EB 33 (SM 2; MAtx 2; Zerbitzuan 1986; KultUrtekaria 1985; EEM HizkLiter; UZEI 3; Saioka/4; EuskararenProgr 1982; Egin 1977-1988 bitartekoak 3; M. Ugalde; E. Jimenez; Hemen 1988 2; J. Erzibengoa; UnescoAlb 1990; J. Oregi; EHAA 1988; Tx. Preciado; Eguzki Erregearekin; Azurm; PPer; J. Agirreazkuenaga; P. Xarritton; BAO 1993; J. Arexola-Leiba); tokiko izlag. 27: B 2 (Zubk ItxasA; Erkiag), G 1 (Lfn), IE 16 (GH 1933; JE EuskG 2; Eskual 1919; AIr; Otoizlari 1979-1984; Iratz 2; Herr 1987-1992 artekoak 6; XArb), EB 8 (SM EiSet; N. Mujika; J.L. Davant 2; BalioUrritu 1984; B. Oihartzabal;M. Navarro; X. Mendiguren B.); tokiko iz. G 1: Tx. Izagirre (ik. gorago).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

tokian tokiko : DFrec 12, AB38 2 (ambiente), AB50 5 (periférico, local), Euskalterm 1; tokiko izlag.: DFrec 6, AB38 5, AB50 4 ('local'), Euskalterm 8 ('local, del lugar'); tokikotasun : DFrec 1, LurE; tokikotu : LurE; tokikotzen: LurE // Ez dugu aurkitu ap. HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tokian tokiko : DRA izlag. (s.v. toki, adibideen artean); tokiko : EuskHizt (izlag.; s.v. toki, adibideen artean: "Zer aditzen den herri bakoitzean tokiko goldeaz"; "Frantsesaren kaltetan, baina baita tokiko hizkelgien kaltetan ere"), HiruMila (local, de cada lugar), ElhHizt (izlag. local, del lugar, lugareño, -a), Lur EG/CE (local) eta EF/FE (local), Casve EF (1 autochtone, de l'endroit, du pays; 2 local), HaizeG BF (de l'endroit), Lh DBF (1 de l'endroit, du pays; 2 local), DRA (s.v. toki, adibideen artean), PMuj DVC (1 local; tokiko aizeak = vientos locales; 2 tópico, relat. a un lugar; 3 testigo presencial, asistente, circunstante, presente; 4 locativo - Gram.; 5 tokiko elde = endemia; tokiko seme = indígena); tokikotasun : EuskHizt (iz. 1977; cf. tokitasun 1962), EskolaHE; tokikotu : EuskHizt (1973), EskolaHE, DRA (hacerse a un lugar, aclimatarse; GH aipatuz); tokikotze : EuskHizt.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: local (adj.).

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

toki sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

tokiko mozkinak.

Euskaltzaindiaren Arauak

tokikotu, tokiko(tu), tokikotzen. da ad. 'bertakotu'.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

tokikotu, tokiko(tu), tokikotzen.

Forma baten adiera(k)

bertakotu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu tokilabilaso, tokilaso formarik aurkitu; okilaso 1 (Zait Plat: "Erri artako iakitun bikainenak, Erakleito, Parmenide, Pitagora eta Enpedokel aiputan artu ta Platonekin alderatu ta alkar io ditugu dagoneko, oiek baitzenituen Platonen aitaso, arbaso, okilaso ta tokabilaso"); tokabilaso 3 (Vill Jaink 2: "Gurasoak ematen digu semearen esplikazioa; gurasoarena, berriz, aitasoak ematen digu, onena arbasoak, eta arbasoarena tokabilasoak, eta ola nai duzun arte"; "Piztiak lanean ari direnean, beti berdin ari zaizkitzu, ezertxo ere aldatu gabe, gurasoak eta arbasoak eta tokabilasoak ari ziran bezala, berdin berdin ari dira gizaldiz gizaldi eta belaunez belaun"; eta Zait Plat aip.lek.).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

okilaso : HiztEn ("ik. tokilaso"), LurE; tokilabilaso : LurE; tokilaso : HiztEn. Bestetakoak: okabilaso: DRA ("Retartarabuelo [sic] Saint-Jayme, Ms"); ok(h)ilabiraso: DRA; okhilamaso: DRA ("Tatarabuela (...) Egunaria, 9-4-1959"); tokabilaso: 3000 Hiztegia, DRA; tokibilaso: 3000 Hiztegia; tokilabilaso: 3000 Hiztegia, DRA (Gazteen Almanaka, 1934); tokilaso: Elhuyar Hiztegia, DRA (Prop 1896; Lafitte, GH 1965).

