1.
(Dv),
bihozpera,
bihotzbera (V, G, B, L-ain, BNc, R, S ap. A; SP, Lar, Hb, Dv, H, Foix),
biotzberaa (Lar, Añ) . (Adj.).Indulgente, benévolo, clemente, compasivo, misericordioso, caritativo."Blando de corazón, biotz beraa, biotz beraatia
"Lar.
"Clemente, gogozatia, biotzbera
"Ib."Compatissant"Foix.
Tr. Documentado al Norte en autores del siglo XVII (además de los labortanos, lo emplean tbn. Tartas y Belapeyre), y más tarde en Inchauspe y Arradoy. Al Sur el primer testimonio es de comienzos del s. XVII, aunque la mayoría son posteriores al s. XVIII. La forma biozpera se encuentra en algunos autores occidentales del s. XX.
Pietateaz egiten gara bihotz-bera. Mat 153.
O bioz bera, o pietatetsua, o ezti Birjiña Maria!IsSalve 164.
Bañan Iainko bihotz bera / Zuk nauzun urrikari. EZEliç 303.
O Iesus bihotz bera!Harb 14.
Bakezkoen gerlati eta bihotz beren eta amoltsuen amorio gabe eta bihotz gogor egitea eta errendatzea. Ax 356 (V 236).
Miserikordios da Iainkoa, bihotz-bera, amorioz eta ontasunez bethea. Ib. 133 (V 88).
Bihotz bera eta erremusinalari izaitea. Ib. 220 (V 146).
Grazia bihotzbera da, trebe ta largo guziekin. "Pia"
.SPImit III 54, 4 (Ip bihotzbera, Ol biotz-bera; Ch liberala, Mst debot eta komun, Echve urrikatsua, Pi biotz-zabala).
Haren eske nagotzu, o aita bihotz bera. SPPhil 118 (He 121 miserikordien aita).
Nola baitzen lehen noble, liberal eta bihoz bera. TtArima 125.
A bihotz bera, a dohatsia, a Maria Birjina eztia. Bp I 150.
Monikatxo denbora artatik betiko biotz beraa ta limosnari andia zan. CbEg III 363.
O biotz beraa! O urrikaritsua!AñCatAN 6.
Biotz bera ta arrotasun gabeak. VMg 48.
Zorionekoak biotz beraak, bada errukituak izango dira. Lard 379.
Baña Kondeak bere esposa biotz beraaren erregu bizien bidez Golori heriotzaren pena barkatu zion. ArrGB 141.
O guziz biotzbera! O urrikaltia!Legaz 6.
Pika berriz zan andre bat Jaungoikuaren bildurrekua ta biotz bera. BvAsL 25.
Mugi zazute mundu guziya biotz-bera, paketsu ta elkarkoiak izatera. Ib. 166.
Ez eta amarik Birjina Maria bezain bihotzberarik. IpHil 169.
Itzat, Maripa, Eu bakarrik az ona, eu bakarrik langillea, eu bakarrik biotz-berea. ABeinB 44.
( s. XX)Andre argia, bioz bera, Jaungoikozkoa, animai begiratzen oitua. AgG 333.
Ama Birjiña bijotz beria ta errukorra. KkAb I 101.
Apaiz biotz-bera ark yetxi ta al zuen eskuartetxoa emanez [eskaleari]. AItzald II 77.
Yaun errukitsu ta biozperan / aurrera pozez aurkezturik. GMantGoi 69.
O biozpera! O errukior!KIkG 34.
(ArgiDL 73 biozpera)Ama zerukoa. Ama guziak baino bihotz beragoa. Ox 64.
Bihotzak deramaka / gizon bihotz bera! / Apezgaientzat deusik / etzaio sobera, / Moltsatik ateratzen / tu ehun libera. Etcham 79.
Ibone emezortzi urteko gazte lirain argi ta biotz-bera zan. AnabUsauri 93.
Arrats bijotz-bera!"Noche de corazón enternecido"
.LauxBBa 120.
Badakigu bakalduna ixakeraz bijotz-berea dana, batez be andrazkuakaz. Otx 50.
Aldegiña aiz urrun, lagun biotz-bera. LdiBB 80.
Gizonetan ere zenbait biozberago izan oi dira; orregatik ez biozdunago. OrY 1933, 407.
