Euskaltzaindiaren Hiztegia

aktuazio iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, aktuazio-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. jokaldi; jardun; jardunaldi].

aktuazio 50: Argia 6 (“Txalo eta bravo ugari jaso zituen, oso mereziak. Halere, Mosuc saioaren izarra izan arren, aipamen berezia egin behar zaio Ismael Jordi tenorearen aktuazioari, Duca di Mantova pertsonaian”), Berria 6 (“Nire bigarren diskoa atera nuenean telefonoz hots egin zidan, oso hitz goxoekin, nire lehenengo aktuazioa Donostian, Viktoria Eugenian, berari esker izan zen, berak eraman ninduen”), Deia (“Pilotalekuan, 20:00etan, Gu gira kontzertua egongo da, Niko Etxart, Txomin Artola, Urko eta Gorka Knorren aktuazioekin. 22:00etan, diskofesta hasiko da probalekuan”), DiarioVasco 10 (“Horregatik, aktuazioak izango genituela espero genuen, baina ez genuen espero jendea hainbeste entregatuko zenik eta hainbeste publiko izango genuenik, gehienetan betetzen ari baitira antzokiak, dio Aitziber Garmendiak”), Euskal Herriko Agintaritza (“Alabaina, beste aktuazio batzuk ere abiarazi ahal izango dira, egoki iritziz gero, nahiz eta aurretiaz jasota ez egon urteko programan”), EiTB 13 (“Kerman Konfesioa, Eriz Magoaren aktuazioa eta Jose Luis Kortaren bisita izango dira saio honetan”), Elkar 5 (“Unibertsitateren bateko lehenengo kurtsoetako ikasleek aktuazio bat edo halako zeozer egin behar zutela eta, Tzortxokek hara joan behar zuen, konpromisoz, eta bakarrik ez joatearren laguntzeko esan zidan, ordu eta erdiko asuntua izango zelakoan, eta hobeto hori erdiguneko kafe batean kafe bakoitzeko kafe biren prezioa ordaintzea baino”), Erlea (“Horiexek izan ziren nire lehenengo aktuazioak, etxeko sukaldean zegoen nire publikoa eta han jaso nituen nire lehen txaloak...”), Goiena 3 (“Aktuazio berri honek Udala plazako biribilgunetik Iturripe kiroldegirainoko tartean eragingo du”), Laneki 3 (“Azaldu zeintzuk diren eta zein aktuazio dagoen indikaturik kasu bakoitzean”), Uztarria (“Horrelakoetan ohikoa denez, bete-beteta zegoen Soreasu antzokia 19:00etarako, eta ederki pasatu dute ikus-entzuleek ikasle eta irakasleen aktuazioekin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

aktuazio 6: Berria 2 (“Esate baterako, Victor Ullateren baletaren aktuazio batengatik ez kontraturik ez fakturarik ez zegoela eman zuen aditzera Mendibek”), Xabier Etxabe 2 (“Aktuazioa bukatutzat eman duenean, soinua berriz ere bere tokian utzi eta bisitariak agurtu ditugu”), Karlos Linazasoro (“Dodovek egin zion ebakuntza, arrosak kimatzen aritzen zen maitasun berberaz, eta haren barruan ezkutuan zegoen bideoan ikusi ahal izan genuen, Anaia Nagusi batean bezain ongi edo lizun, geure aktuazio tristea, geure dramatizazio okaztagarria, geure mixeriarik gorriena”), Unai Elorriaga (“Eta 1925etik 1928ra oso ezaguna izan zen Europa osoan, inork ezin zuelako bere aktuazioa berdindu.”), Pako Aristi (“Hurrengo egunetan era guztietako iritziak entzun nituen nire agerpenari buruz, e-mailak ere jaso nituen, eta bat-batean ideia bat hasi zen beste guztiei gaina hartzen, eta ondorengo asteetan ere, nire aktuazioaren ezustekoa baretu samarra zegoenean niregana zerbait esatera hurbiltzen zirenak ideia hori azpimarratzera, nabarmentzera eta sendotzera etortzen ziren”), Juan Garzia (“Bere aktuazioa da, hain zuzen, pertsona”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Debekua bere horretan uztea proposatu da, baina komeni da emanaldi, emankizun eta funtzio baliokideak ere gehitzea.

Forma saihestekoa

Saih. Ik. jokaldi, jardun(aldi).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akuafuerte behin ageri da, EB (E. Jimenez).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akuaforte : HiztEn-LurE, Euskalterm 1 (eta akuaforte-grabatua); salfuman : Euskalterm 1.

Hiztegietako informazioa

akuaforte : HiruMila, ElhHizt, EskolaHE.

Erdaretako formak

fr (Le Petit Robert): eau-forte / aquafortiste; it (L. Ambruzzi): acquaforte; stampa all'acquaforte / acquafortista; en (Collins): etching; grabar algo al aguafuerte: to etch something / etcher; de (Slaby-Grossmann): Ätzung, Ätzgraphik, Radierung, Kupferstich; grabar al aguafuerte: radieren / Radierer, Ätzer.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu ap. ZTC-EPG; ik. Geologia HE: aguamarina / en aquamarine / es aguamarina / fr aigue-marine.

Erdaretako formak

fr aiguemarine (prov. aigamarina); en aquamarine.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

aquamarina forma hobetsi du Zehazki hiztegiak, eta akuamarina forma Elhuyar hiztegiak.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

q/k.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Mineralak.

Jatorrizko forma

akuarela, urmargo

Euskaltzaindiaren Arauak

akuarela Sin. urmargo

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez, eta baliokidearekin batera onartzekoa

ik. urmargo

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Corpusean eta OEH argitaratuan ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB hiruna dira akuedukto (I. Tapia 2; Argia 1982) eta akueduktu (Alderdi komunistaren manifestua; J. Suarez 2).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akuedukto : AB38 1; akueduktu : DFrec 1, AB38 2, HiztEn-LurE, Euskalterm 4.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akuifero EB 9 (I. Aldabe; I. Antiguedad 7 eta "kareharri-akuifero"; "Arratia arroan lau multzo akuifero bereiztu ditugu"); urdun iz. EB 11 (F.M. Ugarte: "urdun haundi eta egokiak"; "urdun lokal eta iraunkaitzak"); beste urdun izond. 1 (UZEI: "aho-eraztun urduna").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akuifero : Euskalterm 3; 'acuífero' itzulitako besteak: ur- : AB38 1, Euskalterm 2 (ur-sistema baskular 'sistema vascular acuífero'); urdun : AB38 2, Euskalterm 2.

Hiztegietako informazioa

ElhHizt: "adj. 1 (Biol.) akuifero, urdun; (hitz-elkartuetan) ur-. s.m. 2 (Biol./Geol.) akuifero"; HiruMila: urdun, ur-. Ez dugu aurkitu besteotan: Lur EG/CE, Lur EF/FB, Casve FE, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV, BeraLzM, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

es acuífero-ren ordainak beste hizkuntzetan: fr (DLLF): aquifère; it (L. Ambruzzi): ez dugu aurkitu; ca (GEC): aqüífer; en (Collins): "1 adj. aquiferous, water-bearing. 2 nm aquifer"; de (Slaby-Grossmann): adj. wasserführend.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Jakite-arloak

Tekn.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akuikultura EB 1 (EHAA 1988: "Akuikultura eta Babesturiko Itsas Esparruak Arautzeko Anitzurtetarako Orientabide Programa"); urtar 11: G 1 (M. Ariztia: "lurtarrak, urtarrak edo zugaiztarrak"), EB 10 (M. Ausin 7: "komunitate urtar", "ingurune urtar" 3, "animalia urtar" 3; M. Aurrekoetxea: "animalia urtar"; Kuxkux 5: "belakiak urtarrak dira"; UZEI: "artropodo urtarren taldea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akuikultura : Euskalterm 1; akuikola : Euskalterm 1 (eta urtar 1 'acuícola').