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'aitonaren aitona, tokilasoa'.

Txostenak eskainiko duen informazioa behar da

ik. tokabilaso / tokilabilaso / tokilaso banaketak.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma bere azalpenekin, eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

aitonaren aitona, tokilasoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, «Ipar.» markarekin, eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ll-.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'moldakaitza, jendetasunik gabea'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

moldakaitza, jendetasunik gabea.

Euskaltzaindiaren Arauak

(herritarra).

Euskaltzaindiaren Arauak

tokiratu, tokira(tu), tokiratzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

tokiratu, tokira(tu), tokiratzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

bakarrak (Orixek) erabili duen arren, onartzekoa dela uste du lantaldeak.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

zabala.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

tokitu 3: Or SCruz 2 ("an tokitu ziran biaramon osoan, atertzeko bildurrez", "Santa Kruz eta Soroeta an tokitu ziran"); Txill Let ("Animari dagokio, ordea, sentimendua, ta ez dezake berez tokitzerik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

tokitu 4: X. Odriozola 2 ("Istambul-eko etxeak, arau gabe tokituak dira", "Istambul, Galata, Bosforo eta Urrezko Adarra gailurtzen dituen hiritik at tokituriko bere jauretxetik adierazten du"); Lantziri ("Dorre hori tokitzeak egitate arras logikoa dirudi", "erran dezagun ehortz-oroitarriak bizilekuak baino gorago tokituak direla").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

tokitu : LurE; tokitze : LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, AB38, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tokitu : EuskHizt ('delako tokian kokatu edo jarri'), HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC; tokitze : EuskHizt // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, Casve EF, DRA.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

tokitu, toki(tu), tokitzen. // EBB (1999-10-15): hurrengo itzulirako.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

tokitu, toki(tu), tokitzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

kokatu.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa, lekuz aldatu forma arautua bezala.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

