Euskaltzaindiaren Arauak

urritu, urri(tu), urritzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urritu, urri(tu), urritzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu urretx formakorik aurkitu; urritx 'perretxikoa' bitan, B-G (SM Zirik: "Jentiak urdiñak, urritxak, kuletruak eta beste olako bost edo sei klase kendu ezkero, beste guztiak benenozotzat jaukaz, da obe juek olan jarraitu; bitartian guk, aze tripakada eingo ditugun"); G 1 (VMg: "Zoazenean gaztañadietara, ta arkitzean perretxikuak, nolako pozarekin ez zoaz Aita jaunari esatera, topatu ditut urdin eder bat, ta urritx bi bareak jan gabeak").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urritx EB 3 (J. San Martin: "Gipuzkoa gehienean ordea, Gibelurdiña izenez ezagutzen dira Urritx gehienak (...) Urritxa bezala ere ezagutzen da, baina Urritx izen honekin hobeto ezagutzen da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urritx : Euskalterm 1, LurE, Euskalterm 1.

Euskaltzaindiaren Arauak

Russula cyanoxantha.

Txostenak eskainiko duen informazioa behar da

Ik. urritx/urretx banaketa.

Landare eta animalien taxonomi izena

Russula cyanoxantha.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-pen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urrisa G 1 (It Fab); urrix IE 1 (O Po); urrixa IE 7 (Dv 4, JE Bur, MEIG); urrux G 2 (Ag G, Or Mi); ürrüxa Zu 4 (Egiat, Ip Dial, Xikito); urruz G 3 (EusJok, Tx B II); urruza B 2 (Mg PAb).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urrix IE 1 (Eskualduna); urrixa IE 1 (Etxamendi); urruaziño 1 (M. Lekuona); ürrüzüna Zu 1 (J. Casenave).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urrixa : DFrec 2, HiztEn-LurE, Euskalterm 5; EEgunk; urruxa : HiztEn ("ik. urrixa").

Jatorrizko forma

urrixa, -uxa.

Euskaltzaindiaren Arauak

izond. '(abere) emea'.

Aldeko arrazoi handirik ez dago

forma bakarra proposatzearren, entziklopediek eta hobetsi dutena eskainiko da, tradizioak ez baitu bestelakorik agintzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) 'urruma' eta: urru 7: AB AmaE 6 (adib.: "Ixilldu ziran Uso maitea / Zure euskeldun urruak, / Zure ordez gaur kantetan dabe / Bela baltz erbestekuak", "Zeiñ gozoa zan, barriro diñot, / Lenago zure urrua; / Zeiñ eztitsua ipar aixetan / Joten zenduan soñua" "Eta nik entzuten ditudaz / Ai, urru tristeak eltzen!"), BEnb NereA ("pagodeietan usuak urru, eperrak landa soloan, artzaiak txistu, ardiak beka, danak dauz kanta-soiñuan"); urrueta 3, AB AmaE (adib.: "Nun dozuz oraiñ zuk antxiñako Urrueta eztitsuak?", "Igoa zara Esposoaren abiara zu, / Uso sotilla, emengo bullai urrindurik, / Goian dozuzan urruetakaz gaur nadin batu, / Soñutai on bat, ai, baneu nik!") // Eta ap. DRA, gainera: Arr. in Ezale ("Non itxi leike deitzen badeutsa laztan ta neure usoa, bere urruetak entzuten baldin artuten badau gustoa?"); eta hor: urruaka , L. Arregi in Eusk 1925 ("Ostera, maitetxo dituzun etxe usoak eta zumar gañetikan urtxapalak aizeari urruaka eztira isilduko"); urruetaka : A in Ezale ("Usoak urrumadaka edo urruetaka edo urrumeka edo urrungaka jardu edo eragoten dabenean... eguraldi ona"); urruka , EA ("Gañera berriz, au da zoruna! / txit bertan orain uso bi / urruka daude"); urrukada , Aurraitz Iturriko laztana ("Ago bietan abotsa, / isilak urrukadea. / Ura burura yasota, / aginetara barrea") // Ik. ap. DRA urru b) 'espeso, abundante' adierakoa, A ("Ille urrua du aur horrek"); c) 'gratis' adierakoak: H ("Urru eman dio", "Urru saltzen dut").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urru : HiztEn (1 Gip. ugaria, trinkoa; 2 Ipar. urririk, doan; 3 ik. urruma) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urru : EuskHizt (*1745, 1890 G. er. kurruka, urruma), ElhHizt (1 abundante, tupido; 2 gratis, de balde; 3 ik. urruma), HaizeG BF (gratuité, gratuit, gratis), Lh DBF (1 Sin. urhats; 2 gratuité, gratuit, gratis), DRA (1 espeso, abundante; 2 arrullo; 3 cumbre redondeada o en forma de corona de una montaña; 4 paso; 5 colmado; 6 gratis; 7 lejos), PMuj DVC (1 espeso, tupido; 2 zureo, arrullo de palomas y tórtolas; 3 abundante, copioso; 4 colmado, muy lleno; 5 urrurik de balde, gratis; 6 torrente, corriente impetuosa; 7 salto de agua; 8 sorbo, trago, sorbido; 9 atropado, de ramas recogidas y juntas; 10 urru erein sembrar muy junto); urruaka, urruetaka , urruka : DRA (arrullando); urrueka , urrukada : DRA (arrullo) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

(hegaztien) urruma.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urruiñ (eta urruñ) 2: Ag AL ("arerioakandik aspaldietan arturiko destaiña ta urruiñ guztiak gaurtik aurrerantzean aztu egizuez"); Or Aitork ("gaiztakerien artean badira: kalte egin-naia, etsaiak etsairi, urruñaz edo iraiñez"); eta ap. DRA: H ("Urruinik ezin jasan dezake"), Ag Larram ("Euskera gurea, baztertua, ezkutatua, eta erbestetarren urruñ azpian zegoalarik"); urruindu (eta urruñatu) 6: Ag 3 ("eztau iñor urruinduten, da Iaungoikoaren izenean edozeiñ maitetuten dau", "Batzuk eta besteak gogoratu ta ikasi bear ditugu, ta ez urruindu ta bazterrera bota, geureak eztiralata beste barik", "urruingarriak dira, Portun, da neure biotz guztiagaz urruinduten ditut"); Mde Po ("hartaratu itxas-usoak / begira bat eman ondoren / heganatzen ziran urruti / untziko gizonak urruinduz"); Or Aitork 2 ("Goretsi orde gaiztetsi balute, ta itsustuz eta urruñatuz gauza bera zabaldu ba lute, ez nindun su ta gar ipiñiko" — vituperando atque spernendo; "gure aziko etxetiarrik ez dezagun urruña" — domesticos seminis nostri non despiciamus); eta ap. DRA: Izt D ("Ezda bada mingarri ez ezik lotsagarri ere, ezjakin uanditu oek isekaz eta muxindurik beren ta gure erriko oitura ain maitagarriak urruñatu edo despreziatu bearra?"), A Gram ("Augaitik liburu onetako irakasmen barriak egibageak daizala jakinarte ezdaiezala urruindu irakurle guztiai eskatuko dautset"), Or MB ("Entzun, Jauna, nere otoitza, ta ez urruñatu nere eskaria"), Udalaizpe EG 1954 ("Buruz ta beitik gora ikasi bearrak urruñatuz, bulko ta gertarien berri ikasi bear du ikasle berriak"); H ("Sumintzen nintzen urruintzen nindutenean"); urruingarri (eta urruiñgarri, urruñgarri) 5, Ag ("txikitxoa bazara, ezereztzat eukiko zaitue zistriñ, doillor, urruingarri ta billuts guztiak", "urruingarriak dira, Portun, da neure biotz guztiagaz urruinduten ditut", "erritik kanpora urruiñgarria eztan gauzarik eztago", "erruki urruñgarriagaz begiratuten dautsie", "erabilli ebazan lenengo tatarrez, urruingarri, dardaraka, bultzadarik gaizto gogorrenagaz"); eta ap. DRA: Izt D ("Zapata zarra, mando zarra eta atso zarra urrunagarriak edo despreziableak izan arren"), Kortazar Serm ("Pekatu mortala da gizon urrungarrien ausartzia bat tropeliatzen duala Jaungoiko guzialdunaren legea"); Ag in Ezale 1899 ("Elorri edo gisats urruingarrien adarretan...") // Eta hor, gainera, testu-lekukotasunik gabeko urruinari , urruinati , urruinkiro eta urruinti .

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urruñatu 1, Umandi ("gizonaren eskubideak zapuztuta daude gure Erri'an, txit urruñaturik"); urruinkeri 1, Lore-illa ("gogoratu zitzaion bere gaiztakeriz ta Ama Birjiña'ri egindako urruinkeriz gertatu zitzayola").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urruindu : HiztEn // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urruñatu ap. Or MB: 163, 536, 552 974 ('despicere'); 736 ('calcare'); 787 ('contemnere').