Hiztegietako informazioa

akuikultura : ElhHizt, HiruMila; urtar : ElhHizt ('acuícola'). Ez dugu aurkitu ap.: Lur EG/CE, Lur EF/FB, Casve FE, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV, BeraLzM, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

es acuicultivo (acuocultivo) / acuícola-ren ordainak beste hizkuntzetan: fr (DLLF): aquiculture, aquaculture / aquicole; it (L. Ambruzzi): ez dugu aurkitu; ca (GEC): aqüicultura / aqüícola; en (Collins): nf delelopment of water resources, aquaculture; fish-farming; (acuicultor) nm/f fish-farmer / "adj. water (atr.); underwater; marine; de (Slaby-Grossmann): Wasserkultur / ø.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: acuicultura.

Jakite-arloak

Tekn.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ikus OEH argitaratuan akulada (JanEd II: "amorio-akulada") eta akullukadaka (EEs 1925) bana.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akulukada EB 1 (Urraspide 12 zk.: "Akulukada bana jaso balute bezala").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akuilada : HiztEn; akuilakada : HiztEn ("ik. akuilukada"), LurE; akuilukada : HiztEn.

Hiztegietako informazioa

Bestetakoak: akuilada : ElhHizt, HiruMila, EuskHizt, EskolaHE, PMuj DVC; akulada : PMuj DVC; akuilakada : HiruMila; akuilukada : ElhHizt, PMuj DVC; akulukada : PMuj DVC; akullukada : DRA (EE 1925). Hiztegiotan ez dugu aurkitu: Lur EF/FE eta EG/CE, Casve EF, Haize Garbia EF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Tradizioak ez du besterik agintzen

tradizioko datuek besterik agintzen ez dutenez, akuilukada oso-erregularrena da hobestekoa.

Euskara batuan hobestekoa

Ik. akuilukada.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ada/-kada.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ari/-tzaile.

Formen arteko bereizketa semantikoak

Demetan, idia akuilatzen duena. Cf. akuilatzaile .

Euskaltzaindiaren Arauak

akuilatu, akuila, akuilatzen. du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tzaile/-ari.

Formen arteko bereizketa semantikoak

eragilea. Cf. akuilari .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratua; bestetako datuak, llabur: a) EEBSn akhil- 2 (IE); akuil- (eta akull-) 23 (G 5, EB 18); akul- 18 (B 2, G 3, IE 9, EB 4); b) ohiko iturrietan akuil-: DFrec (8 ager., 4 forma), AB38 (9 ager., 2 forma), AB50 (6 ager., 2 forma), Euskalterm (2 forma), HiztEn (8 forma), LurE (7 forma); akul-: DFrec (16 ager., 3 forma), AB38 (1), AB50 (1), HiztEn-LurE Ø; c) hiztegietan akuil- (eta akull-): EuskHizt (8 forma), HiruMila (8 forma), ElhHizt (7 forma), EskolaHE (6 forma), Lur EG/CE (2 forma) eta EF/FE (3 forma), Casve EF (4 forma), Lh DBF (4 forma), DRA (8 forma), PMuj DVC (9 forma); akul-: HaizeG BF (2 forma), Lh DBF (4 forma), DRA (10 forma), PMuj DVC (9 forma).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akhilo IE 2: Lander ("Debruarekin iraulden hariko denak, luze behar du akhilloa"), D. Dufau ("mokanes bat, zerbait barnean, akhiloa bezala, espalda gora zaukan makhilaren puntan korropilatua"); akuilu EB 9: Txill ("izpiritu motelen akuilu, eta adimenen eta bihotzen abiaburu"), M. Pagola ("horrelako irrikiak gaurko munduaren prolema dramatikuen aurrean erlijiozko kontzientzi sufritu batengan akuilu eragile bat aurki dezakeala"), P. Sastre ("Bazirudin akuilua behar dugula orain ipurdian edozertarako mogi gaitezen"), A. Egaña ("Hauek dira ofizialek inola egin ez dezaketen lan zikina egiten dutenak, heldu berriei gorputzean ikara eta bihotzean akuilua sartzen dietenak"), A. Lertxundi ("Idi nekatuari, berriz, akuilua sartu berri zioten"), A. Cazabon ("Bizkar, gerri eta ipurdi, akuiluaren pareko, eta lepoa oraindik ere meheagoa"), P. Zubizarreta 2 (adib.: "ama akuilu eta guzti abiatu zen zakilberde haien bila"), UnescoAlb 1992 ("diruaren akuiluak gehiegizko ustiaketa dakar"); aku(l)lu G 5: Basarri ("Akulu bearrik etzan izan"), B. Larraul ("Gogor da zuretzat akulluaren eztenari ostikoka aritzea"), K. Zubizarreta 2 (adib.: "gaiñekoaren akulluak oso odoldu du"), A. Albistur ("Akullu-antzeko zazpi makilla nai nituzke...!"); akhulu IE 1: SoEg ("Bethi goizean goizik abiatu, akhuluaz ernarazten dituela"); akulukada 1: Urraspide 1982 ("Akulukada bana jaso balute bezala"); akuilatu : EB 7: J. Garate ("Eskerrak dirudunek dirua aurreratzen dutela, plusproduktuaren jabetasuna lortzeko asmo sakrifikatuz beterik, zure langabeziaren erruki biziak akuilatuta"), J. Apalategi ("Eta zergatik Orixe Euskal-Herri sistimako eskualde zanpatu diren ekonomia edo politika errealitateak ez dute berdin akuilatzen?"), J.L. Davant ("Honek ezinago finki haztorratu, berotu eta akuilatu zituen Garat anaiak"), J. Kalzada ("paleogizakiaren aurkikundeek akuilaturik"), M. Ezkurdia ("Saltsa eta mugida! hori falta zitzaion mundu nahiko aspergarri horri eta duda gabe azken garai haietan akuilaturik ikusten da"), J.K. Igerabide ("Desbideraketa horrek sortzen duen zuloa zenbat eta handiagoa izan, orduan eta ezuste eta zorabio handiagoa sortzen da haurrarengan, orduan eta zorrozkiago akuilatzen da irudimena"), Deia 1991 ("zergatik ez erdaldunak euskara ez jakiteagatik lotsaraztea, Euskara ikasi dezaten akuilatu"); akuilagarri EB 1, metahizk.: J.M. Etxebarria ("52. orrialdetan 'akuilagarria' erabiltzen du, bultzatzailea edo horrelako zerbait esateko"); akuilatzaile EB 1: Txill ("hauek akuilatzaile bikainak dira"); akulatu 10: B 1 (Osk Kurl: "Goseak akulatuta negarrez hasi ta amaren bularretik lotara, goseak berriz esnatu arte; huna bere zeregin guztiak"), G 2 (Ibiñ Virgil: "oreiñak zirikatu ta aker-taldeak ziguin orlegietara akulatzeko"; Onaind Virgil: "jan-ez luzeak akulatzen"), IE 5 (Herr 1969-1992 artekoak, adib.: "Ondoko urtetan akula ditazken aldakuntza asko eta asko aipatu dira"), EB 2 (K. Mendibehere, adib.: "Geure Borrokaren interesek manatzen gaituzte orain egoera ekonomiko honen akulatzera"); akulari 4: B 1 (Zubk: "urtendako kupoien baten zenbakia or dagola ta jendeari erakusteko bidea billatu ba dautsa akulariren batek?"), G 1 (Basarri: "Aiek itzai, aiek akulari"), IE 1 (Lf: "Eta khexu bertzeak ez direla deusik ari, / Bakarrik uzten dutela guzien akulari"), EB 1 (K. Mendibehere: "Talde asko izan da 1968-tik hona kontzientzi-hartze kultural baten akulari"); akulatzaile IE 1: Herr 1987 ("Bertzalde egun horren akulatzaile beroenetarik ziren ere Lekuona Makeako erretora eta Santos gehienek ezagutzen dutena"); akulatze IE 1: Herr 1969 ("Obra horien akulatzeak ainhitz gisetarat abantail ainhitz ekarriko du Eskual-Herri guziari"); akulakeri B 1: Zubk ("Batzuk destaintzat artu eben, argiñaren akulakeritzat").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akuilada : HiztEn, LurE (akuilu ziztada); akuilakada : HiztEn; akuilu : DFrec 4, AB38 6 (aguijada), AB50 5 (aguijada), HiztEn, LurE (makila luze eta buru-eztenduna, gurdi abereei eragiteko erabiltzen dena // ik. eragingarri // akuilaria), Euskalterm 1 (aguijada); akuilukada : HiztEn; akulu : DFrec 2; akuilatu : DFrec 2, AB38 3 (incitar, azuzar), HiztEn, LurE (akuiluaz ziztatu // norbait zerbait egitera bultzatu, zirikatu); akuilagarri : HiztEn, LurE (norbait zerbait egitera akuilatzen duen zera); akuilari : DFrec 1, AB50 1 (azuzador), HiztEn, LurE (demetan, idia akuilatzen duen laguna), Euskalterm 2 (azuzador); akuilatzaile : HiztEn, LurE (akuilatzen duena); akuilatze : LurE (akuilatu aditzaren aditz izena); akuilutu : DFrec 1; akulatu : DFrec 13; akulari : AB38 1 (azuzador), AB50 1 (incitador); akulatzaile : DFrec 1; akuleatu : Euskalterm 2 (aculeado; eztenezko eta eztendun sinonimoekin).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