'sakonunea' adierako potolo 4 eta potolutxu 1, denak ap. And AUzta 4 (adib.: "Emen, Aloñan ba-dago potolotxu bat, oso potolo polita [...] an potoluan ardi bat eguala ilda eta buetrak a jaten [...] potolotik atera ebenian buetrea kanpora" — OinOh: "Potoloak dira mendian egoten diran sakana txiki batzuk [hondonadas]. Buetreak, potolo-barruan dagoan bitartean, ezin du egan egin, egoakin beia jotzen dualako"); pottola 1, Arti MaldanB ("Neska pottola badabil nola aingeru bat zerutarra"); potolo 37: Ag G 17 (adib.: "Moxolo Potolo zegoan itxutuena ta Moxolo Potolo agertu oizan bero ta urdurien ardangelako atari ertzean, parrezka, kiñuka, gezur-eztulka"); A Ardi ("Medelek bezela, erdi titili-potolo itz eragin"); Tx B ("zartuagatik dago potolo ta lori"); Anab 7 (adib.: "Mutil potoloak klarineta jotzen zuan", "Garerdiko gizona zan bera: potolo xamarra, ez txiki ez aundi, musugorri"); Osk Kurl ("mathel potolo ta gorriekin"); Erkiag 4 (adib.: "alkar ikusteke alkar-maiteka ziarduen gazte potolo biren aurkitze axe?", "mueta potolo biribillak, ibilkeran egada burrundaratsua egiten ebenak, alanbrezkoak ziran"); Etxba Ibilt ("Potolua, berriz, bere mamiñ astunegaittik ez da gauza, salto eiñ biarrian, jausi zan artoz betetako zorro bat bezela eta ausi eban iztar bata"); Alzola Atalak ("Mutiko potoloa da"); potolotxu 1, Enb ("Mutiko gordin potolotxu bat Billoxik agertu zuan"); potxolo (+ potzolo) 43: Ag G ("Nork eztitu ezagutzen, sukaldetik jaiki gabe, arpegiz beintzat, Donostiako endorea, Zumarragako txistularia, Txolo Potxolo bilbotarra?"); Or 5 (adib.: "Gorputz-itzalez ere e-tzan gerrarako aukerako gizona: txiki, potxolo, sabel-aundia"); A Ardi ("Gizaki potzoloak parre-samurrak izan oi dira"); Etxde 3(adib.: "bost edo sei urteko motiko potxolo bat", "Bai, aitona, ekin zion Ixtebek, beste aldeko motiko potzoluak"); NEtx 33 (izen berezi gisa, adib.: "Argia ta Potxolo, bikote xaloa; biak argitzen dute amaren kolkoa", "Gure Potxolo, gure Potxolo, seaskan etzanda, gizentzen dago"); tokolo 2: HU Aurp ("Barthou minixtro ohi gaztea gure Berdoly tokoloaz bertzerik dena..."); NEtx LBB ("egun guzirako tokoloa egingo zaidak nere urdaillean"); totolo 10, Erkiag (adib.: "Seberi totoluak sekulako barreak egin zituan", "Oiñak bere, otzak zituala, bonbilla totolo, ginebra edarigaillu lurrezkoak ur goriz beterik, izara artean ipini eutsazan", "aren alaba totoloa izan zan, paper-salduketa kontuak garbitu eutsazana", "gaizkille ezezagunaren errubrika totolo ezezagunagoa bai litzan"), eta ap. DRA: Ondarzubi, Jaungoiko-Zale 1957 ("Jan da lo totolo egitea baño asmo geitxuago izan daigun datorren gabonetan"); totolotu : JE Ber ("Ezin-egon batek hartu gitu guziak. Jar-tokiz aldatzen gira, etzaten, jaikitzen, etzaten berriz, burua pisu, zangoak malet, gogoa totolotua") // Ik. ap. DRA, gainera: potzoka , testu-lekukotasunik gabea; totolodi : EgutAr 1962 ("Abadearen alboan jaten egoan gizon totolodi bat, eta abadearen berbak entzutean barreka asi zan"); totolokeria : Etcheb MGaric ("Ohartzen zelarik bere huts, totolokeriez, etzuen bakerik nun etzituen lehen bai lehen, ahal oroz, egin kalte desmasiak antolatzen"); totolote , testu-lekukotasunik gabea.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