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urruin : EuskHizt (G. er.), HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC (L); urruinari : HaizeG BF, Lh DBF, DRA; urruinati : DRA; urruinatu : HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC; urruinatzeko , urruinaz : PMuj DVC; urruindu : EuskHizt (G. er.), ElhHizt, Lh DBF, DRA, PMuj DVC (L); urruingarri : EuskHizt (G. er.), HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; urruinki : HaizeG BF, Lh DBF; urruinkiro : HaizeG BF, Lh DBF, DRA; urruinti : Lh DBF, DRA; urruintze : Lh DBF // Ez ditugu aurkitu ap. HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gutxiespena, destaina.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urruin(du), urruintzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gutxietsi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

arbuiagarria, erdeinagarria.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

urrumaka.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urruma sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

urrumatu, urruma(tu), urrumatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urrumatu, urruma(tu), urrumatzen.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 adlag.: herritik urrun bizi da. 2 izond.: Ekialde Urruna.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: urrundik .

Kategoria

1 adlag. 2 izond. (cf. EArauak 51: "Ekialde Urruna").

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUN GABE. No lejos. Etxetik urrungabe zala, adiskide batzu euntariak bidali zizkion. Ol Lc 7, 6 (Lç ia etxetik urrun handi etzela). Edozein igandetan, nere etxetik urrun gabe, basakerra. JAIraz Bizia 25. Nigandik urrun gabe ontzi bat ageri. Or Poem 535. Beure sorterrian urrungabe il obe zukela. Or Aitork 234.

urrun gabe 12: EiTB 9 (“Urrun gabe, Krilin eta Gohan borrokarako gertatu dira”), Berria (“Sustrai Colinak irabazi zuen saioa, eta puntuetan urrun gabe sailkatu ziren osteko hirurak ere”), Elkar (“Sobera urrun gabe bertze gizaki batzuk bizi direla jakiteak bere egoera zerbaitetan aldatzen ote duen kontsideratu du pixka batean”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urrun gabe 2: Lutxo Egia (“Urrun gabe, merkea da Hackney, komunikazioa txarragoa bada ere”), Eskarne Mujika (“Udaletxean erakusgai jarri zituzten planoak aztertu zituenean, jakin zuen sei erraileko autobide hura bere landetxearen erdi-erditik igarotzen zela, edo handik urrun gabe behintzat”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea, urruti gabe bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urrun sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

urrunarazi, urrunaraz, urrunarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urrunarazi, urrunaraz, urrunarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n(du)+a-.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'urrundik'.

Txostenak eskainiko duen informazioa behar da

ik. urrundanik/urrundik banaketa.

Euskaltzaindiaren Arauak

arauak erabilia du urrundanik-en definitzaile gisa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: adib. gisa / EskolaHE: -

Leku-denborazko izenen eratorriak

leku-denborazko izenen eratorriak gerora osatzekoak dira, modu sistematikoan.

Atzizkien araberako erabakiak

-tik/-danik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urrun sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu urrundik (ere) ez modukorik aurkitu; ik. OEH argitaratuan urrutitik ere ez azpisarrera: Ugalde Iltz ("Ez, ez da urrutitik ere [...]. Ez, ez dek ori"); ikus corpusean libreak-edo diruditenak: MEIG VI ("Urrutitik ere ez dute eite gehiegirik zenbakiek, alde batetik, eta Tartaloak, bestetik"), Berron Kijote ("Zid Rui Diaz zaldun ona izan zala bai, baiña urrutitik ere ez zuala Ezpata-bero zaldunaren antzik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urrunetik ere ez 1, Suetena Belfasten ("Estresa zer den urrunetik ere ez dakien horietakoa da Donnagha jauna").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm; ez eta ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ik. H. Knörr-ek jasotako lekukotasuna: ""1945-ean bururatu zen bi-garren gerla handia. Banan erran ditakea geroztik mundua bakean dagola? Urrundik ez". Eskualdun Gazteria, egutegia, 1.IV.1982".

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

H. Knörr: "Aipa liteke urrundik ez esapidea? Cf. "1945-ean bururatu zen bi-garren gerla handia. Banan erran ditakea geroztik mundua bakean dagola? Urrundik ez". Eskualdun Gazteria, egutegia, 1.IV.1982". // BAgiria (1999-12-16): "bigarren itzulirako utzi da".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

Euskaltzaindiak erabakitzekoa. Lantaldekoek ezagutzen dutena ere-duna da (urrundik ere ez edo ezta urrundik ere!; cf. txosteneko urrutitik ere ez); baina behin bakarrik jaso da ere-dun hau esku arteko testuetan, eta behin ere ez ere gabea.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ik. EArauak 28: "Euskaltzaindiaren erabakia, aditzoinaren formari dagokiona (...) Besteetan -t gabe: urrun nahiz urrundu (baina ez *urrunt)".

Euskaltzaindiaren Arauak

urrundu, urrun(du), urruntzen. da/du ad.

Sistematika batean bil daitezkeen aditzoinak

urrundu, urrun(du), urruntzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUNEAN Lejos. Altxatzen darote nik nuen maitena; / hurren uste nuenean, / haur dakusat urrunean. O Po 19. Ezpadauka lorarik erleak urrean, / zelan ibilli oi dan billa urriñean. AB AmaE 415. Burua baebillen nonbaiten, Mendiolatik urriñean. Ag AL 61. Aserretik urriñean etzan ibillten. Ag Kr 94. Esakera guzti onek etxetik urrinien direnerako dira barre egitekuak bakarrik. Gerrika 146. En tierras lejanas. Hürrünian beitie bere sinhestia, / ustez aisago egin han aberastia. Etch 444. Gizon kaskodun urrunean ezagutzen dutenak. Hb Egia 65. Haren aitaren izena urrunean ere aipatua zen. Jnn SBi 51. Ori diñok orain, baña urrunean aztuko az gugaz. Echta Jos 81s. (H; urrin- H). A lo lejos, en la lejanía. "Au loin, dans le lointain" H. Haren orroa gaten yoka harriz harri; / Karlomani ematen urrunean berri. Hb Esk 60. Aditurik deihadar batzuek urrunean. Elzb PAd 45. Txalopak urriñean agertu orduko. Ag Kr 63. Itxasoak urrunean eratuten daben marboilla. Echta Jos 27. Zamari-otsak urrunan. Laux AB 78. Donibane ttipitzen / urrunean ikusiz. Iratz 111. An urrunean, azkeneko zolan, ortzeaz munka ziarduan [itsasoak]. Erkiag Arran 8. An egon zan unadatxu batean urrunean ikusi ta entzun zeitekeanari adi. Erkiag BatB 53. Itsasoa gainditu ondoren urrunean erots dagian Iulia ibaia. Ibiñ Virgil 85. Urriñean ikusten dan paraje bat. Alzola Atalak 95. Salto eiñ eban ausarki eta ezkutau zan urriñian. Etxba Ibilt 461. Han, eskuin, Aiamendiko Hiru-Koronak urrunean, eta erdi-erdian, zuzenean, Larrungo mendia. Larre ArtzainE 241. (Con reduplicación intensiva). Urriñ urriñean, guztizko arin doia / ontzi bat eskergea gorde agiñean. AB AmaE 391.

adib: urrun 1 adb. Distantzia handira. (Dagokion izen sintagmak edo adizlagunak -tik atzizkia hartzen du). Ik. urruti. Urrun joan. Urrun egon. Haren izena eta omena urrun da hedatzen. Herritik urrun bizi da. Hemendik urrun. Baina hauen bihotza urrun da eneganik. Lagun galgarrietarik urrun atxiki. Euria ez da urrun. || Badoa laurehun legoa urrun. || Urrunetik: urrundik. Urruneko: urrungo. Urrungo eskualdeetan. Urrunera ikusi. Urrunean ere entzuten zen haren ahotsa.

