Euskaltzaindiaren Hiztegia

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gor egin , gorrarena egin .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gor sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

entzungor egin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu gor-itsu formarik.

gor-itsu 7: Argia (“Horregatik, Iparrean bezala Hegoan, agintariak gero eta gor itsuago daude protesta sozialen aurrean”), DiarioVasco (“neska gor-itsu batek hartu zuen hitza“), Elhuyar (“Braille hizkuntza, gor itsuen ukimen bidezko zeinu hizkuntza”), Espainiako Gobernua 3 (“Era berean, ez da sartzen arau honek batzen dituen xedapenen artean, baina nabarmendu beharrekoa da desgaitasunen bat duten pertsonen eskubideen legeen esparruan 27/2007 legea, urriaren 23koa, espainiar zeinu hizkuntzak aintzat hartzekoa eta gorren, entzuteko desgaitasunen bat dutenen eta gor itsuen ahozko komunikazioari laguntzeko bitartekoak arautzen dituena, eta gorrek, entzuteko desgaitasunen bat dutenek eta gor itsuek espainiar zeinu hizkuntzak ikasi, ezagutu eta erabiltzea libreki hautatzeko duten eskubidea eta ahozko komunikazioari laguntzeko bitartekoetarako duten eskubidea aintzat hartzen dituena”), UEU 1 (“Gorrek eta gor itsuek dituzten komunikazio premia bereziak direla-eta, eskola berezietan edo eskola arruntetako gela berezietan jaso beharko lukete hezkuntza”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gor-itsu 32: Xipri Arbelbide (“Eta burasoak halere asko tokitan aski zoro, aski gor-itsu edo ez azol izaki, holako lege tzarren egile gizonekin bat direnei beren bozen emaiteko”), Argia (“Badira gorrak, badira gor itsuak, eta komunikatzeko sistema bat behar dute”), Goienkaria 4 (“Gor-itsuei edo usher sindromeari buruz hitz egingo dute datorren eguaztenean, maiatzak 21, Aransgin”), UEU (“Gorrek eta gor-itsuek dituzten komunikazio-premia bereziak direla-eta, eskola berezietan edo eskola arruntetako gela berezietan jaso beharko lukete hezkuntza”), Berria 4 (“Gor-itsu-mutu izan arren, kontzienteak, kritikoak, ezkonformistak izatea ezin erauzi diezaguketelako”), Herria (“Bururatzean publikoak eskerrak eman ditu gor-itsuek bezala eskuak inarrausiz, eskuzartek giro eztia sobera gogorki hautsiko zutelakoan”), Nafarroako Parlamentua 5 (“Nolanahi ere, administrazio publikoek Espainiako zeinuen hizkuntzak arautu eta gorren, entzumen-ezgaitasunak dituztenen eta gor-itsuen ahozko komunikazioari laguntzeko bitartekoak aitortzen dituen urriaren 23ko 27/2007 Legean ezarritako betebeharrak errespetatuko dira”), Gipuzkoako Hitza 3 (“Hain justu, EH Bildu koalizioko Eva Blanco de Angulo legebiltzarkideak Zeinu-Hizkuntzako Interprete eta Pertsona Gor-Itsuen Gidari-Interprete Zerbitzuari buruz legez besteko proposamena aurkeztu zuen urri amaieran Eusko Legebiltzarrean”), Bizkaiko Hitza 4 (“Txarragoa dena, gor-itsuarena egiten digute”), Wikipedia 7 (“Marie Heurtin, jaiotzez emakume gor-itsua, Marie Germain mojaren egunerokoetan agertzen delako ezaguna”).