akuilo : DRA (akuillo: aguijada), PMuj DVC (aguijón, punta de la aguijada, aijada); akuilu : EuskHizt (*XVIIea., 1803; akhulo 1571; akulu 1596; 1 makila luze eta buru-eztenduna, gurdi abereei eragiteko erabiltzen dena; 2 1912 akuilaria), HiruMila, ElhHizt (1 aguijada, aguijón; 2 agujón, estímulo, acicate), EskolaHE, Lur EG/CE (1 aguijón, pincho; 2 acicate) eta EF/FE (1 aiguillon; 2 stimulant), Casve EF (aküilü: aiguillon), DRA (akuillu: aguijada), PMuj DVC (1 aguijada, aijada, llamadera; 2 aliciente, estímulo, acicate; 3 limpiadera, aguijada de arado); akuiluka : EuskHizt (akuluka ~1760); akuilukada : ElhHizt (aguijonazo, punzada), PMuj DVC (puyazo, aguijonazo, hurgonazo); akuilu-makuilu : DRA (akullu-makullu: zanco), PMuj DVC (zanco); akullueztena : DRA (aguijón, punta de la aguijada); akhüllügei : Lh DBF (gaule destinée à faire un aiguillon); akhüllükhaldü : Lh DBF (coup d'aiguillon); akhüllüxkot : Casve EF (aküilüxkot: mauvais petit aiguillon), Lh DBF (mauvais petit aiguillon); akulo : DRA (aguijada); akulu : HaizeG BF (aiguillon), Lh DBF (akhüllü: aiguillon; eta akhulu, akhulo, akhilu, akilo: 1 aiguillon; 2 coup d'aiguillon), DRA (eta akhulu: 1 aguijada; 2 aguijada fig.; 3 aguijón; akullu: aguijada), PMuj DVC (1 aguijada, aijada, aguijón; 2 acicate, estímulo; eta akulu-antzeko; aculeiforme; eta akulu-izten: aguijón, punta de la aguijada); akulu-gain : DRA (a.-gan: aguijón, punta de la aguijada), PMuj DVC (aguijón, punta de la aguijada; eta akuilu-gain: punta de la aguijada); akulukada : DRA (akullukada: aguijadura), PMuj DVC (aguijonazo, aguiagadura); akulukari : PMuj DVC (aguijoneador); akululari : DRA (boyero. En las pruebas de bueyes, el que aguijonea a los animales); akuilokatu : PMuj DVC (aguijonear, aguijar); akuilatu : EuskHizt (1635; 1 norbait zerbait egitera bultzatu, zirikatu; 2 1757; akuiluaz ziztatu), HiruMila, ElhHizt (1 aguijar a los bueyes, vacas; 2 incitar, estimular, provocar, empujar, azuzar), EskolaHE, Lur EG/CE (1 pinchar; 2 aguijonear, arrear, estimular) eta EF/FE (1 aiguillonner, exciter, stimuler; 2 piquer; 3 activer), Casve EF (aküilatü: 1 aiguillonner; 2 stimuler), DRA (azuzar, aguijar), PMuj DVC (1 azuzar, encerrizar, estimular; 2 avispar, aguijar, avivar; 3 dar alas, punzar, aguijonear, pinchar); akuilada : EuskHizt (*1562, ~1929; akullukada 1925; akuilu ziztada), HiruMila, ElhHizt (aguijada, punzada), EskolaHE, PMuj DVC (aguijonazo, aguijonada, punzada, puyazo); akuilagarri : EuskHizt (1977), HiruMila, ElhHizt (incentivo, acicate, estímulo), EskolaHE; akuilakada : HiruMila; akuilari : EuskHizt (*1905; akulari 1897), HiruMila, ElhHizt (incitador, estimulador), EskolaHE, PMuj DVC (hostigador, aguijador, estimulador, aguijoneador, azuzador); akuilatzaile : EuskHizt (*1977; akulatzaile 1926; akhulazale 1887), HiruMila, ElhHizt (incitador, estimulador), EskolaHE, Lur EF/FE (instigateur); akuilatze : EuskHizt (1899), HiruMila; akuilutu : DRA (akuillutu: incitar), PMuj DVC (excitar, incitar, estimular, tentar, provocar, azuzar, encerrizar); akullutu : DRA (aguijar, estimular); akuilukatu : PMuj DVC (aguijar, aguijonear, pinchar); aküilüstatü : Casve EF (aiguillonner à grands coups); akullüstatü : Lh DBF (akhüllüstatü: aiguillonner à grands coups), DRA (aguijonear); akulatu : HaizeG BF (aiguillonner, stimuler), Lh DBF (akhulatu: 1 piquer de l'aiguillon; 2 stimuler), DRA (eta akhulatu: 1 aguijar; 2 aguijar, estimular, incitar), PMuj DVC (1 azuzar, estimular, aguijonear, pinchar, arrear; 2 activar, avivar, excitar, acelerar, apresurar; 3 animar, dar alas; 4 atizar, hurgar, hurgonear); akulada : PMuj DVC (aguijonazo, punzada, aguijadura, puyazo); akulaldi : Lh DBF (akhulaldi: coup d'aiguillon), PMuj DVC (aguijonazo, punzada, aguijadura, puyazo); akulari : Lh DBF (akhulari: guide, toucheur de boeufs), ), DRA (1 aguijador; 2 azuzador), PMuj DVC (1 aguijador, estimulador; azuzador; 2 conductor de ganado); akulatzaile : DRA (eta akhulatzaile: 1 aguijador; 2 aguijador, animador, incitador), PMuj DVC (atizador); akulatze : DRA (eta akhulatze: 1 aguijonamiento; 2 aguijonamiento, estímulo, incitación; 3 aceleración); akulazale : DRA (aguijador, estimulador, animador, incitador).