urrunean 288: Aizu 4 (“Etorkizun ez oso urrunean, Theodor dibortziatzear da”), Elkar 123 (“Handik 500 metrora dagoen semaforo gorrian gelditu behar izan duzu, eta han, atzerako ispilutik begiratuta, urrunean aterki beltz bat ikusi duzu, eta haren itzalean Karlos, geldi-geldirik”), Deia 9 (“Ipar Koreatik noizbehinka iristen zaizkigun koreografia erraldoi horiek ez dira bakarrik Ipar Koreako ezaugarri, ekialde urrunean maite dituzte horrelako erakustaldi kolektibo koloretsu bateratuak”), Elhuyar 5 (“Gaixotasunaren genotipoa egin behar dugu, jakiteko zein genek, edo zeintzuek, duten akatsa, zein edo zeintzuk diren mutazioak, eta, horrela, baliteke etorkizun ez oso urrunean tratamendu eraginkor bat lortzeko gai izatea”), Consumer (Ekialde Urrunean, aitzitik, kontuak zeharo bestelakoak dira”), Berria 55 (“Orain arteko lan gehienetan bezala, hemen ere artista bera da ekintzaren subjektua; baina kasu honetan, ez dugu ikusiko artistaren irudirik, ez beste inoren irudirik ere, urrunean, paisaiaren zati gisa ez bada”), EiTB 38 (“Eta, beharbada, etorkizun ez oso urrunean, trenik azkarrena supersonikoa izango da”), Euskaltzaindia (“urrunean nahi hurrean”), Jakin 12 (“Dena den, argi dago aurresate baten menpe dagoela: nola jakin dezaket nire ekintzek etorkizun urrunean ondorio hau edo aurkakoa eragingo duten?”), Karmel 9 (“Urrunean mugarik gabeko marrak banatzen ditu zerua eta itsasoa”), Argia 21 (“La Pazeko argiak ikusten genituen urrunean, inoiz baina baketsuagoa zirudien hiriak han goitik”), Erlea 6 (“Hasiera batean itsaso zabaleko uharteak ziruditen mendi tontorrak paisaia osoaren parte dira orain, haietariko batzuk urrunean gelditu eta beste batzuk hurbilean ditugula”), DiarioVasco 3 (“Aranatzeko harana bertan eta Belagoarainokoa urrunean, begiraleku bikaina dago Izuko tontorretik Amaitzeko, Artikutzako auzora iritsiko dira maldan behera zuzen-zuzenean”), UEU (“Eszenaren izkinatik korrika pasatuz agertzen dira HBko kideak, kristalaren bestaldean poliziarekin borrokan, edozein taberna edo kale-bazterretan tributik inor irtengo ez dela kontrolatzen, pintada margotu berri baten atzean, edo urrunean entzuten den oihu oldarkorrean”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urrunean 274: Berria (“Urrunean amaren ahotsa entzun du, zaratarik ez egiteko eskatuz”), Herria (“Alabainan, aro argiarekin gain hartara behin helduz geroz, begien aintzinean baititugu urrunean eta ipar iguzkialdetik Lapurdi gehientsua eta Amikuzeko zelaiak Xiberorainokoan”), Agustin Otsoa (“Salda beroena ekialde urrunean egosten da, Barne Itsasotik harantzago; eta iparraldean Oihan Ilunean, eta are urrutiago oraindik; eta hegoaldean, Haraden”), Ramuntxo Etxeberri (“Urrunean, han azpian, India omen zen”), Karlos Zabala (“Ahots sendo bat garrasika ari zen urrunean: "Txikoria!”), Urtzi Urrutikoetxea (“Urrunean, gandu urdinxkaren artetik, birfindegiko edukiontzi handiak igartzen ziren”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Sistematikoki begiratu beharko lirateke eta berdin jokatu adberbio hauekin (urrun, urruti).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke urrun sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUNEKO (V-gip, L; SP, Añ (V), Dv, H; urrineko V; Añ (V), H). Ref.: A (urrun); Iz ArOñ (úrriñ); Elexp Berg (urriñeko); Gte Erd 250. a) Lejano. "Urriñeko intxaurrak otsak andiak (V)" A. "Etxeko kontuak konpondu eziñ eta urriñekuak konpondu nai" Elexp Berg. v. URRUNGO. O Ahaide adiskide noizbat hurbillekoak, / bañan orain, diostee, atze urrunekoak! EZ Man I 122. Urruneko neskak anderauren hots. O Pr 473. Okasino urrineko leku guztietan dagozanetati. Mg CO 121. Urrineko gauza onak. fB Ic I 14. Urruneko denpora artan. Izt C 147. Erbeste urrunekoetara. Ib. 141. Urruneko sabantak / jitearekilan. Bordel 157. Urriñeko intxaurrak ots andiak daukez. AB AmaE 309. Urruneko etxeak. Elsb Fram 71. Batek badaki ezkonduta dagoan ala ez! Urruneko arraiñagaz kontuan ibilli, Katalin. A BeinB 63. Iñor ori ezezaguna edo urriñekoa bada. Ag Kr 202 (G 121 urruneko). Urruneko mendi batean. FIr 133. --Nunguak? --Ez urrunguak! Auspa 97, 16. Aldamenekoek eta urrunekoek isekaz esango dizute. Ol Ez 22, 5. Ezta ba izango urriñekoa gure lapurra. And AUzta 99. Urruneko herrietan gerthatuak. Osk Kurl 101. Eldu da erri-egaleko bere etxe urrunekora. Erkiag BatB 140. Hola beretu zuen urruneko lur batek [...] gorputza. Ardoy SFran 267. Urruneko denbra kartan. ZMoso 45. Baserritarrak mendiz mendi urriñeko errotetara. Gerrika 123. v. tbn. Balad 233. Mde Pr 46. Or Aitork 229. Gazt MusIx 69. Urrineko: Kk Ab I 91. Enb 81. (Con reduplicación intensiva). Urrun urruneko gauza batez bezela, ildako batengatik negar egiten degunen antzera. Alz Ram 80. Urrin-urriñeko uriyetara bialtzen ziran gauzak. Kk Ab II 168. (Tras ablativo). Eztirela gutartean eskualdunenak ere hiritik urrunekoak. HU Aurp 200. b) De ir lejos. Botaizuez buruti / urruneko asmoak. Azc PB 321. Andik bosteun bat kilometrora dagoan plai batzuetara eruan ginduezan [...]. Urrineko ibilliok orrek ziran. Gerrika 238s. Alta gurea ginuen ere urruneko behakoa. Larre ArtzainE 94.

def: exotiko adj. Urruneko herrialde batekoa; gure zibilizaziokoa ez dena, arrotza. Landare exotikoak. Dantza exotikoak. // adib: urrun 1 adb. Distantzia handira. (Dagokion izen sintagmak edo adizlagunak -tik atzizkia hartzen du). Ik. urruti. Urrun joan. Urrun egon. Haren izena eta omena urrun da hedatzen. Herritik urrun bizi da. Hemendik urrun. Baina hauen bihotza urrun da eneganik. Lagun galgarrietarik urrun atxiki. Euria ez da urrun. || Badoa laurehun legoa urrun. || Urrunetik: urrundik. Urruneko: urrungo. Urrungo eskualdeetan. Urrunera ikusi. Urrunean ere entzuten zen haren ahotsa. // anderauren iz. Aitoren alaba, bereziki gaztea. Erreginaren anderaurenak. Urruneko neskak anderauren hots (esr. zah.). // [s.u. arran] arran hots, arran-hots Belarra jaten zuten ahuntz batzuen arran hotsa, edo urruneko asto baten orroa izan ezik, ez zen ezer ere entzuten. // eltze 1 iz. Janariak egosteko-eta erabiltzen den ontzia, altua eta bi eskuleku dituena; ontzi horren edukia. Ik. pertz; lapiko. Lurrezko eta burdinazko eltzeak. Hiru eltze sutondoan. Gizon haserretua dirakien eltzea bezala da. Eltze bat urre. || Esr. zah.: Urruneko eltzea urrez, hara orduko lurrez. Halako urte, halako eltze. // gaitu 3 du ad. Inform. Gailu bat erabiltzeko moduan jarri; zain dagoen prozesu edo programa bat abian jarri. Ik. aktibatu 2. Nola gaitu edo desgaitu makina ordenagailu bati konektatzeko erabiltzen den USB ataka? Windows 7an, gure urruneko mahaigaina gaitu ahal izateko administratzaile baimenak izan behar ditugu. Desgaitu ondoren artxibo-postontzia gaitzen baduzu, artxibo-postontzi berri bat sortuko da, eta artxibo horrek ez du aurreko artxiboko edukia izango. // itsaso 3 iz. Hedadura horren zatia, eskualde jakin batean aurkitzen dena. Galileako Itsasoa edo Kinneret aintzira. Itsaso Gorria. Mediterraneo itsasoa. Urruneko itsasoetara doazen itsasgizon izukaitzak. Itsaso guztiak igaro eta bazterrean ito.

urruneko 559: Aizu 6, Berria 197, EiTB 103, Elkar 74, Argia 50, Laneki 28, Elhuyar 24, Deia 22, Jakin 18, Erlea 13, Karmel 9…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urruneko 330: Herria (“Urruneko kusiak”), Berria (“Urruneko lurralde horren kulturaren eta idazlearen kulturaren arteko elkarrizketa mahaigaineratuko dute”), Iñaki Mendiguren (“Ekialde Urruneko Gizartearen kasua Japonian adibide bereziki argitzat har daiteke.”), Agustin Otsoa (“Ordainetan, urruneko herri batzuetako istorioak konta diezazkizuket”), Koro Navarro (“hortaz, gure begien aurrean gertatzen ari den aldaketaren urruneko aurrekariak hobeto agertzeko”), Edorta Jimenez (“Olerkizaletasuna agerian dute urruneko herri horietakoek, eta, euren pozarekin bat eginez, nik neuk ere olerki labur bat irakurri dut, euskaraz eta gaztelaniaz.”), Bernardo Atxaga (“Iduri zuen 27. gela gero eta urrutiago zegoela mundutik, espaziontzi bat zela urruneko orbita batean”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua denez, azpisarrera gisa jasotzekoa da. Nolanahi ere, sistematikoki begiratu beharko lirateke eta berdin jokatu kasu guztietan (urrun, urruti, gertu).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urrun sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUNERA (Lar, Dv, H; urrinera H). a) (Ir, etc.) lejos. "Alejar, [...] urrunera bidaldu" Lar. Halaber ziñen zu ere / urrunera hedatu. EZ Noel 173. Urrunera dohena ezkontzera, edo da enganatu, edo doha enganatzera. O Pr 675. Iges egiten dot nik urrinera. Mg PAb 133. Behar handi zenbeitez urrunerat gana. Hb Esk 40. Edo yakin bidean urrunat hedatzen. Ib. 167. Urrunera zer berri othe duk igortzen? Elzb Po 183. Errebotaren joa / doha urrunera. Zby RIEV 1908, 93. Etxetik urriñera ioan bear eban. Ag AL 154. Belarrondoko bategaz urriñera bidalduteko. Kk Ab I 35. Urrunera nuan. Laux BBa 120. Zenbat gazte urrunerat diren arrai abiatu! Iratz 42. Urrunera begira parauta. Erkiag Arran 162. Andik urriñera iges eitteko. Etxba Ibilt 461. Beste leku batera, gengozan lekutik urriñera. Gerrika 203. v. tbn. Echta Jos 69. StPierre 28. Mde Pr 121. Gand Elorri 176. Osk Kurl 74. Ibiñ Virgil 98. Lasa Poem 83. Urrinera: fB Ic I 52. b) A lo lejos, en la lejanía. Hedatu izan ziren Bordele alderat; / arrastoak kausitzen aski urrunerat. Hb Esk 49. Heien urrunera ikhusteak begiak xoratzen bezala zituen. Prop 1880b, 12. Urrunera ikusteko aparexuekin. FIr 143. Urrunerat, gorasko, mendixka baten kaskoan. JE Ber 93. Oihu-garrasia bat entzuten dute urrunera. Barb Leg 127. Guzia argi ikusten zuen urrunera. Ir YKBiz 236. Bere seme maitea urrunerat ikusi eta ezagutu zuelarik. Zerb IxtS 63. Japoniako lehen urarteak ikusi zituztelarik urrunerat. Ardoy SFran 212. An urriñera ikusten genduzan, besuekin da zapiekin agurka [...], sei familietakuok. Gerrika 284. Guk urrunerat ohartzea aski ginuen ba. Larre ArtzainE 15. v. tbn. JE Bur 155. Mattin in Xa EzinB 95. Urrunerat: Ox 68.