Erdaretako formak

Elhuyar: gor-itsu iz./ izond. sordociego, -a / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0 // Euskalterm: gor-itsu (es sordociego; fr sourd-aveugle; en deaf blind).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta onartzeko moduako. Bide batez, gor-mutu formaren definizioa moldatzekoa da Termcat-ek eta RAEk egin dutenaren bidetik. Esaterako, pertsona gorra eta horren ondorioz hitz egiteko zailtasunak dituena edo halakoren bat.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gora e(g)in (eta gora egiñ) 8: a) nor-dunak: Añ EL ("Kaliza gora egitean"), UskLiB ("Phüntü hartan heiagora, / kabalek büria gora / eginen die azkarki, / aihartüren doloruski"); b) x-ri / x-n g.e. 'igo': Arb Igand ("untzitxo batean itsasoari gora egiten dute"), Erkiag Arran ("Arranegiko zabalaren barrenera eldu ziranean, kantoian gora egin eben, eta gero, eskumaldera"), SM Zirik ("Oin be, ziur naok, neri kontra egitiarren gora eingo ebala"); c) nor gabeak: Zait Plat ("Legeak lege, gizarteak iraun eta gora egin lezake"), Arti MaldanB ("Eremuak ere dauzkalako mareak, / behera eta gora egiten du hareak"), Gazt MusIx ("ain gora egiñik, ain gora, / eiza bainun atzeman") // Ik. OEH argitaratuan gainera: Gte Erd ("Esneak gora egin dau").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gora egin 79: A Ipuiñak (x-ri g.e. 'jaso': "Iñauldurizka ebillen lurrean abade eske, baiña danak soinei gora egiten eutsen"), Zait ("gogo alderraiak sarturik gora egiten omen zuten garaia zanean"), Arti ("Hau eginda gero, artez egiten dutela gora, bidea kausitzera"), G. Ansola ("Lansariak eta kostuak gora egin dutenez geroz"), OinEntz/3 ("Hiri kolonial lasaiaren lilurak gora egiten du oraindik ere"), K. Igea ("itsas-untziek iragan ahal izateko mareak gora egin arte itxaron behar izaten zuten"), EGLU ("autoen prezioak gora egin omen du"), F. Juaristi ("Batzuek inongo laguntzarik gabe egin dute gora"), Eskola-porrota ("Erdiko Zikloan gora egin du garbi"), Egin 1988 eta 1993 2 (adib.: "Arrain mota gehienek gora egin dute"), J. Butron ("Tenperaturak gora egin ahala gutxitu egiten diren bi parametro ditugu"), Kuxkux/6 ("Seigarren etaparen hasieran profilak gora egiten du"), V. Huici ("ordurarte ondasunetatik urrun zeuden batzuei gora egiteko aukerak eman zizkion"), Meteorologia ("Eta barometroari begiratuz gero, gora egiten hasten dela ikusiko duzu"), Habe 1990 ("animalien koipearen inportazioak gora egin du"), Islam-a ("Arabiar kulturak musulmanen munduaren batasun-indar gisa gora egin bazuen ere, kalifatzaren boterea behera zihoan"), J. Agirre 2 (adib.: "errepideak gora egiten du Itxaspe auzorantz"), J.M. Irigoien ("Hankek gora egiten zuten, eta zenbat eta gorago, hainbat eta gorago egiten zuen, baita ere, oilaskoaren gorputzak"), Egunk 1991-1998 bitartean 6 (adib.: "nolako aukerak ikusten dituzu alderdi popularrak Bizkaian gora egiteko?"), Eguzki Erregearekin ("langintzek eta komertzioek gora egin zezaten"), J. Artaraz ("ikatzaren salneurriak gora egin eban"), Eutsi/1 eta /2 2 (adib.: "normala da akats genetikoen kopuruak gora egin izana"), Emakunde 1993 ("sexu harremanekiko onarpen mailak gora egin du"), Mundua 1993 2 (adib.: "ugaldu egin da emakumezkoek egin beharreko lana, euren irabaziek gora egin ez badute ere"), Soziologia ("Oso zabaldurik dagoen iritzia da gure eskolek edonori eskaintzen dizkiotela aukerabideak gizarte klasean gora egiteko"), NPAO 1994 ("enpresen kopuruak gora egin du"), Deia 1994 ("euskaldunen eta ia-euskaldunen ehunekoak gora egin du izugarri"), DNoticias 1994 eta 1997 2 (adib.: "Gamuzaren populazioak azken urteotan gora egin duela dirudi"), M.J. Telleria ("Milanen, Scalako Eskolan izan zen ikasle, gora egiteko bide zuelakoan"), Santa Mariñe 1994 ("Noblezia mailan, Torre honen ospeagaitik edo, Gonzalo honek gora egin auen eta Muxikako Jaunaren alabagaz ezkondu zan"), M.A. Elustondo ("Espainiako eta Frantziako ekonomiek gora egin zuten"), X. Aizpurua 3 (adib.: "irabaziek ia progresio geometrikoan gora egiten dutela antzeman daiteke"), Atlantida 2 (adib.: "ozeanoaren mailak urtean 7-12 milimetro egiten zuen gora"), ZuzenbHizkera ("Gradua, barne-mailatan gora egitea eta tokiz aldatu ahal izatea"), X. Mendiguren E. ("Kalophainek gora egin"), M. Lopez 2 (adib.: "Bibotearen muturrek ere gora egiten zutela zirudien"), J.A. Sagastizabal ("Gorputzaren tenperaturak gora egitean"), H. Etxeberria ("Zapo eskaera handia dagoenez, gora egin du bere salneurriak azken urteetan"), A. Ibartzabal ("Zaratak oso gora egiten zuenean, nazioarteko hiru ordezkariak gelara jaisten ziren"), G. Markuleta 2 (adib.: "eskaileran gora egin zuen"), Aretxagazeta 1996 ("Gatzagako biztanleriak nabarmen egin du gora azken urteotan"), Denok senide ("testigantza idatziak utzi zituzten lehen zibilizazioek ia batera egin zutela gora Mesopotamian eta Indoren haranean"), Lur eta Ingurugiro ("gora egiten du proportzio berean"), A. Garro ("Metabolismoak gora egiten duenean zelula barneko 20 mm Hg-taraino jaisten da"), A. Mungia 2 (adib.: "Erabilpenak gora egin du"), EkonOinarriak 4 (adib.: "emakumezkoen jarduera-tasak gora egin du"), M. Garmendia ("Milia laurdenen bat egin genuen gora herriaren mendebaldetik"), N. Anzizar ("zentimetro batzuk gora egin"), Historia 1998 2 (adib.: "Hirietan, halaber, gora egin zuen artisauen kopuruak"), K. Busturia ("Gerta liteke prezioen maila orokorra asko ez igotzea outputak gora eginda"), J. Alonso ("pixka bat gora egindako hirugarren mailako kantariak ahalmena bazuen, dekoroaren ideia hau dela-eta"), Getxoberri 1998 ("Jaialdiaren mailak gora egingo du berriro"), M.A. Mintegi ("Dozena erdi metro gora eginda, zuhurtasunak halan eskaturik, argi egon nintzan tarte txiki baten"), U. Apalategi ("esparruko hierarkian gora egiteko balio izan dio"), J. Elosegi ("Gora egin zuten brasildarrek"), I. Murua ("tentsioak gora egin zuen Turkey-ko erreserban"), J. Elberdin ("logikoa da lehiatzeko ahalmenak gora egitea Espainiako estatuan"), Gara 1999 ("alergiek eta arnas gaixotasunek gora egin dute"), Ostiela! 1999 ("Udaberri erdian geunden eta termometroak gora egiten zuen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gora egin : AB50 1 (alza) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gora egin : Lur EG/CE (AS: vomitar) eta EF/FE (AS: vomir), Lh DBF (AS: 1 vomir; 2 faire un haut prix, être cher; 3 haut prix que fait une chose, cherté), DRA (1 vomitar; 2 hacer un precio alto, ser caro), PMuj DVC (adib. gisa: repetir el manjar, vomitar, arrojar, gormar) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Casve EF, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egin: -ra (ik. oharra s.u. behera egin ["tradizio idatziko oinarri handirik gabea da; gaur aski hedatua, ordea (cf. "ongi hasi du saioa, baina gero behera egin du"; "oilaskoaren salneurriak behera egin du aste honetan" bezalakoak); egokia dirudi, baina Euskaltzaindiak erabakitzekoa da"]).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GORA ETA BEHERA (V-arr-gip, G-azp). Ref.: Gte Erd 159, 190. A) (Adv.). a) Arriba y abajo; de un lado a otro. "Asensorea gora eta be(he)ra ibilli zuen (G-azp)" Gte Erd 159. Doktoreak ibilli zitezen lasai eta zabal, gora ta bera, batera eta bestera. Lar SAgust 10. Jokalariaren lasterra, gora ta bera. Mg PAb 172 (en su fuente original --O Pr 269-- gora behera). Beti gora ta bera, bein jausi, beste bein jagi. Añ LoraS 31. Eskallerak gora ta bera ibiltzeko. Apaol 78. Apezak igaraiten ziren gora eta behera. Const 37. Alogerak gora ta bera erabilte ori. Eguzk GizAuz 142. Eskuzapi bana gora ta bera eragiten. Osk Kurl 112. Eztago bide oietan gora ta bera ibiltzeko. NEtx LBB 59. Sartzen omen dute [iodoa] ezur barrura, eta ori gora eta bera erabiltzen dute ikusteko. Albeniz 131. Itsasoa [...] gora eta behera ibili arren. MIH 312. v. tbn. It Fab 248. Ud 63. Sor AuOst 95. AB AmaE 463. Azc PB 70. Ag Kr 105. Echta Jos 317. Goñi 13. Kk Ab I 9. A Ardi 63. ForuAG 289. Jaukol Biozk 95. Otx 170. Or Eus 390. EA OlBe 26. SM Zirik 106. Txill Let 22. Erkiag Arran 123. Anab Poli 81. Ugalde Iltz 17. BEnb NereA 188. Zait Plat 111. Salav 88. Berron Kijote 191. Alkain 41. Gerrika 250. b) Sin cesar, insistiendo en, insistiendo sobre. Anima tristeak negar ta deadar adiaz ta inziriaz gora ta bera. Cb Eg II 205. Aspertu ezin diranak esaten leengoa gora ta beera. Mg CC 112. Zer janzi-berri dan gora ta beera aitatzen. VMg XVI. Berriz an ibilli ziran Pernandoren esaerak gora ta bera. Muj PAm 11. Gaur illargia gora ta bera; / besterik ez da entzuten. Basarri 189. Eiztariak eliza atadian, meza ostian, bere kazako abildadiak gora eta bera. Gerrika 293. Neure izena hain sarritan gora eta behera, ala behera eta gora, erabilia izan denez gero. MIH 212. B) (Sust.). Aumento y disminución. Arau orretan jartzen degu Urietan egingo dala zergaren gora ta bera osoa, Diputazioko onetsia gabe, neurri batzuben artean baldin bada. (1919). ForuAG 285

adib: gora 1 adb. Toki garaiago batera. Anton. behera. Besoak gora jasoz. Behetik gora. Gora eta behera ibiltzeko.