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: akuilu-makuilu .

Lexemen erregulartasuna

-o/-u eta -uilu/-ulu

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

erabili gabea, baina adierazle egokia izan liteke.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

errima-bikoteak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

akuilu sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ikus OEH argitaratuan akulada (JanEd II: "amorio-akulada") eta akullukadaka (EEs 1925) bana.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akulukada EB 1 (Urraspide 12 zk.: "Akulukada bana jaso balute bezala").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akuilada : HiztEn; akuilakada : HiztEn ("ik. akuilukada"), LurE; akuilukada : HiztEn.

Hiztegietako informazioa

Bestetakoak: akuilada : ElhHizt, HiruMila, EuskHizt, EskolaHE, PMuj DVC; akulada : PMuj DVC; akuilakada : HiruMila; akuilukada : ElhHizt, PMuj DVC; akulukada : PMuj DVC; akullukada : DRA (EE 1925). Hiztegiotan ez dugu aurkitu: Lur EF/FE eta EG/CE, Casve EF, Haize Garbia EF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Tradizioak ez du besterik agintzen

tradizioko datuek besterik agintzen ez dutenez, akuilukada oso-erregularrena da hobestekoa.

Euskara batuan hobestekoa

Ik. akuilukada.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ada/-kada.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH argitaratuan: akula Sor Gabon, Elizdo EE, Anab Eusk, A EY III.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akula : AB38 1, AB50 1, HiztEn-LurE, Euskalterm 2.

Hiztegietako informazioa

akula : HiruMila; ElhHizt; EskolaHE; HLEH; EuskHizt (akula eta orratz).

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: a) akula : Belone belone (es aguja, fr orphie), eta hustuketakoak: akuila : F. Lizaso; akula : Arrantzu estatistikoa; Geografía de Euskal Herria, FauMar, Gordailu IkastHiztegia, Azkue DVEF, Guía de los peces del mar Atlántico y del Mediterraneo, Arzdi Peces, Zendoia-Sakana Animali mundua, P. Iztueta Arrainak, Lotina Peces, PMuj DCV, Lozano Nomenclatura ictiológica, Saioka 6, LMuj DGT, Ag Kr-3 itxas-iztegia, X. Kintana Hizt80; akula birigarda : PMuj DCV; akule-birigardo : F. Lizaso, Lotina Peces; angulo : Azkue DVEF; aul : Azkue DVEF, PMuj DCV, Lotina Peces; belona : G. Lantziri Itsasoko GH; botakar : Lotina Peces; botakarra : FauMar, Azkue DVEF, Arzdi Peces; botakorra : Arzdi Peces; itsas-orratz : PMuj DCV; lantzoi : Lotina Peces, Azkue DVEF, PMuj DVC, LMuj DGT, PMuj DCV; lanzoi : FauMar, Arzdi Peces; oratea : FauMar; orratz : FauMar, Azkue DVEF, Gordailu IkastHiztegia, Laffitte Catálogo, Lotina Peces, PMuj DCV; pinpirin : PMuj DCV; potakarra : Arzdi Peces, PMuj DCV; b) botakar : Scomberesox saurus (es paparda, fr balaou); eta hustuketakoak: akula : Lotina Peces; botakar : Azkue DVEF, Lotina Peces, P. Iztueta Arrainak, Arrantzu estatistikoa, PMuj DCV; botakarra : Anasagasti Bermeo; botakor : Azkue DVEF, PMuj DCV; lantzoi : Lotina Peces, PMuj DVC, LMuj DGT, X. Kintana Hizt80; lantzoie : Anasagasti Bermeo; potakar : Ibañez, Angulo etab Geografía de Euskal Herria; potakarra : Arzdi Peces, FauMar, Laffitte Catálogo, Guía de los peces del mar Atlántico y Mediterraneo; potakor : Azkue DVEF, PMuj DCV; zubia : FauMar, Laffitte Catálogo, Geografía de Euskal Herria; c) orratz : Syngnathus sp. + nerophis sp. + Enterulus sp. (es aguja, fr aiguille); eta hustuketan: akula : X. Kintana Hizt80; d) orratz handi : Syngnathus acus (es aguja de mar, fr aiguille de mer); eta hustuketan: akula : Ag Kr-3 itxas-iztegia; akulia : Lotina Peces; arrainpipa haundia : G. Lantziri itsasoko GH; orratz : Lotina Peces, Guía de los peces del mar Atlántico y Mediterraneo; orratza : FauMar, Laffitte Catálogo; orratz handi : P.Iztueta Arrainak, Lh DBF, F. Lizaso; potakarra : Arzdi Peces; zubia : FauMar, Arzdi Peces, Laffitte Catálogo; e) orratz txiki : Syngnatus rostellatus (es aguja de río, pequeña aguja, fr petite aiguille); f) orratz muturrandi : Syngnathus typhle (es aguja mula, fr vipère de mer); eta hustuketan: akuila : F. Lizaso; akuila-birigardo : F. Lizaso; akulla : Lotina Peces; orratz : Lotina Peces; g) orratz muturzuzen : Nerophis ophidion; orratz zizarekara : Nerophis lumbriciformis (es serpeta, fr petite vipère de mer); suge-orratz : Entelurus aequorelus (es culebra, fr grand serpent de mer); h) ezpatarrain (es pez espada, fr poisson épée); eta hustuketan: akule bidagardie : Anasagasti Bermeo; arrai ezpata : Eiza-iztia; espadarte : Lotina Peces; esparloi : Lotina Peces, Azkue DVEF, PMuj DCV; esparlota : Lotina Peces, PMuj DCV; esparroi : Lotina Peces, Azke DVEF, PMuj DCV; ezpalarte : Lotina Peces, Azkue DVEF, Laffitte Catálogo, PMuj DCV; ezpata-arrain : Lotina Peces; ezpatarrain : Gordailu IkastHiztegia, Laffitte Catálogo, X. Kintana Hizt80; txitxi-ezpata : Geografía de Euskal Herria, FauMar, P. Iztueta Arrainak, Lotina Peces, Arrantzu estatistikoa, M. Ariztia Abereen mundua; i) barrakuda europar : Sphyraena sphyraena (es espeton, fr brochet de mer); eta hustuketan: akula : PMuj DCV; aul : PMuj DCV; itsas-orratz : PMuj DCV; orratz : PMuj DCV.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Landare eta animalien taxonomi izena

Belone belone.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma baten adiera(k)

1 arkanbelea (Lucanus cervus). 2 irain-hitza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu akulturatu, akulturazio formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akulturazio EB 1 (P. Arregi: "Haur hauentzako eskolarizapena akulturazio bat da").