potola 2, M. Landa (adib.: "emakume potola haren adina asmatzea gauza zaila izango litzateke"); potolatxo 1,M. Zarate ("Demetria du izena bere emazteak. Botxoatarra da hau; txikia eta potolatxoa"); potxola 2: NafBT 1990 ("izan behar du ene potxolak /oso bihotza xamurra"), Ene Bada! 1990 ("Hegialde [Auzo Elkarte] euskaldunago, jatorrago, potxolago eta zerbitzuen aldetik osatuago baten alde lanean dabilen taldea da gurea"); potolo (+ pottolo) 37: Etxba Ibilt 2 (adib.: "potolua, aiñ estuasun aundixan, argalagaz konfesau gurarik zan"); M. Landa ("denetariko haurrak zeuden: handi, txiki, potolo, argal, bihurri, lotsati, denak Opilen aldeko zerbait egiteko prest"); Urraspide 1981 ("Potoloa da, metro t'erdi neurtzen du"); I. Tapia 2 (adib.: "Alzeste nire adiskide bat da, potoloa eta etengabe jaten ari den hori"); B. Latiegi 2 (adib.: "Ekarri zuan orduan ere Karl potoloak janariz betetako maitxoa"); Oinarri/2 ("Eskuminak guztiei eta zuri berriz musu potolo bat"); Zer 1986 2 (adib.: "Ikastola "potolo" onetan-olan deituten dautsoe"); J. Haritschelhar ("Azkar, lodi, potolo, gorputzez sano eriarena egiten du"); Herria 2000 Eliza 1988 ("Kanpora gauzatzen diren masa ekintzak, adierazpen potoloak etabar"); Kezkak 1987-88 2 (adib.: "Santxoren kopetean behera izerdi tanta potoloak nabaritzean alboko bonbilatxo hori Mantxako eguzkia bezain beroa bihurtu da"); P. Zabaleta ("Buztan urdin luze bat zeukan motots urdin potolo bat puntan zuela"); Egin 1989 ("Hor zeuden denak, txikiak, handiak, potoloak, argalak, zaharrak, gazteak"); N. Urbizu ("Zeinen pottoloa zauden"); I. Borda 2 (adib.: "Eta mutiko gazte pottoloak ez zuen konprenitzen"); R. Egiguren ("gure aingeru potoloa karraxi batean zegoen"); X. Mendiguren B. 3 (adib.: "Potoloa maitemindurik dago!"); J. Eizagirre ("Hi ez apuratu, pottolo"); K. Biguri ("hitz potolo samarrekin adierazi zuen haiei guztiei buruz eta haien sektari buruz pentsatzen zuena"); Bene-benetan/5 ("jan eta lo, potolo"); A. Bengoetxea ("Aitak gainerako lanak egiten zituen, garbiketa "potoloa" izan ezik"); Emakunde 1996 ("demagun modeloak neska-mutil potoloak direla"); Argi idazteko ("esaldi pottoloek ez gaituzte liluratu behar"); DV 1996 ("1.514 orrialde dituen liburu potoloa osatu dute"); X. Diaz ("Hitz potoloak aho beteka zureak"); J.M. Elexpuru 2 (adib.: "atzamar potoloa nonbaitetik eta beste guztiak beste nonbaitetik sartzeko imintzio adierazkor bat egin zuen"); J. Alonso ("Baldarra eta potoloa zelarik"); H. Etxeberria ("nik asko maite ditut gaztelaniak hain berezko dituen hitz potoloak"); potolotxo 1, Esaizu/2 ("beste bati lepoan min egiten dio kendu gabe gelditu den egur potolotxoak"); potxolo (+ potzolo) 18: Elizdo Atzetorkia ("Nola adiraziko dizutan ere ez dakit; gauza potxolo koskatu batzuk dira"); Lek ("Potxolo joango da"); La Cruz 1932 2 ("Potxoloa, begiak beti dantzan"); P. Goicoechea ("Nun dituzu ba, potxolo maite, zure urte oiek?"); Zubk ("Eta zuri, potxolo orreri, begiko kanikulia"); T. Elorza ("neskato mutiko potxolo haiek ikusi zituenean"); BAtx Nikol ("Askoz ere gauza itsusiagoak ekarri bait zizkion gutun potxolo hark"); B. Latiegi ("Ezpain potxolo gorrietan irriparrik goxoena zuala"); J.A. Ormazabal 2 (adib.: "hitz potxoloak esanez"); Ene Bada! 1990 2 (adib.: "helburua: Hegialde euskaldunago, jatorrago, potxologo eta zerbitzuen aldetik osatuago baten alde lan egitea"); A. Lertxundi ("Solomon barber potzoloa"); J.M. Elexpuru ("Neska potzoloa izozkiak jan eta jan ari da"); Tx. Garmendia ("urte mordo bat potzolo askoak izan genitula ere aitortu bearra dago"); I. Murua ("Berrogei bat urteko gizon potxoloa hurbildu zait"); MAtx ("Oraindik ahalbide potzoloak ditugu eskuratzeke"); potxolo-potxolo 1, El Día 1932 ("ia potxolo-potxolo eginda, zuen gurasoetara biurtzen zeraten"); totolo (+ totole, totonu) 11, Erkiag ("gizon totolea zan", "gizon totoloari "gizon totonua" eritxon, eta inguruko guztiak be, irribarrez edo algaraz, "gizon totonua" esaten eben", "Kezkea sortu jaken umeei, eta zalantza ta duda usaina totonuaren berba gozoak zirala ta ez zirala", ""gizon totonua" berbeta gozokoa zan"); cf. pottollo (eta txerripottollo) 'barrabila', PPer ("Gure attak txerrikitik: urdai zuria, muñak ta pottolluk yaten zittun; ta yakiña, txikiatzeko eunin pesta izaten zun, erri guziko txerripottolluk gure attari ematten baizizkiten").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

potola : AB50 1; potolo : DFrec 3, AB38 3, HiztEn, LurE, Euskalterm 2; potolotu : HiztEn; potxola : DFrec 1; potxolo : DFrec 1, AB38 1, LurE; potzolo : DFrec 2; tokolo : LurE; totolo : HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