def: urrundu 1 da/du ad. Urrunera joan edo eraman. Ik. urrutiratu. Mundua ikaran zeukan armada hura urrundu zen Parisetik. Euskalkiak bereizten eta elkarrengandik urruntzen ari dira. Eiheralarre Donibane Garazitik hiru kilometro urrundua da, hegoaldera. Urrun zakizkit! || Hasi ziren jaunartzetik urruntzen. Bertute bat, atsegin lizunetarik urruntzen gaituena. Zure alferkeria da Jainkoari obeditzetik urruntzen zaituena. // urruntze iz. Urrunera joatea edo eramatea. Nola amorante batzuei gorputzen urruntzerik ttipienak arimen urruntze guztizkoa dakarkien. // adib: urrun 1 adb. Distantzia handira. (Dagokion izen sintagmak edo adizlagunak -tik atzizkia hartzen du). Ik. urruti. Urrun joan. Urrun egon. Haren izena eta omena urrun da hedatzen. Herritik urrun bizi da. Hemendik urrun. Baina hauen bihotza urrun da eneganik. Lagun galgarrietarik urrun atxiki. Euria ez da urrun. || Badoa laurehun legoa urrun. || Urrunetik: urrundik. Urruneko: urrungo. Urrungo eskualdeetan. Urrunera ikusi. Urrunean ere entzuten zen haren ahotsa. // jo 15 (Era burutua izen gisa). Ipar. Pilota jotzea edo jotzeko moldea. Jo luzea, laburra, hutsa. Errebotearen joa doa urrunera. // txitxildu du ad. Bizk. g.er. (Begiak) erdi itxi. Begiak txitxildurik begiratzen zuen urrunera. // usain 1 iz. Zenbait gauzari darien jario lurrunkorra, sudurrean datzan zentzumenari eragiteko gauza dena. Lilien usaina. Usain oneko olioz gantzutu. Usain gozoa darion lorea. Usain txarra bota. Usain gaiztoa, nazkagarria. Hain maite dugun garo usaina. Urrunera hedatzen zuen arbi ustel usain bat, leher egitekoa. Erre usaina. Txakurrak usaina hartu du eta ez da urrun basurdea. Itsasontzi herdoilduen usain gazia hartzen diet nik hango kaleei. Usain txarra aditzen dut hemen. Garbi usaina dute izarek. Abere usain handia zegoen.

urrunera 221: Aizu (“Begirada hurbiletik urrunera eta urrunetik hurbilera dabilkio, makurtuta dago”), Elkar 43 (“Etxebizitza berri bat egiten hasi behar dira, antza –esan dio Leirek Mariari, eskua bekokian jarrita urrunera begira”), Deia 7 (“Egunkariari begira nolaitik asko sortzen zaizkit, baina ez dut urrunera joan behar burua galderaz betetzeko”), Consumer 6 (“Flash teknologiaz moldatuak daude eta jolas horietan, adibidez, pinguino batekin beisbolean jokatzeko, hegazkin txiki bat pilotatzeko edo xabalina ahalik eta urrunera jaurtitzeko aukera ematen digute”), Berria 40 (“Urrunera jo gabe, gure politikoei eskatuko bagenie irabaztea zer den azaltzeko, oso azalpen bitxiak entzungo genituzke”), EiTB 94 (“Urrunera hurbiltzen ikusten du eta berarengana gerturatzen da”), Euskaltzaindia (“diru gutxi aurreratuten eben, eta urrunera juan bihar izan arren, irabazbide obiak poztu ebazan”), Goiena (“Lakuntzan edotaIzurtzan bada horrelako adibiderik, urrunera joan gabe”), Jakin (“Gelako atzeko aldean egon zen, isil-isilik, lantzean behin keinuak eginez eta, bestetan, irribarre eta urrunera begiratzen, Lekeitioko garai haiek barruan balitu bezalaxe”), Karmel 4 (“Ikasi dugu urrunera begiratzen”), Argia 11 (“Urrunera begiratzen hasita, hogeita hamar urtera egin dezakegu atzera”)…; urrunerat 1, Berria (“Haranbeltzeko oihanean sartu aitzin, inguruei begiratzeko tarterik hartuko dugu, nahiz eta altuera txikia izan, urrunerat ematen baitu begi bistak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urrunera 135: Berria (“Gure begietatik harrapatuta gauden bitartean, entzuten ari garen soinuak bihotzak bahitzen ditu eta, urrunera, oso urrunera ere eraman”), Herria (“Urrunera zoan bixta”), Agustin Otsoa 16 (“Eta urrunera bidalitako konpainien atzerabidea arriskutsua litzateke, eraso oldarkorra gertatuz gero”), Ibon Uribarri (“Erabat bestela gertatzen da beste eginkizun honekin: baldintzatuki jakinetik baldintzetara ilaran goratzen den itzulera noraino heltzen den, hau da, ea esan dezakedan amaigaberantz doan itzulera-bidea dela edo indeterminatuki urrunera (in indefinitum) hedatzen den itzulera-bidea besterik ez dela, eta ea ni orain bizi diren gizakietatik abiatuta beren aurreko gurasoen ilaran amaigaberaino igo naitekeen edo hau besterik ezin esan daitekeen, alegia, itzulera-bidean hain urrun iritsi arren, inoiz ez dela ilara inon mugatutzat jotzeko”), Patxi Zubizarreta (“Nire haur denboran, neure buruarengandik eta gurasoengandik ihesi, gau batez oso urrunera ez, eta auzuneko parkeraino joan nintzen ihesi; han bizpahiru orduz egon nintzen harik eta amak, nahigabeturik, txorikume busti baten antzera aurkitu ninduen arte”), Michel Oronoz (“Urrunera, zakur baten ehausiak, ardien marrakak”), Unai Iturriaga (“Ertzainen furgoneta bat pasatu zen urrunera”), Xabier Amuriza (“Zeren oso urrunera, bitartean aire asko dela, ikusten ditugun zer guztietan, itxura ingerada txikitu baino lehenago nahasturik ikusten da”)…; urrunerat 10: Herria (“Krixtorenak bota zituzten elgarren kontra, orai ez liteke urrunerat ere holakorik izkiriatzen ahal auzitara joan gabe”), Joan Mari Irigoien (“Urrunerat beha zegoen, bai, aitona Nikolas, bere emaztea izan zenaren dorretxerat”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Sistematikoki begiratu beharko lirateke eta berdin jokatu adberbio hauekin (urrun, urruti, gertu).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke urrun sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUNETIK (V-arrig, BN-arb, S; SP, Urt I 6, Dv, H; urrinetik V-ger-arr-m-gip; Añ (V); urrineti Añ). Ref.: EI 158s; Iz ArOñ (úrriñ). De lejos, desde lejos. v. URRUNDIK. Ezin osoki imita detzaketelarik sainduen akzione guziak, badarik ere iarraiki dakidizkeie edo hurbilletik edo urrunetik. SP Phil 147. Hürrünetik eta ülhünpez betherik den gisa batez [argitü]. Mst III 48, 1. Datóz irur lagún / galdez urrunetík. LE Kop 37. Urrineti eskribidutako karta bat. fB Ic I 42. Txakur saunkia urriñetik entzun orduko. JJMg BasEsc 14 (v. tbn. 238). So egiten denian / hurrunetik / zerbait da; / huillanetik so gin eta deusik ez da. Arch Fab 117. Urrunetik ezautu ebazan Txantonek. A BeinB 51. Urriñetik begiratu ezkero. Ag Kr 139. Lehoin, puma eta tigreak, orroaz, marrumaz, urrunetik lehenik, hurbiletik gero. Barb Sup 182. Urriñetik geienak igarriten dautsa. Enb 163. Urrunetik ezagun da. JE Ber 54. Urrunetik heldu zira, he? JEtchep 93. Jainkoa ez ote dugun, urrunetik bederen, begiztatuko. Vill Jaink 112. Urriñetik baletor letz. Etxba Ibilt 464. Haren baitan, odola mintzo da, eta urrunetik heldu da odola! Ardoy SFran 26. v. tbn. Echta Jos 247. StPierre 26. Etcham 204. Zub 54. Erkiag Arran 150. Osk Kurl 118. Xa Odol 120. Ibiñ Virgil 103. Urruneti: Azc PB 356. Urrinetik: Mg PAb 89 (CO 106 urrineti). Añ LoraS 25. Kk Ab II 134. (Con reduplicación intensiva). Hain zen zuri eta tonagabea non urrun urrunetik ikus baitzitekeen. Mde Pr 92.