Hiztegietako informazioa

akulturazio : HiztEn-LurE, ElhHizt, Harluxet; cf. berejakitekotü : Casve FE. Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE, Lur EF/FE, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV, BeraLzM, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

es aculturación, aculturar formen ordainak beste erdaretan: fr (DLLF): acculturation; it (L. Ambruzzi): ez dugu aurkitu; ca (GEC): aculturació; en (Collins): acculturation; acculturate; de (Slaby-Grossmann): akkulturieren.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

akumulatore 'tresna' adierakoa behin jaso da, EB (Osk Kurl: "Hamaikak arte berriz argi ederra, akumulatorek emana"); metatzaile 'meta egiten duen pertsona' adierakoa ere behin (Or Mi: "Iritxi ziren bordara bala-lotzaile, eskuaredun, gurdidun eta mutil, artzai, buruxka-billtzaile, metatzaile").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira guztiak; akumulatu 5 (J. Garate: "Horretara, aurrezkigileei inflazioaren kaltea konpentsatu nahian, enpresen kostuak puzten dituzte, enpresen prezio jaso beharrak akumulatuz"; Bertsolaritza. Formarik gabeko heziketa 2: "Hori akumulatzen ari duk, ideia hori"; "Hori akumulatzen ari da"; J.R. Etxebarria: "Kontutan hartu behar dugu, radioaktibitatearen efektuak akumulatu egiten direla"; Hemen 1988: "urak memoria izan dezake eta urteetan zehar akumulatu dituen esperientziak gorde ditzake"); akumulazio 2 (A. Arkotxa: "ikus adibidez Arman zizelkari frantsesaren akumulazioak"; UZEI Meteorologia: "Lurmentzea (...) Alderantzizko prozesuari akumulazioa deritzo"); bioakumulazio 1 (UZEI Ekologia: "Bioakumulazioa. Zenbait elementu edo konposatu kimiko elika-kateetatik zehar organismoetan metatzea"); akumulatibo 1 (A. Barbera: "hizkuntz irakaskuntzan (...) gaiak akumulatiboak dira"); 'tresna' adierakoak dira akumuladore 2 (J.M. Angulo: "sorgailu hau, pila bat, bateria bat, dinamo bat edo akumuladore bat izan daiteke"; "Tresna hauek akumuladorea, memoria eta guzti dute eta fakturazio-, kontabilitate- eta estatistika-lanetarako erabiltzen dira") eta metagailu 1 (J. Elorza: "1862. urtean, metagailu batek sortutako txispaz pizten zen motore on bat asmatu zuen Jean Lenoir frantzesak"); metatzaile 1 (Elhuyar Matematika Taldea: "Maiztasun absolutu metatuak histograman ordezkatzen badira, orduan, histograma metatzaile esaten zaio").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

AB38ko forma 'acumula-' itzuliak: akumuladore 2 (eta berunezko akumuladore 1), akumulagailu 1, akumulatore 1; metagailu 2 (eta karga-metagailu 1); metatu 12, metaketa 4, metatze 2; metakor 2; multzatu 1, multzoketa 2; pilatu 7, pilaketa 1, pilatze 3. // Ik. Entziklopediak: HiztEn: akumuladore: "iz. Metagailu"; akumulazio: "iz. Metaketa"; metagailu: "iz. 1 Edozein motako energia metatzeko balio duen aparatua. 2 Inform. Burututako eragiketa logiko eta aritmetikoen bitarteko emaitzak gordetzeko ordenadorearen unitate zentraleko erregistroa"; metatzaile: "iz. eta izond. Metatzen duena". // LurE: akumulagailu: "iz. Energia metatzeko erabiltzen den edozein tresna"; metatzaile: "iz. Metatzen duena"; pilatzaile: "iz. Pilatzen duena". // Harluxet: akumuladore: "iz. Metagailua"; akumulazio: "iz. Metaketa"; metagailu: "iz. 1 Edozein motako energia metatzeko balio duen aparatua. 2 Inform. Burututako eragiketa logiko eta aritmetikoen bitarteko emaitzak gordetzeko ordenadorearen unitate zentraleko erregistroa"; metatzaile: "iz. eta izond. Metatzen duena". // Euskalterm-ekoak: akumuladore 3, akumulatu 2; metagailu 7, metatzaile 2.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

acumular, acumulador / (ac)cumulateur, (ac)cumuler formen ordainak beste hiztegietan: ElhHizt:acumulación: metaketa, pilaketa, metatze, pilatze; acumulador: "1 Metatzaile, pilatzaile. s.m. 2 Metagailu, akumuladore. Acumulador de calor: bero-metagailu. Acumulador eléctrico: metagailu elektrikoa"; acumular: metatu, pilatu; acumulativo: "Metatze- (hitz-elkarteetan)". // HiruMila: acumulable: metakor; acumulación: akumulazio, pilaketa, pilatze, metatze; acumulador: "1 adj. pilatzaile, metatzaile. 2 m (fís.) akumuladore, metagailu"; acumular: "vt. 1 pila(tu), meta(tu), multzo(tu), akumula(tu) (...) 2 imputar alguna culpa: -ri errua egotz(i), ezarr(i), lepora(tu); erruduntzat jo"; acumulativo: "adj. metatzeko, metakor, metatzaile". // Lur EG/CE: acumulador: amukulagailu, metagailu; acumular: pilatu, metatu. // Lur EF/FE: accumulateur: akumulagailu, metagailu; accumuler: metatu, pilatu, bildu. // Casve FE: acumulateur: biltzale, (phy.) akümülagailü, indarbilkailü; accumulation: biltze, metatze, mükürrikatze, mükürru; accumuler: atetü, bildü, metatü, mükürrütü, mükürrikatü; cumul: atetze, biltze, metatze; cumuler: atetü, bildü, metatü. // HaizeG FB: accumulateur: biltzale, metatzaile; accumulation: biltze, metatze; accumuler: bildu, metatu, muturrutu; cumul: batze, biltze, metatze; (de dettes) zorralde; (tas) moltzo, zirite; cumuler: multzokatu, mukurrutu; cumulus: (nuage) hedoi-mukurru, hedoi-xuri, (pour chaufer) berontzi, bero-untzi. // T-L LFB: accumuler: bildu, metatu, mukurrutu; cumul: metatze, biltze; cumuler: bata bertzearen gainerat bildu. // PMuj DCV: acumulador: "1 que acumular = batzaile, metalari, abazka-zale. 3. (Fís.) ac. de energía = tximist-andel, indargailu"; acumular: "1 amontonar: batu, metatu, multzokatu, bildu, pillotu. 2 imputar = 'ri errua egotzi (ezarri, leporatu)". // BeraLzM: acumular: bildu, metatu, pillatu, moltzatu, irutzi / errundu, erru-egotzi; acumulativamente: metaka, pillaka, batez. // Azkue Aurkibidea: acumular:moltzatu, multzatu, multzokatu, multzukatu.

Erdaretako formak

es acumulable, acumulador, acumular formen ordainak beste hizkuntzetan: fr (DLLF): acumulable: accumulable; acumulación, acumulamiento: acculumation; cumul (de empleos o penas); emmagasinage, emmagasinement; acumulador: adj. accumulateur, trice; tecn. accumulateur, accus; acumular: v tr. accumuler (amontonar); cumuler (de empleos o penas); emmagasiner, accumuler; v pr. s'accumuler (cosas); se rassembler (personas); acumulativamente: cumulativement; acumulativo: qui accumule; dr. cumulatif, ive; it (L. Ambruzzi): acumulable: accumulabile; acumulación: accumulazione, agglomerazione; acumulado: accumulato, agglomerato, ammonticchiato; "acumulador: agg. e. s. accumulatore, -trice"; acumular: accumulare, ammuchiare, agglomerare / imputare; acumulativamente: cumulativamente, insieme, in comune; acumulutivo: cumulativo"; ca (GEC): acumulable: acumulable; acumulación: acumulació; acumulador iz. eta izond.: acumulador; acumulamiento: acumulament; acumular eta acumularse: acumular; acumulativo: acumulatiu, -iva; acumulativamente: acumulativament; pt (Eurodiccionario): acumulación: acumulação; acumulador: acumulador; acumular: acumular; de (Slaby-Grossmann): acumular: An-, Aufhäufung; Ämterhäufung; Zinshäufung, Zinseszins; (Geol.) Akkumulation, Aufschütung; Stauung; (...) (Jur.) Klagehäufung, Klagenverbindung (...); acumulado: aufgehäuft; acumulador: Aufhäufer; Beschuldiger; (Tech. El.) Akkumulator; acumular: aufhäufen; (mehrere Ämter un Besoldungen) in seiner Person vereinigen; an-, beifügen; (El.) (auf)speichern; acumularse: sich (an)häufen; acumulativo: anhäufend, zu anderen Rechten hinzukommend".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu baztertuaren euskal ordaina

Saih. Ik. metatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Mailegu baztertuaren euskal ordaina

Saih. Ik. ur-, etab.