gora eta behera 547: Aizu 6 (“mendian gora eta behera”), Deia 19 (“kaleetatik gora eta behera genbiltzala”), Elhuyar 26 (“ez dira askotan ibiltzen zuhaitzetan gora eta behera”), Elkar 9 (“Serrano kalean gora eta behera ibili gara”), Consumer 21, HABE 2, Berria 270, EiTB 84, Jakin 13, Karmel 2, Argia 53, Laneki 5, Erlea 12, DiarioVasco 25.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gora eta behera 500: Berria 65, Anton Garikano 15, Lopez de Arana 14, Koldo Biguri 10, Edorta Jimenez, Julen Gabiria, Irene Aldasoro, Jon Alonso, Joseba Sarrionandia, Anjel Lertxundi, Unai Elorriaga, Pedro Alberdi, Pello Lizarralde…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Maiztasun handikoa eta idiomatikoa; hortaz, azpisarrera gisa jasotzekoa.

Esapideei dagokien sistematika

eta. Lantaldeak aitortzen du, ez duela beti berdin jokatzen leku-denborazkoen inguruko esapideetan, kontuak nahi bezain argi ez dituelako: gora eta behera hau, kasurako, adibide gisa jaso du, "ez baita erabat librea".

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

adibide gisa eskaintzekoa s.u. gora 1.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da gora sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GORA ETA GORA (Intensivo de gora). Nai badot gora ta gora zeruan igo. AB AmaE 375. Mendi egaletan gora ta gora. Ag AL 41. Zoazte gora ta gora. SMitx Aranz 28. Gora ta gora mardo indartsu azi. Erkiag Arran 66. Hariak gora ta gora hasi. Osk Kurl 112. Gañera, gauza [=prezioa] gora ta gora dijoa. TxGarm BordaB 168. Gora eta gora omen doa doinu-gailurreraino. MIH 356. v. tbn. A BeinB 78. Inza Azalp 78. TAg Uzt 293. Or Aitork 385. Akes Ipiñ 21. MAtx Gazt 13. AZink 165. (En vítores). Gora ta gora Euzkadi! / Aintza ta aintza / bere Goiko Jaun onari! (1902). AG 2413. Gora ta gora Jesus / Zeru ta lurren Jaun eta Jabea! ArgiDL 158. Bazterrez bazter gazteri oihuz: gora ta gora Euskadi. Iratz 126. Jan edanekin dauku kantuak urrun haizatzen iluna / Gora ta gora gu hemen eta klasakoen maitasuna. Larre ArtzainE 333

gora eta gora 263: Aizu 2 (“Gora eta gora ibili ginen egun osoan”), ElCorreo (“kopurua nabarmenki ari omen da gora eta gora egiten”), Deia 8 (“Nabarmenen agertu zirenak gora eta gora egin dutela jakinean gainera”), Elkar (“Behin kalean egonda, zirriparra eta haserre-giroa gora eta gora joan ziren”), Consumer 12 (“Langabezia gora eta gora ari da azkenaldian”), Berria 53 (“Ordutik gora eta gora ibili da Schumacher”), EiTB 168 (“haren ospeak gora eta gora egin du etengabe”), Jakin 5 (“Badaramatza hiruzpalau urte gora eta gora”), Karmel (“Eta holan kopuruak gora eta gora egiten dau”), Argia 7 (“Gora eta gora beti, azkenean plop egin du eta orain komeriak”), Erlea (“Gora eta gora Euskadi”), DiarioVasco 4 (“Arlo honetan gora eta gora doa kopurua azken urteotan”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gora eta gora 61: Berria 14, Joan Mari Irigoien 4, Agustin Otsoa 3, Gotzon Garate 3, Patxi Ezkiaga 3, Xabier Olarra 2, Lopez de Arana 2, Fernando Rey 2, Anjel Lertxundi, Iban Zaldua…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta jasotzekoa da azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gora sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gora sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

jo sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gora jotze 1, B. de Arrizabalaga ("halako eskabideei bizkaitarrek hutsik barik behingoan jarten deutse foru-kaltezko gora jotea") ; gora jotze errekurtso 1, EHAA 1987 ("Erabaki [...] horren aurka, legez doakienek, gora jotze errekurtsoa egin ahal izango dute"); gorajotze 12: Gasteiz ("funtzionamendu, gorajotze, ordezkaritza eta..."); BAO 1995-1997 11 (adib., "administrazio-auzibidezko gorajotzea tartekatu ahal izango da"); gorajotze errekurtso 14, EHAA 1989-1992 (adib., "gorajotze errekurtsoa tartejarri ahal izango dute", "Erabaki honen aurka gorajotze errekurtsoa sartu ahal izango da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gora jotzeko errekurtso : Euskalterm 2 (recurso de alzada) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gora-jotze : ElhHizt (AS: Zuz.); gorajotze : HiruMila (Zuz.); gora-joitze : PMuj DVC (apelación, alzada, recurso al superior) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal apelación / appel formen ordainak: HiztHand: 1 gora jotze; 2 dei, deialdi; interponer apelación gora jo; no tener apelación atzera bota ezina; recurso de apelación gora jotze // ElhHizt: apelazio, gora jotze // HiruMila: helegite, gorajotze, apelazio, deikuntza // Lur EF/FE: 1 dei, deialdi; 2 aldarri, deiadar, garrasi, oihu; faire appel apelatu, deia egin // HaizeG FB: dei, oihu, galde, heit // Casve FE: dei, oihü; faire appel gorago jo // PMuj DCV: gorabide, gora-jotze // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS: gora-jotze / EskolaHE: -

Grafiari oharra zor zaio

adlag. + aditz-izena osaerakoak bi hitzetan ematen dira, eta ez marratxoz lotuak.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gora sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan gora-goraka azpisarrera: a) "1 exaltándose. 2 fuera de sí, con furia", A BeinB ("Ez sumindu, ez goragoraka ta purrustadaka asi", "Atxakaz da kai-arriakaz topeka ta gora-goraka dabillela [itxasoa]"), Ag AL ("Iente guztia asi zan gora-goraka ta garraxika"), Ezale 1987 ("Gora goraka asi dira uritarrak"), Kk Ab ("Abo gustija gozotuta, gora-goraka atsegiñan atsegiñez"), Enb ("Poz-pozik gora-goraka"), Erkiag Arran ("Ezetz eta baietz goragoraka asi ordez"); b) 'arriba, hacia arriba', Ag AL ("Eroan ebazan [aizeak orriak] [...] gora-goraka"), A BGuzur ("Iaurtigi euezan txapelak gora goraka"), Kk Ab ("Atzera ta aurrera, ta gora-goraka"), MEIG ("Ongi dakiela behar denean gora-goraka hegaldatzen, egunoroko huskerietatik urruti"); c) 'salto', A Ezale 1897 ("Kana beteko gora gorakak egiten dauz"), Euzk 1930 ("Areik ziran artazijak, areik goragorakak!"); d) 'grito' Kk Ab ("Danak gora-goraka andiyakaz esaten eutsien [...] "kargu" artu daioela").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gora-goraka 2: F. Beobide ("Aitaren bihotza dardaraka hasi zan, gora-goraka, pozaren pozez lehertu beharrean, zoratu beharrean"), J.M. Etxebarria ("Mendian gora zihoala, Perutxu txerri bat hilten ikusi zuen eta gora-goraka gedar egin zion esanez").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gora-goraka : HiztEn (1 goraka; 2 asaldatuta, bere onetik irtenda) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gora-goraka : ElhHizt (AS: 1 dando vivas, vitoreando; 2 dando náuseas, vomitando), HiruMila (1 exaltándose, con enfado, furiosamente; 2 nauseando; 3 salto, cabriola; 4 hacia arriba), DRA (1 en alto; 2 exaltándose; 3 con furia; 4 nauseando; 5 salto), PMuj DVC (1 pujantemente, exaltando; 2 gora-goraka joan: tomar vuelo; gora-goraka asi: emprender el vuelo; alzarse a mayores; irritarse, emberrincharse) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF.