adib: urrun 1 adb. Distantzia handira. (Dagokion izen sintagmak edo adizlagunak -tik atzizkia hartzen du). Ik. urruti. Urrun joan. Urrun egon. Haren izena eta omena urrun da hedatzen. Herritik urrun bizi da. Hemendik urrun. Baina hauen bihotza urrun da eneganik. Lagun galgarrietarik urrun atxiki. Euria ez da urrun. || Badoa laurehun legoa urrun. || Urrunetik: urrundik. Urruneko: urrungo. Urrungo eskualdeetan. Urrunera ikusi. Urrunean ere entzuten zen haren ahotsa. // betaurreko 2 iz. Urrutira ikusteko tresna, tutu batean ezartzen diren zenbait leiarrez osatua. Betaurrekoaz ikusi dugu urrunetik Gido lurraldea. Betaurreko luzetik uretarantz begira. Eskuinean betaurrekoa zuela. // ezkerkada iz. Ezkerreko eskuaz edo oinaz ematen den kolpea. Ezkerkada gogorra jaso zuen masailean. Urrunetik jotako ezkerkada bat izan zen partidako aukera bakarra. // hil1 2 (Izen edo izenondo gisa). Hilzorian dagoena. Hil hurrenak bizitzari azken gainbegiratua eman dio. Urrunetik entzuten zituen haren hitzak, hil hurren batek apaizaren adore hitzak bezala. Sozialdemokrazia hil hurren baten azken hondarrak.

urrunetik 363: Aizu 6 (“Beharrezko dirua bildu arte eskean ibili behar izatea eta guztia urrunetik antolatzea”), ElCorreo (“Urrunetik Bilbora datorrena”), Deustuko Unibertsitatea 3 (“Sei hilabetetik bi urte arteko espetxealdi-zigorra eta sei hilabetetik 24 arteko isuna ezarriko zaizkio, zerbitzu-emailearen adostasunik gabe eta merkataritzako helburuekin, soinuaren nahiz telebistaren irrati-hedapenerako zerbitzua edo bide elektronikoen bidez urrunetik egindako zerbitzu interaktiboak modu ulergarrian eskuratzea errazten duenari, edo, zerbitzu independente moduan, horiek baldintzapean eskuratzeko aukera ematen duenari, betiere bide hauek erabilita”), Elkar 76 (“Pettiri! Pettiri! –oihuak entzun zituzten urrunetik”), Deia 10 (“Urrunetik eraikinaren apaltasuna eta intimitatea nabari dira”), Elhuyar 6 (“Urrunetik kudeatzeko aukera horrek badu beste abantaila bat ere: enpresa banatzaileek bezeroei zerbitzu teknikoak eskaintzeko aukera izango dute, modu zentralizatuan”), Berria 88 (“Hargatik urrunetik datozen lankideak esantzaren garestitzea salatzen aditzen ditut eta menturaz betea eginen dudanean, hortzak ahotik eroriko zaizkit”), EiTB 111 (“Azken batean, nobelak tonu libre bat dauka; gauzak urrunetik ikusten dira, distantzia puntu batekin”), Euskaltzaindia (“Agaton-korkotxek erantzuten eutsan urrunetik beste alboka bategaz, ta zantzoka ta barreka, gogaldi onakaz, juaten ziran euren artaldiak eruatera bakotxa bere tokira”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urrunetik 246: Herria (“Badira biziki urrunetik jinak, Ameriketarik zenbait, zoin-gehiagoka hortan parte hartzerat”), Berria (“Jose Luis Arrieta nafarra eta Frederic Finot frantziarra urrunetik ahalegindu ziren”), Jose Morales (“Saltzailearen aurpegia samovarra bezain gorria zen, hainbesteraino, ezen, bi samovar haietako batek bizar bikea bezain beltza izan ez balu, urrunetik ikusirik edonork pentsa baitzezakeen leihoan bi samovar zeudela”), Agustin Otsoa (“Bazakik urrunetik ikusten eta, saiatuz gero, gizakien burutik pasatzen den gehiena asmatzeko gai duk, nahiz eta oso urrun bizi”), Xabier Arregi (“Formulazio baten halo psikologikoa arlo enuntziatiboaren kokapenak zuzentzen du urrunetik”), Joan Mari Irigoien (“Oihu urduri batzuk zetozen urrunetik, jauregitik segurtki eta gertuki”), Juan Garzia (“Nire izena Rodmund da, eta urrunetik nator”), Itxaro Borda (“Urrunetik gentozen autentizitate bila: ezpainetan ez baina, aditza hor zegoen bizi-bizia eta pilpiran, jangarri”), Janbattitt Dirassar (“Urrunetik ikusi haut, agurño bat nahi nian egin”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Sistematikoki begiratu beharko lirateke eta berdin jokatu adberbio hauekin (urrun, urruti)..

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke urrun sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUNGO (S ap. Gte Erd; Lar, Aq, Añ (V), VocCB (s.v. urrutiko)). a) Lejano, remoto. "Urrungo eltzeak urrez, allegatu ta lurrez" Aq pág. 63. "Remoto, distante" Añ. "Askazi ürrüngoa (S)" Gte Erd 250. v. URRUNEKO. Ebanjelizatu ukhan drauzue bakea, zuei urrungoei eta haei hurbilekoei. Lç Eph 2, 17 (Bibl urrungo, Ol, IBk urrutiko). Haurrak altxa detzakete urrungo axkidek. Hb Egia 64. Urrungo bilku horiek baluketelarik bizkitartean hemen [...] bilku nausi bat. JE Bur 213. Urrungo eltzia urrez, gu harat orduko lurrez (L-côte). Lander Eusk 1925 (IV), 41 (v. tbn. el mismo refrán, con ligeras variantes, en Inza NaEsZarr 2483 (BN-baig)). Urrungo itsasoetara. Or Mi 103. Igandeko loriaren urrungo arramantza. Iratz 64. Urrungo eskualdetan beren odola Elizarentzat ixuriz. Zerb IxtS 111. Urringo beste gela illun batera. Etxba Ibilt 487. Urrungo jesuita bat. Larre ArtzainE 209. v. tbn. Gy 44. HU Aurp 87. Gand Elorri 182. Auspoa 77-78, 282. (Tras ablativo). Damatxo bat banuen / nere gogokua, / ez nere etxetikan / urrungo auzokua. Yanzi 91. b) "Urhungo preparazionea (EucolT), préparation éloignée, c. à d., faite de loin" Dv. Urhungo preparazione horiei yuntatu behar zaizte disposizione hurbillak. EucolT 26.

adib: urrun 1 adb. Distantzia handira. (Dagokion izen sintagmak edo adizlagunak -tik atzizkia hartzen du). Ik. urruti. Urrun joan. Urrun egon. Haren izena eta omena urrun da hedatzen. Herritik urrun bizi da. Hemendik urrun. Baina hauen bihotza urrun da eneganik. Lagun galgarrietarik urrun atxiki. Euria ez da urrun. || Badoa laurehun legoa urrun. || Urrunetik: urrundik. Urruneko: urrungo. Urrungo eskualdeetan. Urrunera ikusi. Urrunean ere entzuten zen haren ahotsa.

urrungo 7: Elkar (“Eta urrungo galaxiak ez leudeke modeloan plano berean: batzuk aurrez aurretik ikusiko genituzke, beste batzuk soslaiz edo saihetsetik“), Deia (“Gutxi izango dira urtea berritzean inguruko eta urrungoei epe berritu horretarako munduko zorion opa guztiak eginez gain, norberetzako milaka asmo eta uste mamurtzen ez dituztenak”), Berria 4 (“Erromatar zaharren lur neurtzaileek (agrimensores), beren hurbileko alor eremuak eta are gehiago urrungo komarketan okupatzen zituzten lur berriak kuadrikulatzen zituzten arta handiz eta metodologikoki eskema eta planoekin ilustratzen idazten zituzten tratatuak”), Erlea (“Urrungo legarren ibai legorrean“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urrungo 20: Herria 7 (“Eta ondoan, xut, zuhaitz bat, ez haatik gure haritz horietarik bat, bainan palmondo bat: urrungo misionen seinale gisa ote?”), Txillardegi 3 (“Urrungo horiek guztiak ikusten nituela, alegia”), Iñaki Segurola 2 (“Arrazoia suzko errobera bat da", idatzi zuen bere egunkarian, eta Filosofia utzirik Piroteknia ikastera lekutu zen urrungo hiri batetara.”), Aurelia Arkotxa 2 (“Ontzi gehienak urrungo itsaso haietan diren ekaitz eta bertze lanjerretan galdu ziren”), Piarres Aintziart (“Ez nintzen bestenaz urrungo hiri handi batetara eskapatzen ahal?”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Sistematikoki begiratu beharko lirateke eta berdin jokatu hauekin (urrun, urruti)..