potola : DRA (var. de potolo); potolo : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; potolotu : ElhHizt, Lur EF/FE, Casve EF -ü, HaizeG BF, DRA, PMuj DVC; pottola : DRA; pottolo : HiruMila, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; potxolo : ElhHizt, ElhHizt, EskolaHE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; potzoka : Lh DBF, DRA; potzolo : EuskHizt (ik. potolo), ElhHizt, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; potzolote : PMuj DVC; potzolotu : PMuj DVC; tokol : PMuj DVC; tokolo : EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Casve EF, Lh DBF, DRA (var. de totolo), PMuj DVC; totolo : EuskHizt, ElhHizt HiruMila, EskolaHE, Casve EF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; totolodi : DRA; totolokeria : DRA; totolote : DRA (var. de totolo), PMuj DVC; totolotu : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, DRA, PMuj DVC.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBB (1999-10-15): bigarren itzulirako.

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

Iñaki Segurolak ezaguna du N. Etxanizek darabilena (zaila da hedadura zehaztea); J-L. Davantek ez, Hiriart-Urrutyk darabilena.

Txostenak eskainiko duen informazioa behar da

ik. torropilo, totolo; potolo, potzolo, etab.en banaketak.

Forma baten adiera(k)

1 iz. (betekada eta ondoriozko astuntasuna). 2 izond. 'potoloa'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. ap. DRA tokor , A (B-m: "Aretx orri nai letxe igon leio, tokorrez beterik dago-ta" — 'tumor'), Iz ArOñ ("Arri-tokor; egur-tokor" — 'pedazo de...').

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ikatz tokor 1, E. Urkiola ("Errauts pilotxoari begira geratu nintzan ze, zein eta irla bat langoxea agiri zan, egur zati baltzituz eta ikatz tokorrez inguratuta").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

tokor : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tokor : EuskHizt (Bizk., g. er.), HiruMila (1 Med., tumor; 2 agalla, agallón; 3 chichón; 4 terrón; 5 pedazo de), ElhHizt (B., terrón; de tierra), Casve EF (1 tumeur; 2 motte; 3 grosse bûche), DRA (1 tumor; 2 terrón; 3 pedazo de...), PMuj DVC (1 tumor, verruga; 2 terrón grande, tormo, gleba; 3 leño grueso); -tokor , ogi-tokor : PMuj DVC (porción de pan); tokortu : PMuj DVC (aterronarse, hacerse terrones) // Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

koskorra.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

egur-tokorra.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. ap. DRA tola 'trashoguero' itzuli-azaldua, P. Dutour in GH 1934 ("Zureria lanthu ederrek, harri pakatuek, sukhalde hausteiko harriak, suko tolak..."); eta tole 'a discreción, a voluntad, sin tasa ni limitación' azaldua: Etcheb Obrak ("Jatekoak xuhur eta bertzalde gaztiguak tole: makilaldi, mizpira saldak barne!"), SoEg in Herr 1958 ("De Gaulle jeneralak bil ahala lore eta goresmen bildu du: bildu metaka, bildu tole!"), Barb Piar ("Edaria bazen nasai, ithotzerainokoa; jatekoa tira eta tole"), A (euskalki-markarik eman gabe: "Zato etxerat, ukanen duzu arnoa tole").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

'ugari' adierako tole 2: M. Sein ("Elgarren aldean jarriak, adineko ala gazte, Gipuzkoako, Arabako, Lapurdiko berriak bazabiltzan, tole, batetik bertzerat"), Enbata 1998 ("Gauza bada tole baina erosleak gero eta xuhurrago").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

tole : HiztEn (Ipar., nahi adina, ugari) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tola : HaizeG BF (tôle), Lh DBF (1 tôle; 2 plaque de la cheminée, contre-coeur), DRA (trashoguero; en francés: tole), PMuj DVC (palastro, hierro laminado); tolagin : PMuj DVC (obrero en palastro); tolagintza : PMuj DVC (fábrica y utensilios de palastro); tole : HiruMila (adond., a discreción, cuanto se quiera), Lur EF/FE (en grande quantité, à volonté), Casve EF (à discrétion, à volonté), HaizeG BF (à discrétion, en abondance), Lh DBF (tole 1: à discrétion, à volonté, en quantité; tole 2: doublure, var. de doble), PMuj DVC (a discreción, cuanto se quiera, en abundancia) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE.

Zerrenda osagarriak

IparKazet (Ekologia): tôle: tola (tôle ondulée: tola uhindua).

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-a erantsia.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

xafla, txapa.