Ahozko erabileren banaketa ezagutu behar da

'haserre batean, bere onetik irtenda (jarri, etab.)' adierakoa ahozkoan ere bizi-bizia dela dio L. Baraiazarrak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gora sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

'haserre batean, bere onetik irtenda'.

Euskaltzaindiaren Arauak

eragozpen horiek gorabehera, aurrera egitea erabaki dute; gorabehera handiak izan dituzte. / AS: gutxi gorabehera.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoriatan banatzea komeni da arauak emanak dituen adibideak; eta baita adierak argitzea ere (cf. supra "fluktuazio* e. gorabehera ").

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

gutxi gorabehera

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

eragozpen horiek gorabehera, aurrera egitea erabaki dute

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorabeheratsu (eta gora-beheratsu 1) EB 7: R. Manjon 2 ("koblakari baten bizitza gora-beheratsua", "gorabeheratsua den sendi batetan"), V. Cortes ("historia gorabeheratsua duten fondoekin lan egiten dugunean"), I. Aldabe ("gorabeheratsuago eta garaiago"), EMBOroi ("egun gorabeheratsuetatik"), Bitez ("formaren antzirudiztapenean gorabeheratsu"), EHBertsol ("egun batzuetako bidaia gorabeheratsuaren ondoren").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorabeheratsu : Euskalterm 2 (grafia g., martxa g.) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorabeheratsu : HiruMila // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ongi eratua da

forma berria, sistemaren arabera eratua.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: gora-beheratu / LurE: + / ElhHizt: gora-beheratu / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gorabehera(tu), gorabeheratzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gainazpikatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

lematizatze-saio batean 9 ager. jaso dira, G 8, EB 1: gora-bide 5, gora bide 2 eta gorabide 2: Or Eus: "Gora-biderik zillegi ez ta edena beera daroa"; Ldi IL 2: "idiak gora-bidean yarri ta akullu-eztena erabiltzea dagokigu soil soillik", "gora-bide neketsu zail aren biurgune batean"; Etxde JJ 2: "itxurak egin bear beñepein gonak gora bidean arrotu ez zekizkioten", "Juanes ordea zakur zaharra zen mendi aietan barrena eta ekaitzari axut egiñeaz, etzun amor eman nai gora bidean"; Zait Plat: "an asi baitzan Platon iakintzalea eguzkipeko asi-orraziak gorabidean iarri nairik"; Gazt MusIx 2: "txit neketsua izan da gora-bidea, baiña or orain arima aratza mendi-gaillur dirdaitsuan", "arimeak bere gora-bidean dagian urrats bat gehiago"; MEIG: "gorabidean abiatu zen euskara bazter hauetan"; eta OEH argitaratuan, gainera: ETZ ("Espositore jakinsubak egiten diyuen alabanzak eta gorabidiak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorabide 3, gora bide 2 eta gora-bide 1: G 3 (Ileta-elizk: "Jainkoak utzi du asitako lana gorabidean joan ez zedin"; PMuj Mendi: "Gora-bide erdian, Rudi tink gelditu zan"; GBarand Ilias: "Alabañan, hementxe bertan diñostat, Heriotze ta Abe beltza nihunek dakarkikeadala; ta neure astakillo azpian meneratuta, eni gorabidea, Aide, zaldi ospetsuari, ostera, atsa emanen digukala"); IE 1 (M. Goihenetxe: "Ikusten denez, gora biderik irekiena, sozialki igotzeko aukerarik erosoena, erret administraritzako ofizioak ziren"); EB 2 (UnescoAlb 1990: "Bere idazketa katarsi bidea, gora bidea eta legitimazio bilakatu ziren gizon honentzat"; I. Sarasola: "S sailean, andereiñoentzako liburuak egungo egunetan duten gorabideak SP subsaila eratzera bultzatu gaitu"); gorabidezko EB 8 (BEO 1990 7, adib.: "Bizkaiko Aldundiaren Gobernu Kontseiluari gorabidezko errekurtsoa", "Bizkaiko Foru Aldundiaren Gobernu Kontseiluari gorabidezko errekurtsoa"; EHAA 1992: "gorabidezko errekurtsoa jarri ahal izango zaio").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorabide : Casve EF (ascesion), PMuj DVC (1 cuesta ascendente, escalada, subida, ascención; 2 ascenso -en estudios, cargos; 3 recurso de apelación, alzada); gorabidedun : PMuj DVC (apelable); gorabide-gabe : PMuj DVC (inapelable) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bide.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da; antzeko gainerako formekin ere beste horrenbeste egin beharko da: botalarria, botagura, goralarria... Bide batez, eman sarreran ‘eragin’ adiera gehitu.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

goragale(tu), goragaletzen.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gale-tu.

Aditz-erregimena

da ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Jatorrizko forma

mailaz goragoko unitateak

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: superior (comparativo).

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-ago-ko librea (cf. arauak lehen itzulian onartuak: geroagoko, lehenagoko azpisarrerak; eta bigarren itzulian: arteragoko, aurreragoko sarrerak).

Atzizkien araberako erabakiak

-ago-ko

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

etxekoei goraintzi; semeak goraintziak igorri dizkigu.

Numeroa

pl. ere erabil daiteke

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

etxekoei goraintzi; semeak goraintziak igorri dizkigu

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "goraintziak eman = eskumuinak eman".

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

esapide librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa, eskumuinak eman formarekin egin den bezala.

Euskaltzaindiaren Arauak

goraipatu, goraipa, goraipatzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

goraipatu, goraipa, goraipatzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

adlag.

Euskaltzaindiaren Arauak

adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 oka. 2 goranzko higidura.

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu OEH-EEBS corpusetan

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorako jauzitoki : Euskalterm 1; gorako jauzilari : Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal salto de altura / saut en hauteur formen ordainak: HiztHand: garaiera jauzi // ElhHizt: altuera-jauzi // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, PMuj DCV.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

ik. oharrak s.u. altuera. // BAgiria (2002-10): "altura-jauzi* e. gorako jauzi" eta "altuera-jauzi h. gorako jauzi".