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke urrun sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. g.er. 'urrun heltzen dena, helmen handikoa': arma urrunkaria.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

urrun heltzen dena, helmen handikoa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

arma urrunkaria.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kor.

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

erabili gabea da, baina egokia, eta ongi eratua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

LBeh (2014-04-03): urruntze(-)agindu 233: Berria 151 (adib.: “Epaile agintearen aurkako desobedientzia larria leporatu diote, urruntze agindua hautsi zuelako“, “ez dugu ulertzen emakumeak urruntze-agindu bat eskatu eta gero, bikotekideari ateak zabaltzea, eta ez ulertze horren ondorioz, zalantzan jartzen dugu emakume askok eta askok jasaten duten indarkeriaren larria”), EiTB 80 (adib.: “Urruntze-agindua zuen arren, ‘jarraitu egiten zuen’”), Argia 2 (“Beste batzuek bai, oso argi dute banatu nahi dutela, ez dutela atzera egin nahi eta neurri guztiak aktibatzen dituzte: salaketa, urruntze agindua... zer gertatzen da? gizona erotu egiten dela“, “Futbolariak urruntze-agindu bakarra jaso zuen, berriro ere fiskalak ez zuelako horrelakorik galdegin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: urruntze(-)agindu 51: Berria 50 (adib.: “Bi lagun atxilotu dituzte urruntze aginduak hausteagatik”), Iñigo Aranbarri (“Ofelia Hernandezen etxebizitzan, Alluitz kaleko 8an, eztabaida izan zen Ofelia eta urruntze agindua izanagatik etxera joana zen honen mutil-lagun ohiaren artean”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es orden de alejamiento / fr ordre|mesure d’éloignement: Elhuyar: - / Nolaerran: - / Zehazki: - / Labayru: - / Adorez5000: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta hedatua.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa urruntze eta agindu sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-nxk-.

Atzizkien araberako erabakiak

-xko.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeak argitzekoa. Cf. EArauak 108: urruñar.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 adlag. 2 izond.: bazter urrutietatik zetozela. / AS: urrutian, urrutira.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: urruti gabe, urrutira gabe .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

urrutian, urrutira.

Kategoria

1 adlag. 2 izond.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

G dira (eta EB 1) urruti gabe (eta u. bage) 16: Echag ("Emen ere badira / ugari artzaiak, / eta urruti gabe / dauzkagu mendiyak"), PE ("Beste milla're nik baneduzkan / urruti gabe gordiak"), Or 6 (adib.: "Baus'tik urruti bage zegon Mellana", "Atera ta urruti gabe an illarazi nitun"), Tx B II ("Buenos Airestik urruti gabe / Platako aldamenian"), JMB ELG ("Guretik urruti gabe, La Chalosse, Puente Viesgo eta Torralban"), JAIraz Bizia 2 (adib.: "Bordeletik urruti gabe etxe txiki batean bizi zan"), MEIG ("Aipatzeak berak dakar gogora Lekeitiotik urruti gabe jaio zen euskal nobelagile baten izen ospetsua"), Lasa Poem ("Igaz, hain urruti gabe, lilurazko mundu aparta bat zen herriko mutilentzat"), Berron Kijote 2 (adib.: "Emendik urruti gabe iturriren bat ba dala edo errekaren bat"); urruti-gabe 1, Lek SClar ("Badakizute, urruti-gabe an izaten dala"); urrutigabe 1, JMB ELG ("Kabrianan, anziñako Deobrigan alegia, edo urrutigabe"), eta urruti-gabean 2: Mok ("Ireak egin diñ aurki, ta nik ere urruti-gabean diñat onezkero nere atzena"), Munita ("Lengo piñudi orrengandik urruti-gabean beste piñudi gazte bat zegon oso ederra").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

G 4 eta EB 2 dira urruti gabe 5: D. Garmendia ("[Arantzazu] Gipuzkoa-ko menditarterik aundiena [da]. Urruti gabe, an dituzu Aloiña, Araba-mendi, Aizkorri"), Lek ("Etxadiak, "ofizina" esaten zioten lantegi aundi bat zuan erdian, sutegi ta txingudi ta gabi-mazoarekin; [...] eta, urruti gabe, "Olajaundegia", nagusiaren bizi-lekua"), Uxola ("Alaxen da, bere konzientzia baiñan beltzagoa dan lapur aundi bat. Urruti gabe arkituko dezute"), Artistas 1995 ("Clemont Ferrand-etik urruti gabe"), Erlezantza 1998 ("Etxetik oso urruti gabe"), eta urruti-gabe 1, AEmil AMGazt ("Jerusalen'dik urruti-gabe sorkalderuntz dagoan "Olio Mendi" tontorrean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urruti gabe : LurE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urruti gabe : EuskHizt (adib. gisa), ElhHizt (AS: no lejos de), EskolaHE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

gabe.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urruti sarrerari dagokion azpisarrera.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-min.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urruti sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUTIKO (G-azp, AN-gip ap. Gte Erd; Lar, Añ (G), VocCB (G), A, H; urrui- H). Lejano, remoto. "Pariente urrutikoa (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 250. Urrutiko berria, lenena egia. RIs 83. Eta eraman mendiz-mendi ta eremuz-eremu andik urrutiko Ejiptora. Mb IArg I 151. Aren urrutiko egitekoa zen txerri-zanza. Ib. 162. Nondik daki berorrek nire berri inoiz alkar ekusi gabe; ta bata besteagandik urrutikoak izanda? Mg CC 131. Etorkizun urrutiko, ta bear bada inoiz izango ez diranak, emango dizute anbeste larritasun? VMg 25. Bekaturako bide eta perill urrutikoa da. AA III 482s. Itzez erakutsi ezin zien urrutikoai, eskribuz gaztigatzen ziezten. Lard 532. Aldegin zuen andik batelean, toki bakar urrutiko batera. Ur Mt 14, 13 (Ur (V) urrin). Erostuna urrutikoa baldin bada. Sor Bar 104. Urrutiko intxaurrak asko ta andiak. AB AmaE 286. Aldeko denak eta urrutiko askok jakindu dituztenak. Goñi 80. Urrutiko lurraldietan. Altuna 22. Gaur ni nagoen parajetikan / urrutikoa etzana. Tx B 95. Zer ari naiz entzuten? Urrutiko organu bat? Or Mi 149. Dorronsorok zitun sallik aundienak eta urrutikoenak. TAg Uzt 20. Irugarren gertaldia ere etzan aurreko gertaera basati oietatik oso urrutikoa. Munita 26. Urreko ta urrutiko errietatik. Etxde JJ 203. Urrutiko motorraren soñua. Anab Aprika 70. Zuri menderatuko ote zaizu urrutiko Thule? Ibiñ Virgil 70. Uste bertakuak txarrak diren ta / urrutikoak hobiak. Mattin 123. Urrutiko aidea zuten. JAzpiroz 135. Mogelek ez zuen urrutiko Indietara joan beharrik bere Basagizon Ona aurkitzeko. MIH 168. v. tbn. It Fab 143. Izt C 13. Aran SIgn 109. Ag G 198. Alz Ram 48. Ir YKBiz 367. JMB ELG 49. EA OlBe 22. Zait Sof 188. Txill Let 49. And AUzta 40. Osk Kurl 126. Vill Jaink 139. Gazt MusIx 185. NEtx LBB 248.

urrutiko 604: Aizu 6 (“Abestiren batek Bolivia bezain urrutiko herrialdeak dakartza gogora, Haize Hegoa kantuak, kasu”), ElCorreo 2 (“Egunero bezala, ohetik altxatu bezain pronto horrelako urrutiko esanak martxan jarri ziren bere baitan”), Elkar 65 (“Eta hemen egoteko beharrezkoa izan zen zure amak urrutiko sasoi hartan tripako mina izan zezan, honela Andikoako jaietara ez zedin joan, eta zure aitaren lekua beteko zuen gazte hura ezagutu ez zezan”), Deia 21 (“Urrutiko abentura zinematografikoei uko egin eta etxeko inguruneari erreparatu zion Pako Aristik”), Elhuyar 31 (“Urrutiko izarrak ikusgai”), Consumer 70 (“Urrutiko salmenta Elikagaiari buruzko informazioak erosketa egin aurretik egon beharko du kontsumitzailearen eskura, eta urrutiko salmenta egiteko erabiltzen den euskarrian agertuko da edo beste bide batzuen bitartez“)… // urrutiko 786,

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urrutiko 338: Berria (“Urrutiko agintea”, “Batez bertze urrutiko trenak baino hiru aldiz gehiago xahutzen du AHTk”), Herria (“Urrutiko eiheran baratzegintzan ari zelarik Baigorriko Pierre Semerenak bere bizia galdu du, ibiltzen zuen tresna uzkalirik eta errekaraturik”), Elizen arteko Biblia (“Eta urrutiko lurraldetik, zure izen handiaren eta zure egintza ahaltsuen berri aditurik, zure herri Israelgoa ez den arrotzen bat”), Asisko Frantzizko (“Urrutiko irletaraino iritsi da haren izena eta lur-bazter guztiek miretsi dituzte haren egintza miresgarriak”), Felipe Juaristi (“Ez zuen bere buruaz beste inor ardurapean, eta bere burua ere askotan urrutiko zitzaion, arrotza goizeko lurrunetan oso bestelakoturik ageri den ispiluko irudia bezala, ibai uretan ihesi doazen norberaren irudi puskak bezala”)…

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: Urrutiko Batxilergorako Euskal Institutu (UBEI): Instituto Vasco de Bachillerato a Distancia (IVBAD); urrutiko hezkuntza: enseñanza a distancia; Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazional (UHUN): Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED); Urrutiko Oinarrizko Hezkuntzarako Euskal Ikastegia (UOHEI): Centro Vasco de Educación Básica a Distancia (CEVEBAD) // NekHizt: Ik. trantsumantzia..