Adiera(k) edo arlo semantikoa

zein adiera dagokio? ('errenta' vs. 'soldata', etc.); eta zein banaketa dago akura / aloger / alokairu / errenta formen artean? Cf. erabilera sektorialak (adib. errotulazioan), eta Iparraldeko erabilerak

akuran hartu, eman: errentan hartu, eman (s.u. akura)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, errentan eman azpisarrera arautua bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa akura eta eman sarreretan.

akuran hartu, eman: errentan hartu, eman (s.u. akura)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, errentan hartu azpisarrera arautua bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa akura eta hartu sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

akuratu, akura(tu), akuratzen. du ad.

Sinonimoa(k)

ik. errentan hartu, eman

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

akuratu, akura, akuratzen

Forma baten adiera(k)

Administrazioan izan lezakeen adiera berezitua jasoko litzateke, halakorik balego

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan: akuri G 3 (Sor: "Ez al da eperrik? Ez, ez jauna. Akuririk? Aitu dira"; Tx: "Iru akuri Guarda-Platatik aitak zituen ekarri"; EgutTo: "Amar sortze-aldi barru akuri ar-emeak lur guzia akuriz bete lezakete"). Corpusean kui 7 aldiz ageri da, B-G: Mg 3 ("Igesko dabee zokonduetara kuijak legez"; "Peru, atia jo baño leenago esaidazu arren zer da kuija? Zubek konejuba esaten deutsazuna, ta esaten jako kuija, kui kuika, edo kuikuiska legez dabiltzalako emen urten, an sartu, burubak orain agertu ta gero ezkutetan"); VMg 2 ("Soñu au enzun zutenen Baso artan zeuden Erbi, ta Kuiak irten zuten sasipetatik, ta artu zuten igesa"; "Erbi ta Kuiai igesa artu erazotzeko asko ta geiegi da Txakurtxo baten zauka"); A Ardi ("An irentsiko ziran txal, oilasko-oilanda, bildots ta arkume, izokin, kui, arrautza ta gainerako jakiz") eta Altuna ("Kuiak (konejuak) zuluan sartu ta kukurtuten ziran, kanpora begiratu barik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira ager. banako kui (Hezkuntza S.: "Adibidez: txoria, arraina, zapaburua, dordoka, kilkirrak, kuiak, txitak") eta akuri (Txill: "Jakes oso pozik joaten da Andoniren etxera, honek abere maitagarriak baititu bere etxean: Toni zakurra, Minux katua, Ttipi akuria, Kardantxiloa, Kanarioa, Apoharmatua").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akuri : AB38 2; HiztEn ("iz. Zool. Kabidoen familiako ugaztun karraskaria, buru eta gorputz handikoa, oin motzekoa eta isatsik gabea. Jatorriz amerikarra da eta laborategiko saiakuntzetan oso erabilia da (Cavia procellus)"); LurE ("iz. Zool. Ugaztun karraskaria, jatorriz Ameriketakoa, untxi txiki baten tankerakoa eta bakteri azterketan oso erabilia (Cavia Cobaya). ik. kui"); Euskalterm 2; kui ('cobaya'; 'conejo de Indias'): AB38 7; AB50 1; HiztEn ("3. Zool. Ik. akuri".); LurE ("iz. Zool. Untxia, ugaztun marraskaria (Lepus cuniculus). // Akuria (Cavia Cobaya)"); kuia 'conejo': AB38 1; kuika 'conejo': AB38 1.

Hiztegietako informazioa

Beste hiztegietan, akuri eta kui , biak eman dituztenak: HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, EuskHizt, PMuj, DRA; akuri jaso dutenak: Lur EG/CE, Lur EF/FB; kui : Casve EF; ez dugu aurkitu ap. HaizeG eta Lh DBF.

Euskaltzaindiaren Arauak

akuri Cavia porcellus

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-mendu/-zio.

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

akusazioa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu baztertuaren ordaina

Ik. akusatzaile.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ari/-tzaile.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

akusatibo: ES (“Akusatibo singularekoari emaiten dio berbo diferenta akusatibo pluralekoarenetik, halako moldez non enzunez geroztik berboa, baitakigu ondoko kasuaren numeroa edo kontua”, “Zeren komunztatzen baitu Berboa akusatiboaren numeroarekin, bertze hitzkuntzek ezin egin dezaketen maneran”, “Ezen ezta Eskuara dakienik enzunez geroztikan, emaiten daroat, emaiten darozkiat, lehenbiziko berboak akusatibo singularrekora, eta bigarrenak pluralekora darauntsala ezagutuko eztuenik”, “Berbo batak darontsa akusatibo singularrekora, bertzeak pluralekora, eta oraino haukin batean datiboa ere deklaratzen du”), Mde Pr (“Pronombre infixatu hau gehienetan akusatibuan izan arren, zenbait aldiz datibuan da”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akusatibo 4: Etxabu (“Ta, dit esan bearrean beti nau esaten dalako datiboko aditz lagunaren ordez akusatibo pertsonala esateko joera dagoanik ez dezagun uste izan”), LMuj (“bai nominatiboan, genitiboan, akusatiboan, bai neutro singularrean, eta bai askozko maskulino/femeninoan”, “latino gehienak akusatibotik etorri baizaizkigu”), B. Latiegi (“akusatibu-eran”).

Sektore jakin bateko informazioa

EGLU-I: akusatibo (cf. 222: "... ez dugu ezertxo ere esan nominatibo eta akusatiboaz [...] nominatibo-akusatibo sistema").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akusatibo: ElhHizt, HiztEn, HiruMila, LurE.

Erdaretako formak

fr (DLLF): accusatif, en (Collins): accusative, it (S. Carbonell): accusativo, de (Langenscheidts): Akkusativ.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren Arauak

izond. Gram.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Kategoriak eta arloa honela aipatzeko eskatuz: «izond. eta iz. Hizkl.»

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Kasuen izenak.

Jakite-arloak

Tekn.

Zerrenda osagarriak

IparKazet (Justizia): acte d'accusation: akusatze agiri .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

akustika Fis.