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gora sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GORAKOAN (A DBols). Al subir. Aldats gorakoan, oztoporik ez ta. Or Poem 522. Aldapan gorakoan nekusen orduan lillura-gaña. Txill Let 82. v. tbn. Anab Aprika 37. Joanen ziren sailean larreari goiti, gorakoan iratzea pika eta beheitikoan espalka. Larre ArtzainE 60. Murrizketa dugu beherakoan; nabarmentzea, berriz, gorakoan. MEIG VI 117

gorakoan 18: Consumer 6 (“Lehen horrek kapitala aseguruaren iraupen osoan aldatzeke mantenduko du, behetik gorakoan kapitala handituz doa familiaren premien arabera (seme-alaba gehiago, etxebizitzak erosteko kredituak, etab.) eta goitik beherakoan, denbora pasatu ahala, kapitala urrituz doa, banka mailegua bermatzen duten aseguruak bezala”), Berria 5 (“Gorakoan zortzi eguneko jarduna izan zuten, arriskuz betetakoa, eta mendian aurreikusi baino egun gehiago pasatu zituztenez, apenas jan zuten jaitsierak iraun zuen bi egunetan”), EiTB (“Schleck anaiek eraso festa antolatu dute behetik gorakoan baina ezin izan dute Astana mendean hartu”), Argia (“Kostata, beherako bideari ekin genion, gorakoan ikusi ez genituen pitzaduren artetik, uneaz gozatuz, irribarre lelo batekin aurpegia apainduz eta izugarrizko bizipozarekin”), DiarioVasco 5 (“Baita ere helmuga beti Lazkaotik gorakoan izaten ba zen aurten Urkillaga bigarren aldiz igo eta jarraian Arrondotik helmugara sartuko dira”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gorakoan 25: Berria 3 (“Eta gailurreko egunean ere asko disfrutatu genuen gorakoan”), Lopez de Arana 3 (“Gorakoan, halako batean, Stanen gorputzaren usaina etorri zitzaion gogora, bere besoen artean izerditan”).Txillardegi 4 (“Aldapan gorakoan, ezkerretan, eraiki duten aterpe kaxkarrera iritsi naiz, dexente akiturik”), Juan Kruz Igerabide (“Ez zen zaila izan leihatilara iristea, ez baitzegoen oso goian; harri kaskarrez eginiko hormaren irtengune ugarien artean, baneukan zeri heldu gorakoan”), Patxi Zubizarreta 2 (“Beherakoan ez bezala, beroa eta nekearen eraginez, gorakoan denok batera eta aski isilean ibili gara”), Jasone Osoro 2 (“Igogailuan behera, gorakoan baino askozaz ederragoa iruditu zitzaidan Pantxo Rey”), Koldo Izagirre (“Harrika ematen zion zinemako pantailari filmeak aspertzen zuenean, onena zen malda gorakoan kamioien kajeratik zintzilikatzen, harkaitzik altuenetik egiten zuen murgil buruz, zokorik arriskutsuenetan jarduten zuen lanpernatan, atunetako amu bat ibili zuen hilabetean belarritako”), Jesus Mari Mendizabal (“Askatzen eta lotzen diren orpo bana izango lukete: aldapan behetik gorakoan, atze aldean normal; eta ibilbide lauan, kendu.”), Joxerra Garzia (“Gorakoan, aldapak apalago egiten ditu gailur—ametsak”), Xanti Iruretagoiena…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta jasotzekoa azpisarrera gisa, beherakoan proposatua bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gorako sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gorako (eta gorakoan) 79 ager.: a) izenak 9: AA III, Ldi IL 2, NEtx Antz, Berron Kijote 2, MEIG 3; ik. OEH argitaratuan, gainera: EE 1885 ("Kolera asitzen danean berako eta gorakoakiñ"), Lander RIEV 1914-17 ("Jaun Cerdan, Parisko Operan aphaleko lehena, eta Jaun Cazenave, Parisen gorako lehen dena"), Ker Apoc 21,16 ("[Uriaren] luzeera, zabalera ta gorakoa bardiñak zirala"); b) besteak 70: B 19 (JJMg BasEsc, AB AmaE, Azc PB, Ag AL, A BGuzur, Kk Ab II, KIkV, Laux 2, Erkiag 4, Gand Elorri 3, Alzola Atalak 2), G 34 (Mg CC, It Fab, Lard, A Ardi 3, KIkG, Or 2, Ldi IL, Ir YKBiz, TAg Uzt 2, Lab EEguna, EA OlBe, Etxde JJ 2, NEtx LBB 2, Munita 3, Txill Let, Zait Plat, Anab Aprika 3, And AUzta 2, Vill Jaink, MAtx Gazt 2, Ibiñ Virgil, Berron Kijote), IE 10 (Hb Egia 7, Elzb PAd, Barb Leg, Ardoy SFran), EB 7 (MIH, MEIG 6); eta OEH argitaratuan, gainera, Gte Erd ("Hiri hua murru gorako batez inguratia zuzun"); gorako kantari Lander RIEV 1912 ("Jaun G. Cazenave, hazparrandar, Parisko operan gorako kantari lehen dena"); gorako larri Etxba Eib ("Ikustiaz batera, gorako-larrixak emon detse"); eta aipatua: EA OlBe; gorantzako B 2: Añ EL2, Otx; gorantzekoan G 1: Or Mi; goranzko B 1: Astar II; gorazko B 3: Echta Jos, Erkiag BatB 2 // Ik. OEH argitaratuan, gainera, goruzko : A Ezale 1898 ("Astokillok [bide] goruzkoa baiño ariñago egin omen zuen beruzkoa"); gorunzeko 1, BBizk in MEIG; goraxko (eta gorasko) IE 9: Harb, Gy, Hb Esk, Elzb PAd, Zby 2, JE Ber 2, Barb Sup; Ik. OEH argitaratuan, gainera, Jnn Bihotz ("Bertzeak ere ihardesten dio, kolerarik gabe, bainan oraino gorasko"); Prop 1895 ("Iruzkia oraino gorasko zelarik"); hazkor EB 1, MEIG ("Bide hori, aldakortasun hazkorrarena, darama munduak; mundukoek daramagu, hobeki esan"); Ik. OEH argitaratuan, gainera, SoEg Herr 11-11-1965 ap. DRA ("Esnea bezain ezti, arnoa bezain bero, zingarra bezain hazkor, Bandung-eko iguzki dorpea!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorako 212 ager.: a) izenak 13: G 4 (Basarri, Lab 2, L. Aristizabal), EB 8 (Zientzia eta teknika 1986, Elhuyar, Etxde 2, Lantziri 2, DNoticias 1994 2); b) besteak 199: (Laux, Ibarg Geroko 5, Erkiag, Zubk 2, L. Baraiazarra, Gure Erria 1957, Santa Mariñe 1994, Musika, Argia 1936, J.A. Ugarte, A. Arzelus, ADonostia, El Día 1934, R. Irizar, Etxde PerPL, Lab, Onaind, Basarri 2, J.M. Bastarrika, A. Zavala 2, Garm 3, A. Arrinda, J.L: Iriarte, J. Gaztañaga 2, JKort Erl II, Tx. Garmendia, Ataño Zigor, J. Azpiroz, VozEsp 1971, Barb Leg, Otoizlari 1984, HezkSaila 1984, J. Altuna, Elhuyar 4, Etxde, Egin 1980-1984 2, J. Garzia, A. Sagarna, T. Barrenetxea, A. Artiñano, J. Garate, J. Lizarralde, BatzAgiriak 1988, J.M. Torrealdai 9, I. Lamarca, Elhuyar 1981 3, A. Sarriegi, Jakin 1981, Egoeraren definizioa, KLLegea 1984, M. Murua, Baga-bigaMat, Saioka/3 eta 5, P. Alkain, Gipuzkoako geografia 2, Natur/6, Zientzia eta teknika 1986, Biztanleria 1975-80, ESB Programa 6, I. Sarasola 3, UZEI 2, A. Urcelay 2, Demografia 1986 2, J.M. Lekuona, Industri kontuak 1985, Zer egin dezaket/1988 2, Arrantzaria 2, F. Mendizabal, L. Fernandez, Balea eta euskaldunak, J. Suarez, A. Azkona, Zeu zeutara, EKUrtek 1984, EHHLaburp, SIADECO 2, J. Agirre 2, X. Gereño 2, P. Salaburu 2, A. Juaristi, EHAA 1984-1994 bitartekoak 11, GAO 1990-1994 bitartekoak 12, AAO 1989, BEO 1990, A. Campos, M. Ezkurdia, X. Mendiguren B. 2, Ene Bada! 1990 3, P. Chavarri, J.R. Aizpurua, UD 1988, I. Larrea 2, G. Piedra, K. Zuazo, K. Amonarriz 6, X. Aizpurua, LEF, J.A. Lema, GIE HizkLiter 2, Esaizu/BBB1, Matematika/LH 6, X. Arana 2, EUSTAT 1991, J.A. Berriotxoa, L.M. Bandres, EstiLib, Emakunde 1993, GaztEntz/1, A. Martinez 2, J.M. Zalakain, L. Aldoy, I. Ugarteburu, P. Zabaleta, P. Zubizarreta, NPAO 1994 2, J. Dorronsoro 2, AdminEusk 1994); gorantzako B-EB 2: E. Urkiola, Egin 1977; goranzko 28 ager.: J. Artaraz, X. Kintana, E. Kortadi, Gipuzkoako Ekonomia, B. Arana M. 8, Zientzia eta teknika 1986 2, K. Fernandez, I. Aldabe, M. Lorda, Meterologia, Elhuyar, Txill 3, P. Salaburu 3, Egunk 1993, A. Diaz de Lezana, J. Garzia; goranzkor 1, K. Sarasola; gorakor 11: Bibalbio ("garapen gonadala esposizio-tenperaturaren funtzio gorakorra da") Elhuyar 5 (adib.: "beherakorra konbexua / beherakorra inflexio puntua / beherakorra ahurra / minimoa ahurra / gorakorra ahurra / gorakorra inflexio-puntua / gorakorra konbexua"), I. Irazabalbeitia ("proposatutako ideiari jarraitzen zion; elementuak pisu atomiko gorakorreko ordenean jartzeari alegia"), Kalkulua 2 (adib.: "funtzio gorakor eta beherakorraren definizioa"), Matekariak 2 (adib.: "Zenbaki hauek ordena gorakorrean idatziz gero"); gorakortasun 4 (cf. infra); goralkor 1, S. Muniategi ("Izan bedi bai, olerkariaren abestia / laguntzapenezko abots maite sendagarri, / gogo goralkor baten bizidun iturria"); goraxko (eta gorasko) 4: Zerb 2, Eskual 1924, Izeta; (h)azkor 8 ager.: J. Artaraz, Ag G, A Ipuiñak, F.J. Juanes, Gipuzkoako geografia, Deia 1988, Mundua 1993, ELA/STV 1992.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorako izenak: HiztEn, LurE, Euskalterm 11 ('vómito'); gorako besteak: AB38 9 (hauetan 3 'ascendente, creciente'), AB50 12 ('exceso, elevado, superior, mayor, supra-'), Euskalterm 11 (g. errekurtso 'recurso de alzada'; g. lerro zuzen 'línea recta ascendente'; ahoz g. etzanera 'decúbito dorsal'; 7 -tik g.; g. tubo 'montante'); gorako dudazkoak: DFrec 50; gorakor : AB38 32 (hauetan funtzio g. 'función creciente'; hertsiki g. 'estrictamente ascendente'; etab.), Euskalterm 16 (hauetan kostu g. 'costo creciente'; errendimendu g. 'rendimiento creciente'; etab.); gorakortasun : cf. infra; goranzko : AB38 8 ('ascendente'), HiztEn (gorantz doana), Euskalterm 3 (2 g. analisi 'análisis ascendente'; g. garapen 'desarrollo ascendente'); hazkor : DFrec 1, AB38 8 ('creciente'), AB50 3 ('creciente'), HiztEn (hazteko edo handitzeko joera duena), LurE, Euskalterm 1 (tenperatura h. 'temperatura creciente').