[s.u. urruti] urrutiko adj. Urruti dagoena. Urrutiko gezurrak ederrago agertzen direlako. Urrutiko Indietara. Beste jakintzetara, inguruko nahiz urrutikoetara begiak iraultzea. || Inguruko eta urrutiagoko hizkuntzetan sortzen diren nobelak. || pl. Urrutietako arrantza eta merkataritza. EH2020-1: def: aparteko 1 adj. Zah. Urrutikoa. // prismatiko 2 iz. pl. Elkarri loturik dauden bi zilindro berdinek osatzen duten tresna optikoa, barnean leiarrak eta prismak dituena eta begi biekin urrutiko gauzak handiturik ikusteko erabiltzen dena. Ik. betaurreko 2. Lubakitik ikusten zituen, prismatikoen laguntzaz. // telekomunikazio iz. Urrutiko informazioa transmititzeko prozeduren multzoa. Telekomunikazioen iraultzak hiritarren bizimodua hobetuko du? Sistema berriak azken belaunaldiko telekomunikazio baliabideak erabiltzen ditu. Telekomunikazio ingeniaria. // teleskopio iz. Urrutiko gauzakiak, eta, bereziki, argizagiak, ikusteko optika-tresna. Teleskopio ispiludunak. Teleskopioz ikusi. // adib: urruti 2 adb. (Leku atzizkiekin). Arriskuak maite ditu, baina urrutitik. Eredu horri, urrutitik bederen jarrai gakizkion. Urrutiko gezurrak ederrago agertzen direlako. Urrutiko Indietara. Urrutiko arrantzaren erorikoa. Beste jakintzetara, inguruko nahiz urrutikoetara begiak iraultzea. // enfokatu 2 du ad. Heg. Zerbaiten irudia, fokuan jarri, puntu egokian sorrarazi, garbi ikus dadin. Seigarren argazkia, besteak ez bezala, ez zegoen ongi enfokatua. Horren ondorioz begiak nekatu egiten dira eta urrutiko objektuak enfokatzea gehiago kostatzen da. // bidezko iz. Bidaztia, erromesa. Aldapa gogor eta luzeak aurkitzen direla zeruko bidean, eta bidezkoa una daitekeela. Edozein bidezkori laster igartzen zion dirurik bazuen ala ez. Mundu hau bidezkoen ostatua da. Compostelara otoitz egitera doazen bidezkoak. Inor gutxirentzat ziren antzina urrutiko bidaiak, bidezkoak nonahi aurkitzen zituen arrisku galgarriak zirela bide. || Mirari handiak egin zituen Jainkoak israeldarren bidezko joate honetan.

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-ko osaerako librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Sistematikoki begiratu beharko lirateke eta berdin jokatu kasu guztietan (urrun, urruti, gertu). Guztiak azpisarrera? Urruti sarreran urrutian eta urrutira azpisarrera dira, urrutiko eta urrutitik adibide. Urrun sarreran urrundik azpisarrera da, urrunetik eta urruneko adibide azalduak, eta urrungo, urrunera, urrunean… adibide.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke urruti sarreran

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urruti sarrerari dagokion azpisarrera.

Esapideei dagokien sistematika

gabe: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

urruti sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUTIRAGO a) (Ir, etc.) más lejos. Urrutiarago [sic] juateko. Oteiza Lc 24, 28 (Lç urrunago). Don Inozenzioren biotzak eta gogoak urrutirago begiratzen zuten. F. Labayen in Munita 10. Urrutira eramanen zutela, beti urrutirago, amets orok loratze ta betegintzarre duen ugarte doatsuetaraino. Mde HaurB 5. Eten gabeko makina-burrundarak urrutirago zijoazela adierazten zion. Anab Poli 41. Trumoiaren soñua baiño urrutirago joaten dek fama txarra. (AN-gip). EZBB II 115. Baina Eleizalde urrutirago doa. MIH 220. b) Más lejos. Gaur Zarautzen bazan, biar Donostin izango zan, etzi Biarritzen, etzidamu, berriz, Montecarlon edo urrutirago oraindio. TAg Uzt 180. Urrutitxo erri artatik, eta askoz urrutirago zuek bizi zeraten erri aundi auetatik. NEtx LBB 93.

adib: [s.u. urruti] urrutira Urruti, urruti dagoen tokira. Dioena gezurtatzeko, ez da urrutira joan beharrik. Delako joera hori mugatzen eta zehazten saiatu ginen urrutirago jo gabe. || Urrutirako betaurrekoekin. [s.u. desafio] desafio egin 1 Erronka egin. Desafio egin zion harria zeinek urrutirago jaurti. // jo 10 du ad. Tokiren baterantz joan. Ik. egin1 13. Venezuela aldera jo zuen gero. Egun guztia jo hona eta jo hara. Eskuin jo, ezker jo, osoro galdu zen azkenekoz. Aurrera jo baino lehen. Urrutirago jo gabe. Olabideren hizkera gipuzkera soila da mami-mamiraino joz gero. Auzia garbitzeko, ez dugu iturburuetara jo besterik. || Okerreko bidetik jo zuen. Nondik jo ez nekiela. // loratze iz. Loreak ematea (berezko eta irudizko adieretan). Loratze joria. Idazle haiei esker, loratze miragarria izan zuen bertako literaturak. Beti urrutirago, amets orok loratze eta betegintzarre duten uharte dohatsuetaraino.

urrutirago 132: Aizu 2 (“Sortaldean, berriz, oraindik egiteke dugun bidea, Ataloiko haitzak parez-pare eta urrutirago Jaizkibel mendia direla”), Elkar 18 (“Ez zirela setatiak, erretxinak, xuhurrak, zakarrak, harroak eta berritsuak bakarrik, baita adiskidetasunerako ezgaituak eta berezko afekturako sentigaberaziak, hau ez baitzaie inoiz bilobengana baino urrutirago iristen”), Deia 5 (“Askotan imajinazioa azalpena baino urrutirago doala uste dut beraz, jokoa horretan uztea nahiago nuen, zentzu askotako hitza delako”), Elhuyar 4 (“Telefono mugikor modernoenek, urrutirago joan gabe, horrelako gauzak egin ditzakete. Jada errealitate gehituaren munduan bizi gara”), Consumer 3 (“Urrutirago joan gabe, Alemanian bada erakunde bat (Alba izenekoa) Interneten bere burua iragarri eta Espainiako maskotak adoptatzeko gastua bere gain hartzen duen zerbitzua eskaintzen duena”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urrutirago 77: Berria 26 (“Auzia, baina, oraindik urrutirago doa”), Iñaki Mendiguren 9 (“Portugaleko karabela batean Esperantza Oneko lurmuturra inguratu zuen bere bigarren bidaian Indiara, eta, are urrutirago, Malakako itsasartetik, bere hirugarren bidaian Txinara joateko”), Xabier Olarra 3 (“Tropikora edo urrutirago oraindik”), Luis Elberdin (“Los Angelesko Emakumeen Kolektiboak urrutirago jo zuen, eta, Klitoriaren beste ikuspegi bat lanean, emakumearen genitalen ikuspegi integratzailea azaldu zuen”), Jon Alonso (“Urrutirago joanda, ausarkeriazko arriskuaz, esaten dute egile horiek gaur egun ikusten eta ezagutzen diren kausa guztiek beren efektuak sortu dituztela”), Iñaki Mendiguren (“Apustu egingo dizut nirea baietz bota arbola-ipurdi hura baino urrutirago”), Josu Zabaleta (“Barthes urrutirago doa, ordea: argazkian, argazkiak irudikatzen duen errealitatean, sinetsi ez ezik, argazkiak agerpen bat eragiten digu zinez, irudikatzen duen objektuari buruz”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Librea izan liteke, bainagorago, atzerago, aurrerago sarreretan badaude mugimendua adierazten duten eta ez duten adibideak (eta gora, atzera eta aurrera sarrera dira eta urrutira azpisarrera. behera, aldiz, sarrera da, eta beherago adibide).