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenak: Eslovenia.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

tolar: HiztEn; dinar: LurE.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

tolar: Estilo Liburua.

historiakoa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Txanpon zaharrak.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

(Esloveniako diru zaharra).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

tolde 2: O Pr ("Sokarraria, xotila bada, da gozogarri, toldea bada, erdeinagarri"), SP Imit ("Iratzar ezazu ene bihotza zure gana, eta billus nazazu ene nagitasun toldiaz"); toldo 1, Lf Murtuts ("Itxuratzen zuen, holetan, abade edo apezpiku toldo buru alimale bat, bi zango handi hetrepeleen gainean"); toldezko 1, SP Imit ("Adiskidetasuna sensuezko atseginen gainean iarria, toldezkoa da guzia"); toldetasun 1, SP Imit ("Jainkoa gana osoki itzultzen den gizona bere toldetasunetik libratzen da"); toldetu 1, SP Imit ("gizonen bihotzak loakartzen dira eta toldetzen"); thüldotü 1, Casve SGrazi ("Ni eta ene emaztia hasirik biak thüldotzen, Gure semia ezkuntzeko diagü heben lagüntzen"), eta ap. DRA tholdotü , Eskual 1913 ("Zahartüxe hizalako ustekeria bat badiat, eta hartzaz beraz eskia tholdotüxe zaiala"), eta hor, gainera, toldatu (A: BN-gar, adibiderik eman gabe).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

thüldotü 1, Casve SGrazi (OEHko testuinguru berean).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

toldatu : Casve EF (toldatü: s'abêtir), Lh DBF (s'abêtir), DRA (entontecerse), PMuj DVC (1 entontecerse, atontarse, embobarse; 2 hacerse pesado; 3 [en]toldar); tolde : EuskHizt (Ipar.; G. er.; sotila ez dena, moldakaitza), Casve EF (tolde edo toldo: 1 engourdi, maladroit; 2 grossier, rustre), Lh DBF (grossier, brutal; ik. tholde / eta tholde: 1 au prop., engourdi, maladroit; 2 au fig., lourd, rustre, grossier), DRA (t[h]olde: torpe, grosero, tonto), PMuj DVC (1 grosero, torpe, rudo; 2 tonto, necio, corto, bobo; 3 áspero, brusco); toldezko : DRA (torpe, grosero); toldo : HiruMila (1 torpe, grosero, -ra, tonto, -ta; 2 ik. olana), Casve EF (tolde edo toldo: 1 engourdi, maladroit; 2 grossier, rustre), DRA (torpe, grosero, tonto), DRA (torpe, grosero, tonto), PMuj DVC (1 necio, tonto, bobo; 2 grosero, torpe, agreste, rústico); toldokeria : PMuj DVC (groseria, rustiquez, rusticidad); tholdetasun : Lh DBF (engourdissement, pensateur d'esprit); toldotarzün : Casve EF (1 engourdissement; 2 pesanteur d'esprit); tholdetü : Lh DBF (s'apesantir: par l'âge); toldotu : Casve EF (toldotü: s'appesantir: âge), DRA (entumecer), PMuj DVC (1 atontarse, hacerse pesado, tonto; 2 avillanar, degradar) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

moldakaitza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu // Ik. ap. DRA tolda (B 'toldo').

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

toldo 7: S.T. Rekalde 2 (adib.: "Estalkitzat, toldo lodia ta gogorra erabilten dabe"); J.M. Mendizabal ("toldo diztiratsuak egiten zion babes"); X. Mendiguren E. 2 (adib.: "orduan alkateak toldo beltza kendu du eta denok egin dugu Oooh!"); Zubk ("Baga ausarditsuak ataraten dituan balde, tosta, panel, toldo..."); Oiartzungo hizkera ("Antxe, toldo xarrembat o baldim bazuten, arrekin zerbatte makillem baten kontran o uaxe jarri, ta azpiyan altzuten bezela jarri, ta antxe..."); toldo-moduko 1, F. Juaristi ("Ezkien plaza erdian prantatu zuten beren toldo-modukoa"); toldope 1, Ke arteko egunak ("harekin goizetan izaten zen, hondartzan... Pentsa ezazu... Familiaren toldopera...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm // 'toldo' itzulitako bestea: olana : Euskalterm: 6.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tolda : DRA (B); toldo : HiruMila (ikus olana), Lur EG/CE eta EF/FE // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