Euskaltzaindiaren Arauak

akustiko Fis.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Ipar.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

akusazioa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu corpusean eta OEH argitaratuan aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira agudu 2 (J. Jauregi: "oinaze agudua"; "Fase aguduan, atseden osoa behar da, gaixoak berehala oheratua izan behar duelarik") eta akutu 3 (UZEI: "Hausnarkarien eta txerrien eritasun sukardun akutua"; "Sukar erreumatiko akutua. Sin.: Giltzadura-erreumatismo akutua").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

agudo : AB50 1; agudu : AB38 2, AB50 1; akutu : HiztEn ("Med. 1. Hasiera azkarra, iraupen laburra eta sintoma nabarmenak dituen gaixotasuna. 2. Minari buruz, zorrotza"); Euskalterm 32 (cf. leuzemia akutu, poliomielitis akutu, linfoblastiko akutu, lisi tumoral akutu, beherako akutu, distonia akutu, otitis akutu, pielonefritis akutu, toxikapen akutu, toxikotasun akutu, gibel-atrofia hori akutu, eritasun akutu, polioentzefalitis hemorragiko akutu, hepatitis akutu, pankretitis akutu, errinitis akutu, laringitis akutu, nekrosi papilar akutu, gaixotasun akutu, errape-min akutu, prozesu akutu, gaixo akutu, edema akutu, estres akutu, ultzera-erasoaldi akutu, abdomen akutu, sukar erreumatiko akutu, giltzadura-erreumatismo akutu); agudo itzulitako besteak: AB38: larri 1, zorrotz 21, zorrotz (soinua) 1, goiko (soinua); AB50: bizi 1, hots bizi 1, zorrotz 2; Euskalterm: zorrotz 7, angelu zorrotz 4, sarkor 1, altu 1, soinu altu 1, altu(en) erregistro 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Hiztegiotan ez dugu aurkitu: EskolaHE, EuskHizt, Lur EF/FE eta EG/CE, HaizeG EF, Lh DBF, PMuj DVC, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

agudo formaren ordainak hiztegietan: HiruMila: "1. (punta aguda en instrumentos) zorrotz; 2. (filo fino en instrumentos) mehar, mehe; ángulo agudo: angelu zorrotza; sonido agudo: soinu zorrotza; corte agudo del bisturí: bisturiaren aho mehea; lezna encorvada y aguda: ezten mako meharra; 3. (perspicaz) zoli; 4. akutu; enfermedad de la ubre aguda: errape-min akutua". // ElhHizt: "1. Zorrotz; ángulo agudo: angelu zorrotza; 2. bizkor, azkar, argi, burutsu; Es una chica muy aguda para los estudios: ikasteko oso neska bizkorra da 3. Zoli (sentimenei buruz); El perro tiene el olfato muy agudo: zakurrak usaimen zolia du; 4. Zorrotz, zehatz. Me hizo una observación muy aguda: oso ohar zorrotza egin zidan; 5. Zorrotz, bizi (minari buruz); Dolor agudo: min zorrotza; 6. (Ling.) Oxitono; Palabra aguda: hitz oxitonoa; 7. (Med.) Akutu; Leucemia aguda: leuzemia akutua; 8. (Mús.) Altu; No ejecuta bien las notas agudas: nota altuak ez ditu ongi jotzen". // Lur EG/CE: 1. zoli; 2. zorrotz. // PMuj DCV: "1. delgado, sutil: zorrotz; 2. ingenioso: burutsu, zorrotz, asmari, burudun, somari, susper; 3. perspicaz: zoli, zintzo, zur; 4. enfermedad aguda: eri lasterra; dolor agudo: min bizi; frío agudo: ozmin; 5. (voz) aguda, penetrante: me, ozen, mintxo, zoli; 6. (Gram.) oxitono: azken-mintzor; 7. (Geom.) ángulo agudo: angelu zorrotz". // Azkue Aurkibidea: agudo, susper, txorrotx, zorrotz.

Erdaretako formak

es agudo formaren ordainak beste erdaretan: fr (DLLF): "mince, fin, fine, subtil, e (sutil) / aigu, ë (puntiagudo) / coupant, e; tranchant, e (cortante) / Fig. spirituel, elle; plein d'esprit (gracioso) / mordant, e (satírico); aigu, ë; vif, vive (dolor) / aigu, ë (enfermedad, crisis) / pénétrant, e (olor o sabor) / aigu, ë; perçant, e; pointu, e (voz) /perçant, e (vista) / Geom. & Mús. aigu, ë / Gram. accentué sur la dernière syllabe, oxyton (mot) / - dicho agudo mot d'esprit / ser agudo de ingenio avoir l'esprit vif"; it (L. Ambruzzi): "acuto, sottile, appuntato, tagliente, affilato / penetrante, acuto, arguto, fine, perspicace / mordente, piccante, pungente, mordace / faceto, spiritoso, sottile, vivace / persona o detto argutto / ángulo - angolo acuto / dolor - dolore a., vivo / enfermedad - malattia acuta / sonido - suono acuto / vista - vista a., penetrante / palabra - parola tronca; acento - accento acuto; verso - verso tronco / aria acuta"; ca (DCC): ø; en (Collins): "1. instrumento etc.: sharp, pointed; ángulo: acute; 2. enfermedad, dolor: acute; 3. Mús. nota: high, high-pitched; shrill; sonido piercing; Ling. acento: acute; 4. mente, sentido: sharp, keen, acute, penetrating; observación: smart, clever; crítica: penetrating, trenchant; ingenio: ready, lively; pregunta: acute, searching; sabor, etc.: sharp, pungent"; de (Slaby-Grossmann): "spitz / scharf / stechend / scharfsinnig, geistreich, witzing / heftig, stechend (Schmerz) / scharf (Geruch) / scharf, fein (Gehör) / rasch, schnell / laut, gellend (Stimme) / durchdringend (Schrei) / (Med) akut (Krankheit) / auf der letzten Silbe betont (Wort) / (Mus) hoch / schrill / -de ingenio scharfsinnig, geistreich / spitzfindig / -selectivo (El) trennscharf, abstimmscharf / (acento) (gr) Akut m / ángulo - spitzer Winkel / dicho- Witzwort".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Jakite-arloak

Tekn. (Med.)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

accesit EB 10 (La Voz de Euskadi 1984 2, EHAA 1989 8).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

accesit : HiztEn-Harluxet ("ik. akzesit"); akzesit : HiztEn-Harluxet; EEgunk ("†accesit e. akzesit").

Hiztegietako informazioa

accésit / accessit formen ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: akzesit; HiruMila: aipamen, akzesit; Casve FE: sariondoko; PMuj DCV: sari-ondoko, sari-urrengo; BeraLzM: batzaldi-saritxo. Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, Lur EF/FE, HaizeG FB, T-L LFB, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

es accésit-en ordainak beste hizkuntzetan: fr (DLLF): accessit; it (L. Ambruzzi): "accessit, certificato di idoneità, menzione onorevole"; ca (GEC): accèssit; en (Collins): "sm invar consolation prize, second prize"; de (Slaby-Grossmann): "Neben-, Trostpreis".

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "akzesit (†  accesit)".

Maileguaren beste forma, gaizki edo erdizka egokituaren ordez

Ik. accesit.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: akzident(e).

akzidente 1 iz. Fil., Teol. Berezko izaterik ez duen eta gauzei atxikirik ageri den ezaugarria. Substantziak irauten du eta akzidenteak baino ez dira aldatzen. Funtsezkoa edo esentziala izan gabe, akzidente bati dagokiona. 2 iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, akzidente-k euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori 'bat-bateko ezbeharra' adieran ez erabiltzea gomendatzen du; ik. istripu].