Euskaltzaindiaren Arauak

urrutiratu, urrutira(tu), urrutiratzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urrutiratu, urrutira(tu), urrutiratzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ratu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: URRUTITIK (G-azp, AN-5vill-ulz-olza; Lar, Añ (G), VocCB; urruititik Volt 4, SP). Ref.: EI 159. De lejos; desde lejos. "(De) lejos", "(a lo) largo, a lo lejos" Lar y Añ. Eta urruititik ere azarkatzen bihotza. EZ Man I 43. Urrutik izi dezan nahiz dela hangaia. EZ Man II 156 (sic, seguramente por urruititik). Bertze zensuek urruititik, baiña ukitzeak hurbilletik akometatzen du. Ax 417 (V 271). Badakusat aitzinetik eta urruititik hainitzek erranen dutela. SP Phil e) 2v. Urrutitik onen billan datozen ta [...] Jaun beraren hume egiñak geldituko diranak. Mb IArg I 159. Añ urrutitik juizioko ordu izugarri ta kontu estua ikusi. Cb Eg II 201. Urrutitik begiratu zion Dabidek Jesusi. AA I 494. Ikusi zuan urrutitik Abrahan. Oteiza Lc 16, 23 (Harriet copia urrutik). Urrutitik urak ekarririk. Izt C 103. Etzuen nonbait uste Jesusek urrutitik, etxera joan gabe, sendatu zezakeanik. Lard 377. Irrutiti ikusten dia su aundiyak mendiyan (G-nav). Orreaga 37. Aiñ urrutitik banaiz ondo erriratu. AB AmaE 285. Beok noski urrutitik datoz? Sor AuOst 72. Urrutitikan usaia artzen diagu. Apaol 45. (s. XX). Berebizikoak datoz, nola aldetik ala urrutitik. Goñi 100. Planta asko zezenari urrutitik. Urruz Zer 138. Urrutitik eskuzabal diruditenak. A Ardi 24. Urrutitik oneraño etortzea. Alz Ram 125. Zakurraren gisa Kook / urrutitik usai. MendaroTx 417. Xalbat aurretik joango zen eta ari urrutitik jarraiki Engrazi. Etxde JJ 206. Urrutitik deitzen zion. And AUzta 43. Urrutitik etorri amets zurrunbiloa. Lasa Poem 65. Urrutitik arri-tiraka asi zitzaizkion. Berron Kijote 54. Inguru aietan ez zan karaitzik [...], eta oso urrutitik ekarri bear zan. BAyerbe 27. Arriskuak, gizon-hiltzeak, kraka, lanbide zikin eta eskasak maite ditu, baina urrutitik. MIH 363. v. tbn. It Fab 70 (143 urrutitika). Arr GB 93. Xe 235. Bv AsL 206. Apaol 29. Ill Pill 23. Inza Azalp 71. Mok 19. Tx B II 215 (I 84 urrutitikan). Lek SClar 121. Txill Let 25. Vill Jaink 128. NEtx LBB 361. Uzt Noiz 77. IBk y BiblE Mt 26, 58. Urrutitikan: EusJok 103. Arrantz 108. Uzt Sas 89.

def: bideozaintza iz. Leku jakin bat urrutitik zaintzeko prestaturiko sistema, bideokamera bitartez leku horretako irudiak jaso eta beste leku batean bistaratzen edo grabatzen dituena. // drone iz. Piloturik gabeko aireontzia, urrutitik kontrolatzeko gailu batez gidatzen dena. Amazonek droneak erabiliko ditu bere bidalketak egiteko; hori da, behintzat, enpresak esan duena. // telekomando iz. Telebista edo kideko tresna bat urrutitik kontrolatzeko gailua. Ik. kontrolagailu. Aita egongelan dago telebistari begira telekomandoa eskuan duela. Haurrak gai dira mila botoiko telekomandoa duen bideo jokoarekin aritzeko. // adib: urruti 2 adb. (Leku atzizkiekin). Arriskuak maite ditu, baina urrutitik. Eredu horri, urrutitik bederen jarrai gakizkion. Urrutiko gezurrak ederrago agertzen direlako. Urrutiko Indietara. Urrutiko arrantzaren erorikoa. Beste jakintzetara, inguruko nahiz urrutikoetara begiak iraultzea. // bolu iz. Bizk. Errota. Urrutirean [=urrutitik] bolura dator ura (esr. zah.). // distiratu 1 du ad. (nor osagarririk gabe). Distirak jaurti, distira jaurti. Ik. dirdiratu; izarniatu. Izar bat, beste guztiak baino gehiago distiratzen zuena. Mila eguzkik bezala distiratuz. Aitzinean botoi handi bat, hori-horia eta urreak bezala distiratzen zuena. Haren luma ederrek, eguzkiak jorik, urrutitik distiratzen zuten. || Behakoak distiratzen ziola. // kontagailu iz. Kontatuz neurtzeko balio duen gailua. Kilometro kontagailua. Uraren kontagailuak urrutitik irakurtzeko sistema.

urrutitik 485: Aizu 4, Elkar 73, Deia 18, Elhuyar 7, Consumer 30, HABE, Berria 152, EiTB 108, Goiena, Jakin 8, Karmel 3, Argia 36, Laneki 14, Erlea 5, DiarioVasco 20, UEU, Uztarria 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

urrutitik 337: Berria, Elizen arteko Biblia, Jon Alonso, Josu Zabaleta, Asisko Frantzizko, Monika Etxebarria, Fernando Rey, Josu Landa, Hasier Etxeberria, Felipe Juaristi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Sistematikoki begiratu beharko lirateke eta berdin jokatu adberbio hauekin (urrun, urruti).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke urruti sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

urrutitu 7: Mg CC 2 ("kendu animako mastitik, urrutitu, edo aienatu iges dezen, bekatu benialak", "Ur bedeikatu ta Kristoren irudi edo imajinak ikaratzen, ta urrutitzen badituzte, nola iges-erazoko ez dio Jesu-Kristo ber berak?"); Aran SIgn ("bertuteko bidetik joaten abiatu ziradenak berak ere urrutituko ziradela"); Inza Azalp 4 ("Lendabiziko iru gurutze oiekin uxatzen eta urrutitzen dittugu gure etsaiak buruko gogorapenetatik", "gurutzeak zergatik urrutitzen dittu ba etsaiak?", "Otoitzaren bitartez urrutitzen dittugu etsaiak", "lertzen ari zaigunetik atera gaitzazu, urrutitu gaitzazu eta askatu gaitzazu").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

urrutitu : EuskHizt (G. er.), PMuj DVC (G) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

urrutitu, urruti(tu), urrutitzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

urrutiratu.

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

Atzizkien araberako erabakiak

-xko.

Euskaltzaindiaren Arauak

g.g.er. 'telefonoa'.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. telefono.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'urtabea'.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-e+a-.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

urtabea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ur-arazi 1, Iratz ("Izar dirdirak tanpez hil, mendi arkaitzak ur-araz"); urtarazi (eta urt arazi, urt-erazi, urterazi, urth arazi, urtharazi) 22: EZ Man ("Eta lastima berretzen oren guztiez hala, / Lezera kondemnatuen hala konszienzia / Momentoro da dolore handiz urtharazia"), MarIl ("urth araz zazu ene bihotzeko horma"), JesBih ("urt araz zazu gure bihotzetako horma"), Arch Fab ("Aize ephelen hasperenak urterazirik elhurrak, belharra mendietan sortzen zen"), Dv 6 (adib.: "Nere horma nola urtharazten duen!", "Bederatzi laurden edo pinta uretan urtharazten dira hiru untza menaslora urdin"), ECocin 9 (adib.: "Badituzu bi taza esne ephel nun urtharazi baitituzu hirur kullera sukre", "Urtharaz zazu laurden bat burra su ezti batean"), Hb Egia ("Adixkide baten hiltzeak eta Yuduen gogortasunak nigarretan urtarazten zuten"), Mde HaurB 2 ("Su horrek, ordea, ezin urteraz zezakeen haren izotza", "su eztia ez zen gai geroaren beldurrak gorputzean ezarri zion izotza urt-eraztekotz") // Ik. ap. DRA urt(h)arazi : H ("Eskoa urtharaztea"), B. Dagorret in Herr 1958 ("Iguzkiak urtarazten du mendiko elhurra"); Prop 1906 ("Esne gatzatu urtharazten dena, erientzat ezin gehiago baliosa"); Dv Ir 32,4 ("Aaronek urtharazirik egin zuen aratxe bat"); Elsb LehE ("Gero, lihoa jiten zenean phondura, edo bihia eginik hasten bazen horitzen eta idortzen, atheratzen zuten lurretik, eta hedatzen phentze batean, gabazko izar ihitzak bai eta euriak trenpa zezaten. Hori deitzen zen lihoaren urtharaztea").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

urtarazi 2: Ox ("Emaztekien lana zen beraz lihoaren garbitzea, urtaraztea, karbatzea, orraztatzea eta irutea"), A. Hillau ("Ez, ez, les eaux mineralek behar die, gizona, harria urtarazi").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urtarazi : DFrec 1 (K. Alkorta: "kapitainak txalupa bat urtarazi zuen eta geure untzira etorri zitzaigun presaka") // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

urtarazi ">EuskHizt (1627; urterazi 1848; 1 urtu, urtzera behartu; 2 urtatu, busti), HiruMila (1 derretir, liquidar; 2 fundir; 3 desleir), HaizeG BF (faire fondre, liquéfier), Lh DBF (1 faire fondre; 2 liquéfier; 3 mettre à rouir), DRA (1 derretir, liquidar; 2 fundir; 3 desleir; 4 derretir), PMuj DVC (urt-arazi: 1 liquidar, disolver, diluir, licuar, fundir, desleír, derretir; 2 condensar, licuar el gas); ur-arazle : PMuj DVC (disolvente, licuante, fundente, fusible, licuefactivo) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF.

Euskaltzaindiaren Arauak

urtarazi, urtaraz, urtarazten. Ipar. du ad.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Adibide gisa gehitzeko eskatuz: urtaraz ezazu gurina su eztian

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

urtarazi, urtaraz, urtarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-r(tu)+a-.

Erabileremu dialektala

Ipar. batez ere.