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorako izenak: EuskHizt (*1905, 1965; cf. goranzko 1818), HiruMila (1 naúsea, vómito, lo vomitado; 2 asco, repugnancia, náusea, ganas de vomitar), ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, DRA (1 náuseas; 2 vómitos); gorako besteak: HiruMila (ascendente), HaizeG BF (qui est plus haut), Lh DBF (pour en haut), DRA (1 para arriba; 2 ascendente), PMuj DVC (2. adiera: progresión ascendente; 8. adiera: ascendente); gorakor : HiruMila (creciente; funtzio g. función creciente), PMuj DVC (levadizo, za); goranzko : HiruMila (1 izlag. creciente, que va para arriba, que va en sentido ascendente; 2 iz. repugnancia, náusea, ganas de vomitar; 3 regüeldo, eructo, gases que se expulsan por la boca), ElhHizt (1 izlag. ascendente, que sube; 2 izlag. Fis. ascensional), DRA (basca, náusea), PMuj DVC (ascendente); hazkor : EuskHizt (izond. *1907, 1977), HiruMila (propenso/a a crecer), ElhHizt (crecedero, propenso a crecer), EskolaHE, Casve EF (fort, de belle venue), Lh DBF (1 qui a de la propension, de la facilité à s'enfler de vanité, d'orgueil; 2 fort, de belle venue), DRA (1 que se desarrolla bien; 2 propenso a la vanidad y al orgullo; eta azkor: 4. adiera: crecedero, propenso a crecer), PMuj DVC (azkor: 2. adiera: crecedero, propenso a crecer).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es ascendente / creciente formen ordainak: HiztHand: goranzko, gorako // HiruMila: 1 adj. gorako, goranzko; trenes ascendentes y descendentes: gorako eta beherako trenak; goranzko, aurretiko / 1 hazkor, goranzko, gorakor; 2 m. cuarto c.: ilgora; 3 f. marea: itsasgora, marea gora; 4 f. levadura: orantza, legamia // ElhHizt: goranzko, gorako / 1 geroz eta handiagoa den(a); handituz doan(a); handitzen/handiagotzen ari den(a); 2 goraldi, goratze; 3 legamia, hazgarri, altxagarri // Lur EG/CE: Ø / cuarto c. ilgora // PMuj DCV: gorako, goruzko; savia a. = gorako ikerdi; tren a. = gorako trena / 1 cuarto c. = ilgora, gorapen, il-gorapen; 2 flujo, marea c. = iz-gora, itsas-gora, itsas-gorapen; 3 crecida, levadura = orantza, orrantz, legami, azkarri, bentzagi // Azkue Aurkibidea: a. descendente: gorakoa ta berakoa / Ø.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berri onartzekoa da, lehiakidearekin batera

ongi eratua da, eta onartzekoa; eta zein bere aldetik ematekoak dira gorakor hau eta hazkor mailaren batean lehiakidea [lehen itzulian arautua da bigarrena]; orobat gorakortasun eta hazkortasun.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kor.