toldo/ parasol: eguzki parasola (Lur EF/FE, HaizeG FB — iguzki-paisol); eguzki-oihal (ElhHizt; Vox es-eu — eguzki oihal); eguzkitako (XarHizt, T-L LFB — iguzkitako); ekitako (Casve FE); itzal-bela (PMuj DCV); itzalki (Casve FE, HaizeG FB, PMuj DCV); itzal-oial (PMuj DCV); kapaz (PMuj DCV); karpa (HiruMila — pabellón con toldo); oial-itzalpe (PMuj DCV); olana (ElhHizt, HiruMila; Vox es-eu — olan); toldo (Lur EG/CE).

Erdaretako formak

fr (DLLF): vélum (en un patio, en una calle, etc.); banne (de una tienda); store (en una ventana); parasol (en la playa); en (Collins): sunshade, awning; sunblind; marquee; cover, cloth, tarpaulin; it (S. Carbonell): tendale, tendone, tenda; de (Langenscheidts): Sonnen-dach.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onartzekoa da, Heg. edo Ipar. markarekin

Heg. markarekin onartzekoa dela uste du lantaldeak, ordain egokirik ezagutzen ez duenez (olanazko estalki, beharbada?).

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

ugari.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

toleiu 2 aldiz jaso da, ap. Dv LEd ("Ifernuak asma ahal detzakeen toleiu eta estira garratzenak neretzat, bainan urrikal eta barkha niri, oi Jesus amultsua", "Debruak alde orotarik toleiun, eta burhoka, eta maldizioka"). Ik. beherago DRAk jasoak.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

toleatu : LurE (nekarazi, pairarazi, oinaztatu); toleatze : LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec; HiztEn; AB38; AB50; Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tolea : DRA (Indet. de toleatu, maltratar, atormentar, importunar - Kantiko izpiritualak, 1836); toleakuntza : PMuj DVC (tortura, tormento, suplicio); toleamendu : DRA (molestia, penalidad, contrariedad - Herr 1966); PMuj DVC (tormento, acc. de atormentar); tolea(n)tu : DRA (maltratar, importunar, sufrir - Herr 1959, Gure Almanaka 1968, Otoizlari 1967); toleatu : EuskHizt (1836; toliatu 1828; toleratu 1901 - Ipar. nekarazi, pairarazi, oinaztatu); ElhHizt (Ipar. atormentar, torturar; causar dolor, hacer sufrir); EskolaHE (nekarazi, pairarazi, oinaztatu); Lur EF/FE (tourmenter, tracasser); XarHizt (tracasser, fatiguer, tourmenter, torturer); HaizeG BF (tarabuster, tourmenter); Lh DBF (1 tarabuster, tourmenter, malmener, tracasser 2 combattre les vaches dans une course), PMuj DVC (atormentar, torturar, martirizar); toleatzaile : PMuj DVC (torturador, atormentador, verdugo, sayón); toleitu : PMuj DVC (tortura, tormento, suplicio); toleiu : EuskHizt (Ipar. g.er. nekagarria, estira); ElhHizt (Ipar. tormento, suplicio; dolor, sufrimiento); toleratu : Casve EF (tarabuster, tracasser); HaizeG BF (tarabuster, tourmenter); Lh DBF (1 tarabuster, tourmenter, malmener, tracasser 2 combattre les vaches dans une course); DRA (maltratar, importunar, sufrir Prop 1901); tolia (idée de tourment); toliakuntza : Lh DBF (tourment); DRA (tormento, tortura); toliatu : EuskHizt (ik. toleatu); Lh DBF (tourmenter); DRA (atormentar - TB Ap 9,5); toliatzaile : Lh DBF (qui tourmente, fait souffrir) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila; Lur EG/CE.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBBk hurrengo itzulirako (1999-10-15).

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

toleatu, tolea, toleatzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

nekarazi, pairarazi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

estira, tormentua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

tolera, toleratzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Adiera mugatzeko zailtasunak

'legezkoa ez dena barkatu edo ez zigortu' (adibidez, "nudismoa toleratzen dute hondartza batzuetan"; azaltzeko eta mugatzeko zailtasunak aitortu nahi ditu lantaldeak: eragozpenak, kasurako, jasan egiten dira, edo eraman).