Aldendu, bada, zure zigorra, / txikien Jaun biozbera. JaukolY 1934, 18.
Ura ere biotz-bera baita esker-txarrekoen ta gaiztoen aldera. IrYKBiz 126s.
Oraingo ugazaba guztiak biozbera ta errukiorrak direanik eztiñot. EguzkGizAuz 122s.
Oi, baña, Amaren semenganako / irribarre biozbera!SMitxAranz 41.
Platondarren liburuek ez dute erakusten Kristo umilla ta biozbera. OrAitork 179.
Piarres, batez ere orixe zan ene ustez; biozbera onez-onean, minbera ta erratsua txarrean. EtxdeJJ 211.
Ta izugarri izateagatik, ez al zitekean biotz-bera izan, edo-ta, ez al lirake zenbait gauza biotz aren beragarri. AnabPoli 19.
Apal eta biozbera. NEtxAntz 68.
Eta orrelaxen agurtu giñuzten pañueluarekin emakume biotzbera aiek. Salav 79.
Harrigarri da segur hoin bihotzbera kausitzea Nafarra idor eta bortitzeko seme bat. "Sensible"
.ArdoySFran 296.
Pobreenganako biotz-bera. BerronKijote 137.
Zakar ta purrustatsu itxuraz, baña goxo biotz-bera berez. AtañoTxanKan 129.
Lapur eta eraile gogortu batek ez eze, kristau bihozperaagoak ere ez luke noski horrela jokatuko. MEIG I 190.
azpiadiera-1.1
Impresionable, emotivo; sentimental Zure nexkak, andre Jaxinta, biozberak dira, ta naigaberik txikienak, edozer gauzak, beren onetatik ateratzen ditu. AlzagaEEs 1929, 24.
Amaika ameskeri irakurri ta ikasten yoenaz gaurko neskatxa biozperak, nobela edo elebarri diralakoetan. ErkiagArran 111.
azpiadiera-1.2
(Uso pred.).(Estar, etc.) impresionado, emocionado; enternecido, inclinado sentimentalmente. Beste aideak, oso biozbera, agur egiteko gaitasunik eztute izan.AgG 340.
Neska kaskagorri aretzaz biotzbera omen abil. EgutAr 18-1-1957 (ap. DRA
).
Neskatxak, naikoa biozpera ta samurtua zirudian entzundako itz gozo gartsuak izanik bide. ErkiagArran 102.
sense-2
2.
(Lar),
bihotzberaa (Lar, Añ) . (Sust.).Corazón indulgente, clemente; clemencia, misericordia."Clemencia, gogozadea, biotzbera
"Lar.
"Piedad"Lar, Añ.
v. bihozberatasun. Tr. Parece que sólo a partir del s. XIX se usa como sust. plenamente lexicalizado.
O Iongoiko, zeñen baita ezagun bihotz bera, / Bekhatorea mundutik doanean berzera. EZMan II 93.
Zuk indazu bihotz bera / Beharraren gañean. EZEliç 401.
Guztiz probeen aldera / zinduen bihotz bera. Ib. 363.
Zure lagun urkoarentzat zuk beti biotz beraa idukitzea. CbEBO 55.
Zure biotz beraa ta begi piadosoaz begira zadazu. CbEg III 294.
Aita haren bihotz bera zaurthua zen guzia damu minenaz. Lg I 318.
Pensatu ze maitetasun, humiltasun, biotzbera ta damuagaz urtuten eban Madaleneak bere biotza. AñLoraS 70.
Zoaz zere Aita Zerukoagana eta artuko zaitu biotz bera urrikaritsu batekiñ. AA III 612.
Arentzako bere biotz-bera bardiñik ez dau euki. BelausAndoni 18.
Zure biotzbera. "Pietatem"
.OlImit IV 2, 1 (SP bihotz beratasuna; Ch, Mst, Echve, Ip miserikordia).
Ta umetxuaren begitze arek / Ai! biotz-beraz jarri nindun. E. Muxika in Onaind MEOE 849.Agian zuzenketaren bitartez bereganatuko du oraingoz ukatzen zaion biotz-bera. "Misericordia"
.BerronKijote 83.
Zentzuratzen badira, zuzenbidea ta biotz-bera izango zaie. Ib. 81.
azpisarrera-1
BIHOZBELLA(Forma con palatalización). "Biotz-beilla (R, Sc), de corazón blando, clemente" A.