Kategoria

izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-larri.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

goragalea.

Euskaltzaindiaren Arauak

goraltxatu, goraltxa, goraltxatzen. Ipar. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

goraltxatu, goraltxa, goraltxatzen

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

goratzea, gorespena.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma baten adiera(k)

1 iz. g.er. 'goragalea'. 2 izlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

aterpea.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'goratzea'. 2 'ilgora'.

Forma baten adiera(k)

1 goratzea; 2 hilgora

Euskaltzaindiaren Arauak

gorarazi, goraraz, gorarazten. du ad.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-ra(tu)+-arazi

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.: kopeta gorarik zebilen.

Atzizkien araberako erabakiak

-ik

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

goratasun 62: Lç 6 (adib.: "Iainkoaren ezagutzearen kontra altxatzen den goratasun guzia", "Eta halaz hire gloriari kontrastatzen zaion puisanza eta goratasun guzia egunetik egunera aboli eta desegin dadin"), EZ Man 2 ("Laudatzekoa da beraz zure goratasuna, / Zeren erakutsi baitu bere iustutasuna", "Gizon pillen azkhen fiña den iustutasuna, / bethiere ondra dakin zure goratasuna"), Ch 2 ("goratasun hartan ezagutu zu zarela gauza guzien kreatzaillea", "Eta gizona ezpada ematen espirituaren goratasun hortan, eta kreatura guziez billhuzirik, ezpada Jainkoarekiñ osoki iuntatzen, ez dire deus kondatu behar haren iakiñ, eta izan guziak"), Dv Lab ("Arbola batek bere goratasunaren erdia nahi du zuretan eta bertze erdia adaburutan"), Lg 5 (adib.: "zer goratasun!", "zeruko argiak ezagut arazi ziotzaten magoei haur haren baitan Jainko gizon eginaren goratasun eta maiestate guzia"), Mih 8 (adib.: "Orai ungi sentitzen othe duzu pribilio lorioz horren goratasun guzia?", "Goratasun handiago bat ez da funtsean obligazione handiago bat baizen"), Dh 4 (adib.: "Izate bat guziz handia ta majestatez bethea, zeinaren aldean munduko goratasun, handitasun, distiadura guziak ezpaitire herrautsik eta itxurapenik baizen"), Jaur 6 (adib.: "Zeruan eta lurrean handi den guzia, ez da deus goratasun horrekin konparatzeko", "Eskerrak eman ditzogun Jainkoari gure Ama maitagarriari eman dioen goratasun hortaz, eta zeren gure amorea gatik altxatu duen hoin gora"), MarIl 2 (adib.: "Milaka ditzogun eskerrak bihur Jainkoari, zeren altxatu duen gure Ama maitagarria goratasun miresteko hortara, eta zeren, guretzateko amodioz, ezarri duen hoin herrunka goran"), Itz Azald ("goratasun eta duintasun andiko gauzea da"), Arb Igand ("Jainkoak ordainez zu lurreko goratasun guziak baino ere gorago altxaturen zaitu"), Hb Egia 2 ("Balitz ere zerbait goibel, irakuspen hek, bere adinaz, hedaduraz, goratasun eta garbitasunaz, egin dituzten ungiez, badituzte hain egiaren itxura handiak, non ezbaita nihor gai hekien gezurtatzeko", "Kristok etzuen diru, ahaideko edo goratasun handirik"), Enb ("Ospe andiko goratasun bat"), JE Ber 5 (adib.: "Zortzi ehun metra goratasun badituzke munho hunek", "Gaude ez othe direnetz Agoitze eta Luzaide, bat mugaz hunainditik, bertzea harainditik, biak goratasun berean"), Zub ("Bidia gero eta haratago sartzen da mendi artetan, eta azkenian izigarriko zintzur mehargune ertsi batean gira, oian beltzez estalia, sahetsak patar xutak eta goratasun haundikoak"), Vill ap. Elorri ("Goratasun edo mailla ontako gauzarik eztala egundaiño egin gure izkuntzan esango nuke nik, baiña ortan sartzeko ez naiz nor"), StPierre ("Cologne'koak badu goratasun gaitza"), MEIG ("Ez dut uste, esate baterako, egia denik, Europaz ari bagara, sorkaldearen handitasuna eta goratasuna orain hasi garenik ezagutzen"), Brtc 4 (adib.: "Jainkoa handitasun soberanoa, zuzentasuna bera, saindutasun infinitua, goratasun mugarrigabea"), AB AmaE 2 (adib.: "Aramaiori goratasuna"), Hb Egia 2 (adib.: "Hor dire gure goratasuna, begiak, ahoak, besoak, buruak, gorphutzak"), VMg ("Biotz bera ta arrotasun gabeak iraungo dute beren goratasunean"), Ardoy SFran ("Bederen ez dugu gure nahitarat deus gordegian utzia, eta Sainduaren goratasunerat ez baginitazken hel, gure egin ahalak egin ditugu Gizonaren agerian ezartzeko"), Arb Igand ("Apostolu handiak bezala egiten duzu, eta gorphutzeko begieri agertzen diren gauzetarik indar hartzen du zure bihotzak, orai ezin ikhusizko goratasunetarat altxatzeko").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

goratasun 20: T. Egibar ("Guzialduna danak, gizatasunaren utsatasuna, guztiz zearo-ta garbi ezagutzen dunak bezela, ematen dizkio oni doañez, goratasun onean bizi dediñ"), JAg ("Jaungoikoaren aintzarako, zure goratasunerako ta gure onerako baldin bada"), Euskaltzaleen Biltzarra ("handizki merezitua duen goratasuna!"), P. Xarritton ("Bakhar horrek badu askitto goratasun"), Vill ("Munduko erlijio andien artean ez dugu sartu, ez bear den goratasuna falta zaiolako, noski, erri bakar baten erlijioa bezala gelditu delako baizik"), J. Oregi ("Zati horren barruko toki bakoitzean aurkitzeko dagoen zoriaren neurria, zorineurri haundienari ugin-bizkarra eta alea iñola egon ezin daiteken tokiei ugiñaren goratasun hutsa dagozkiela"), EtxegintzaOztopoak 1984 ("Egitasmoa eraikintza-moltzoa osatzen duten eraikintza eta antolapidetza-saila bati buruzkoa denean, hori, ezinduei osatze-mailako eraikintza eta antolapidetza ezberdinetara iristea utz diezaien moduan asmatuko da, onbideak eta horiek goratasun ezberdina izatea gerta dadinean irriskaitzezko irrilak ezarriz"), K. Igea ("Bera jaiotzen den lekutik gertu bizi nintzen ni, 660 metrotako goratasunean"), I. Sarasola ("SR subsailak, erlijiozko gaiak goratasun batez tratatzen dituzten liburuak erlijio-liburu ohiezkoetatik bereizteko funtzioa du"), Txill ("Belar hauek gutxienez 50 cm.tako goratasuna lortzen dute"), J. Ahamendaburu ("Bitarteko goratasuna daukan gizon bat, ferde ilun itsusi batez leporaino jantzirik eta arma bat eskutan"), Lantziri 4 (adib.: "Goratasun horietan protohistoriako hondakin ugari aurkitzen da"), Bi ta Bi/4 ("Landaretza/Euria/Goratasuna/Hezetasuna/Kontinentaltasuna/Haizea/Lainoa"), Peillen ("Etxe gehienak 800 m. goratasunetik behera daude"), SoEg ("Youri Alexeievitch Gagarine, hogoi-ta-zazpi urtheko Rusiatarrak egin du aire-eremuan oren bat eta berrogoi-eta-zortzi minutaren sar-jalgia, [...] ehun hirurogoi hamabortzetarik, hirur ehun eta laurogoi kilometrako goratasunean"), J. Elosegi 2 (adib.: "lau mila metroko goratasunean bizi dira").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