akzidente 16: Argia 3 (“Akzidentea justu iaz gertatu zen”), Berria 2 (“Akzidenterik ez, funtsezkoa baino ez; harea, itsasoa eta zerua”), DiarioVasco 2 (“Pertsona akzidentean hil egiten da; ohean ere hil egiten da”), EiTB (“Akzidentea oso garrantzitsua da objektua ulertzeko”), Elkar 5 (“Izan ere, kontu hauetan irudia beti da akzidentea, eta izatea muina... eta muina ezerezetik hurbilago dago iruditik baino, ezer ez garela aitortzen dugun bakoitzean hutsune bat zabaltzen baita gure baitan, Jainkoak bere egonleku bihur dezakeena, bestela nekez”), Jakin 2 (“Akzidente historiko horrek zailagoa egiten du gainontzeko animaliekin ditugun loturak aitortzea”), UEU (“Aristotelesen arabera, substantziaren eta akzidentearen artean, hurrenez hurren”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

akzidente 205: Berria 3 (“Bakoitzari bidean bere akzidenteak eta zirkunstantziak egokituko zaizkio, baina finean, ez dago beste ezer»”), Xabier Kintana 157 (“Horietako bat, adibidez, esanez pertsona garaia dela, kolore zurikoa eta ile urdinak dituela, eta horrela haren akzidenteen bitartez aurkeztuko zenioke”), Ibon Uribarri 14 (“Substantzia baten determinazioek, substantzia hori existitzen den era bereziak besterik ez direnek, akzidenteak izena dute”), Imanol Unzurrunzaga 9 (“Akzidenteak beti egiaztatzen du zerbaiten aldakuntzaren bat”), Xabier Arregi 5 (“diskurtsoaren itxura edo akzidente izatetik urrun, hedatutako bere egia askatzeko gainditu behar dena izatetik urrun”), Filosofiako gida 4, Menane Oxandabaratz 3, Iñaki Mendiguren 2, Joseba Sarrionandia, Pablo Sastre, Joan Mari Lekuona, Piarres Xarriton, Joxe Azurmendi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Debekua isiltzea proposatu da. Onartutako adiera bere horretan utzi eta ‘istripu’ adierakoa isiltzea proposatu da.

Jakite-arloak

Tekn. (Fil., Teol.)

Euskaltzaindiaren Arauak

akzio Ekon.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu akziodun eta akzionista formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira bina akziodun (Elhuyar: "akziodunen kontua, karteran dauden baloreak"; "enpresak lortzen duen mozkina, akziodunei dibidenduak, besteren kapitalaren interesak eta zergak ordaintzeko erabili beharko du") eta akzionista (Zabal 1976: "Hauek akzionistei itzuli behar zaizkie, haienak baitira"; A. Valdes: "Pentsa ezazu zer nolako aurpegia jarriko duten akzionistek honen berri dutenean!").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akziodun : DFrec 1, AB38 2, AB50 1, HiztEn-LurE, Euskalterm 14; akzioduneria : HiztEn, Euskalterm 1; akzionista : DFrec 7, AB38 1, AB50 6, HiztEn-LurE.

Zerrenda osagarriak

PFGZ: akziodun: accionista.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-dun/-ista.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akzionista (7: Zabal 1976 ("hauek akzionisteei itzuli behar zaizkie"), A. Valdes ("Pentsa ezazu zer nolako aurpegia jarriko duten akzionistek honen berri dutenean!"), Egin 1993 ("... erosketa hau, Udaletxea Kabledis-eko akzionista izanik, Iberkonta enpresak Kabledis utzi izanaren ondorio delarik"), UZEI 2 ("Ez du ezertarako balio, beraz, aipatu akzionista sinbolikoa pisuaren erabilerari buruzko Epaile-erabakiarekin kaltetua geratzen dela alegatzeak", "orain senarrak eta bere anaiak #mdash#akzionista betegarri bat besterik ez denak#mdash# Epailearen erabakira egon beharko dute eta hortik pasa"), Berrigara 1997 ("Bigarrenik, enpresako zuzendaritzarena, lau huts larri eta azertu bat #mdash#akzionistentzat#mdash# izan baititu"); akzionistakidetza 1, Goenkale 1995 ("Gure aitak ez zuen alaba galdu nahi eta Floridan dituen bere bi frontoietako akzionistakidetza eskaini zion Martini"); akzio-jabe (eta akziojabe) 2: EHAA 1982 ("Baltzuko akzio-jabe izatea ez da nahitaezko izango"), ArauErab 1988 ("Akziojabeen Batzar Nagusia"); akziodun 19: Elhuyar 2 ("Horregatik, ez dira kontutan hartuko kapitalaren erregularizatzaile-izaera dutenak, hala nola, akziodunen kontua, karteran dauden baloreak, etab", "enpresak lortzen duen mozkina, akziodunei dibidenduak, besteren kapitalaren interesak eta zergak ordaintzeko erabili beharko du"), A. Zelaia 3 (adib.: "Gutxiengoan dauden akziodunek informaziorako duten eskubidea ez da ziurtatzen", "Gehienetan, horrelako interes-gatazka ez da arautzen akziodunen artean sortzen bada, akzioduna aldi berean administratzailea ez bada"), MerkatZuzenb 2 ("Akzioaren gain eratutako bahiaren bidez, akziodunak akzioaren edukitza galtzen badu ere, berori izango da bazkide eskubideen titularra", "akziodunari dagozkion eskubideak"), Egunk 1992 ("Emilio Ybarra BBVko presidentea akziodunen batzarrean"), S. Ott ("Errota bakoitzak sei edo zortzi etxe akziodun zituen"), UZEI 8 (adib.: "Sozietate anonimoa: akziodun berankorrak", "Argi dagoenez, akzioak harpidetzen dituen akziodunak dagokion ekarpena egiteko konpromisua hartzen du"), Habe 1996 2 ("... 5.000 pezetarekin telebistako akziodun eginez [...] akziodun izango direnez, dagokien partaidetza eskainiz fundazioa zuzendu eta kudeatuko duen patronatuan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akziodun : DFrec 1 (akzinodun), AB38 1, AB50 1, HiztEn, LurE, Euskalterm 11; akzionista : DFrec 7, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

akziodun : EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Casve EF (akziodün), PMuj DVC (eta akzio-jabe); akzionista : ElhHizt, HiruMila (ik. akziodun), EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

akzionista iz. [Oharra: Euskaltzaindiak, akzionistak euskara idatzian izan duen erabilera kontuan harturik, hitz hori ez erabiltzea gomendatzen du; ik. akziodun].

akzionista 59; akziodun 1240.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

akzionista 5; akziodun 491.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren Arauak

Ik. akziodun .

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

ez dago maileguaren premiarik.

Debekua bere horretan uztea proposatu da. akziodun forma hedatu da eta, gainera, akzionista formak ez du gutxieneko baldintza betetzen (es soilik da, fr actionnaire).

Oraingoz bakarra aski da

Ik. akziodun.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-ista.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akzisa 4, M. Navarro ("Akzisei dagokienez, Atxikimenduko Tratatuak lau urteko epea eman zion Espainiari tabako beltz eta horiaren gaineko zergak Elkartearen artezarauera egokitzeko", "BEZen eta akzisen tipoak harmonizatzeko egitasmo", "Akzisen kasuan, alkoholezko edarien, tabakoaren eta olio mineralen gaineko zergak igoko lirateke", "Zergazko mugen kentzapenean #mdash# batez ere, BEZ eta akzisei dagokiena").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akzisa : Euskalterm 2 ('accisa' Oh: "impuesto indirecto sobre consumos específicos. Accisia Erdi Aroko latinean") // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Jakite-arloak

Ekon.

Kategoria

iz.

Jatorrizko forma

al /galderetan/

Euskaltzaindiaren Arauak

al 'galde partikula'

Erabileremu dialektala

G bakarrik dela seinala (eta ez G osokoa). Hala bada, jakina, zeren duda baitago orain arte G zena ez ote den bestetara hedatu. Nolanahi ere, seinalatzekoa da iparraldeko baliokidea -a (dea?, duta?) dela eta Bkoa doinu-aldaketa soila.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ala 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ala mendietan ala zelaietan, non-nahi ongi heldu da.