goratasun : DFrec 2, AB38 3, AB50 6, HiztEn, LurE, Euskalterm 4.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

goratasun : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EF/FE, Casve EF (goratarzün), DRA (eta goratarzun), Lh DBF (eta goratarzun), PMuj DVC (eta goratarzun) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, HaizeG BF.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'garaitasuna': Ama Birjinaren goratasuna. 2 'garaiera, altuera'.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

ikus "Euskaltzainen oharrak" s.u. altuera (goratasun honen definitzaleetakoa den altuera, "Heg. 'goratasuna, garaiera'" markekin eskaini du arau berriak).

Forma baten adiera(k)

1 garaitasuna (Andredena Mariaren goratasuna); 2 garaiera, altuera

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

goratu, gora(tu), goratzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

goratu, gora(tu), goratzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Atzizkien araberako erabakiak

-xko

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: gorazarre egin .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan gorazarre egin azpisarrerako 'homenajear' adierakoak: Herr 19-3-1959 2 ("Aundiki ta distiratsu, gorasarre egin biar diote [...] Olabide Abari", "Guridi musikari ospetsuari gorasarre dirdiratsua egin diote"), MEIG III ("Tauer jaunari nolabait goratzarre egitearren"), Lab EEguna ("Irizar guziak gorasarrea egingo dio "Etxenagusia" aundiari"); eta 'elogiar, alabar' adierakoak: Ldi IL ("Idazlez, ederresten; abertzalez, goratzarre dagiot"), Zait Sof ("Erri osoan gizabar guziok oiei gorasarrea egin bear diegu"), Or MB ("Egin goratzarre Jaunari"), Vill Jaink ("Atsegiñari, utsa delako, gorroto izatea, ez al da guk amets dugun atsegin osoari gorazarre egitea?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorazarre egin (eta gorasarre ederra, goratzarre aundirik, goratzarre ospetsua, goratzarreak egin) 12: Euzkadi 1935 ("Oraintsu bere adizkidiak gorasarre ederra egin eutsen"), Garm EskL IV ("Egia esan ez dio tresna oni goratzarre aundirik egiten"), L. Baraiazarra ("Nafarroako Baztanen, adibidez, ihauteri aurreko hiru ostegunetatik lehenengoan, emakumeek gizonei egiten diete goratzarre eta "Izekunde" deritzo horri"), J. Goikoetxea ("Egin eresi, egin goratzarre Berari: Jainkoa da lurbira osoan Errege haundi!"), J. Altuna ("Salamanca'n goratzarre ospetsua egin dautsoela?"), Bitez ("... Bere lagunek Hondarribiko Mouriscot Hotelean gorazarre egiten diotelarik"), PPer 3 (adib.: "Apirilari gorazarre eginez, horregatik esaten du poetak gozoro..."), B. Pujana ("Euskal Errian bai izan dira / seme jatorrak ugari [...] Goratzarreak egiten dautsez / gure Euskal Erriari"), A. Lertxundi ("Pentsamendu politiko ilustratuaren iusnaturalismoa herriaren lege naturalen [foruen] gorazarre egiten hasi zen koroa absolutistaren aurrean"), A. Narbaiza ("1960an Eibarren Euskaltzaindiaren Biltzarrean J.A. Mogeli gorazarre egin zitzaiolarik, ondoko hau zioen...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gorazarre egin : Euskalterm 1 (goretsi, bedeinkatu, goratu, aintzatu, handietsi, alabatu sinonimoekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gorazarrea egin : EuskHizt (adib. gisa), PMuj DVC (goratzarrea egin: adib. gisa, homenajear, festejar); gorazarre egin : EuskHizt (adib. gisa), ElhHizt (AS 1 homenajear 2 elogiar, alabar) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: adib. gisa / ElhHizt: adib. gisa / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorazarre sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: GORAZARREZ. En homenaje a, en honor de. Euskeraren goratzarrez bederik. Ldi IL 65. Eleizalde-tar Koldobika zanaren gorazarrez. Ib. 128. v. tbn. Etxde JJ 4. Mde Pr 108. Zait Plat 11. Zure goratzarrez buztiñazko iduriak esegitzen ditute. Ibiñ Virgil 90

adib: gorazarre iz. Goraipamena, laudamena; omenaldia. Nekazariaren bizitzaren gorazarrea. Gorazarre hitzak. Martinet irakasleari eskainitako gorazarrearen lehen liburua. Gorazarretan eskaini. Euskaltzaleen biltzarra, Azkueren gorazarretan. Eleizalderen gorazarrez jarritako oroitarria.

gorazarrez 21: Elkar, Berria 7, EiTB 2, Karmel 8, Argia, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gorazarrez 15: Berria, Jon Muñoz 3, Elizen arteko Biblia 2, Josu Zabaleta, Txillardegi, Joseba Sarrionandia, Matias Mugica, Joxe Azurmendi, Josetxo Azkona, Filosofiako gida, Pello Zabala, Juan Garzia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzea komeni da, omenez bezala, eta hango oharra hemen ere jaso.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gorazarre sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

korbata forma da erabiliena, 37 aldiz: B 6 (Erkiag), G 30 (Lab, Urruz, Alz, Sor, A, Iraola, Ldi, Anab), IE 1 (Etcham); gorbata 8 aldiz agertu da: G 2 (Urruz), IE 1 (Mdg), EB 5 (Arti, MEIG).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gorbata da nagusi, 14 ager. (B 1, G 2, EB 9, EgAs 2); korbata 5 ager.: B 1, G 2, EB 1, EgAs 1.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gorbata 3; korbata 1; AB38: gorbata 6; korbata 3; AB50: gorbata 2; korbatadun 1.

Erdaretako formak

OfQuLF: cravate || pièce d'étoffe qu'on porte autour du cou || Croate || nom des habitants de la Croatie; des cavaliers croates portaient ce genre d'étoffe.

Beste bat hobesteko arrazoi pisuzkorik ez dago

erabilera zainduetan nagusitu delako hobetsi da g- hasia, eta k- hasia hobesteko arrazoi handirik ez dagoelako

Lexemen erregulartasuna

g-/k-

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.