Euskaltzaindiaren Hiztegia

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gile.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gintza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-kada.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt:: AS / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aizkora sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Gaztetatik hasiak aizkoran ikasten; Aizkoran bezain trebea da laiaketan eta goldea erabiltzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

aizkoraz landutako ohola.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

haizeak jotzen ez duen tokia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan testu-lekukotasunik gabeko aizpil sarrera.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

aizpil : HiztEn ("Ik. basagurbe"), LurE; azpil : Euskalterm 1; basagurbe : Euskalterm 1. Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. basagurbe (Sorbus torminalis) fitxa Izendegian: azpil (azpill): Lcq, Irigaray Landareak, Bouda-Baum, X. Irigarai; maspil : M. Aizpurua Arbaiun, X. Irigarai, Azkue DVEF, JIr OnomBot; matspilla : Carreras y Gandi GGPVN, Guinea Vizcaya, Bouda-Baum, J.M. Faust, Ortiz de Portillo, Lcq, Irigaray Landareak; mazpil : JIr OnomBot, X. Irigarai, J.M. Faust; gurbi : J.M. Faust, Azkue DVEF, Bouda-Baum. Beste batzuk: mazpil-negro : JIr OnomBot; alikera : JIr OnomBot; gurbie : Lcq, Guinea Vizaya; osta-zuri : Polunin Arboles y Arbustos; ostazuri : Polunin Flores de Europa; pomal-falso : JIr OnomBot. // Nekazaritza Hiztegia: azpil : es sorbo silvestre; fr sorbier des oiseleurs; la Sorbus torminalis.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

beste hiztegietan jaso dutena: aizpil : EuskHizt, ElhHizt ("Ik. basagurbe"), EskolaHE, DRA; azpil : HiruMila; aizpiltze : DRA (aizpilze), PMuj DVC. Ez dugu aurkitu hiztegiotan: Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: Ik. basagurbe / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Landare eta animalien taxonomi izena

Sorbus torminalis.

Zerrenda osagarriak

BizBerba.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak aipatua du forma, dagozkion marka eta azalpenekin («iz. Bizk. h. ahizpa»), eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Bizk. Ik. ahizpa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aiztagari (eta aiztagari-buru) 4, Zait Sof ("Api aldeko aiztagari entzutetsu ta bulartsuenetzat ziranak eraikirik, lerroka nere alde yarri ziran, zazpi aiztagari saillez eratutako gudari-ostea Tebe'ren gain yoaz", "aberriaren alde gudan il dan Eteokel, aiztagari argia", "Oiek, ba, oraintxe, zazpi sailletan, zazpi aiztagari-buruen mendean, Tebe'ko ibar osoa erasorik atandak aukeratu ditute"); aiztamakila (eta aizta-makilla, aiztamakilla, aiztamakil-guda, aiztamakil-lagun) 12: Zait 11 (adib.: "Pokeu'tar arrotza zerala, ta ain zuzen ere, Panoteu gizonak bidalia: ori baitute aiztamakil-lagunik altsuena", "Zuretzat babeskin eta aiztamakil arrotzak baño babesa garaiagoa izango baita, auzokoen buruzki", "aiztamakila iaurti zuenari, ala, aiztamakilari berari?"), Ibiñ Virgil ("etziren laztu buru-oskol eta aizta-makillen uztaz, baizik eta galburu iori eta Bak Masiken edariz bete ziran") // Eta OEH argitaratuan, gainera: aiztaga , Ol 1 Sm 13,19 ("Bestela ebertarrak ezpatak eta aiztagak egin litzakete"); aiztamakil , Ol Jn 19,34 ("Gudamutil batek, orratiño, aiztamakillez saietsa sakaildu zion"), Ol Zen 25,7 ("Aiztamakil bat eskuan arturik").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aiztaga 4: J. Lekuona ("Gure erria eiztaria zan eta leizetan bizitzen zan: ori esan nai digute, leizetan arkitu diran arri urdin eta kuarzitazko aizkora, aiztaga #mdash#latz antzean landuak#mdash# eta abere-ezurrak"), Jesusen jarraitzaile 1985 ("Iltzailleak beren aiztaga edo lantzaz sastiatu zituzten"), Elhuyar (metahizk., "aiztaga: iz. Burdinazko ezten batez hornitutako haga, lantzaren antzekoa"), P. Aristi ("azta-makila, gakoaz hornituriko aiztagak zaldun etsaiak eraisteko, ezpatokerrak, aizkora kirten luzeak eta lazoa, abilezia harrigarriaz erabiltzen zutena"); aztamakila (eta azta-makil, astamakilla) 6: Or Tormes ("Orduan nire yaun bialduak, yoko-lekuan egoan astamakil bat artu eban"), F. Zenarruzabeitia ("Itz oneik gudamutillak entzun eutsezan eta euretariko batek belakia, esponja, artu... ozpiñez beterik euken ontzi baten beratu... astamakillaren ertzean belakia ezarri ta edaten agora emon eutson...."), P. Aristi (cf. supra), Lab TOE ("Orretarako kaleko jendeari isilka adierazi bear diozute biar goizean, ezpata ta azta-makillak artuta Gaztela'ko ate inguruan erne egon ditezela"), S. Aizarna 2 ("Ez du zure aztamakilak / zeru-muga zaurituko / mendiaren babesak gordetzen du...", "Noizbait aztamakil tren hau lurraren larruan sartuko da ondoraino...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

aiztaga : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

aiztaga : ElhHizt, HiruMila, DRA, PMuj DVC (eta aiztaga-antzeko, aiztaga-iltze); aiztagada, aiztagakada, aiztagari : PMuj DVC // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

lantza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-kada.

Euskaltzaindiaren Arauak

aiztur pl. Sin. guraize, artazi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

faltsua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ajatu 4: Tx B 2 ("trajia ere ajatu zaigu, / txapela zarra buruan, / ni bezelaxe beste asko're / ikusten ditut munduan", "polita zera, baño / ajatzen asiya, / gona motz oiñ azpiyan / daukazu etsaia"), JanEd II ("Lore-pilla biziak ta edertasunak / ajatzen dira danak pasarik egunak"), MAtx Gazt ("Emakume-izaera eguzkiak eta urak ajatu die"); cf. ajeatu 3, 'ajeak joa gertatu': AztPr ("Oraiñ ogei bat urte / Udarregi zarrak / junturak ez zituen / oso miarrak, / zartu ta ajiatu / masaillak igarrak, / sujetatutzen gaitu / guztiyok biarrak"), Ag G ("Pedro Anton ta Joanes, urtez bete beteak, zerbait erori ta ajeatuak zeuden", "Au dabil makal, Iñazio Mari dabil ajeatua"), eta OEH argitaratuan, And Eguns ("Ollo gaixotuk, bei ajeatuk / nori sartuko dizkan zai").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ajatu 4: Mekanogr ("Guztira sei egurrezko zalditxo eta sei jeep gorrixka zituen, ajatu samarrak haur modernoen gustorako"), M. Gonzalez ("sonbreiru berde-urdin ajatua"), J. Muñoz ("fraka marroixka ajatu batzuk"), P. Alberdi ("Jantzi arruntak zituzten, praka eta alkondara urdin ilunak zeramatzaten, eta beroki gisa, jaka ajatu bat, errauts kolorea").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm, ez eta beste hauetan ere: EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal ajar / défraîchir formen ordainak: HiruMila: 1 higatu, ihetxetu, erroiztu, zakartu, (especialmente la ropa) marruskatu, mengeldu, maiztu, maraztu; 2 marchitar: maskaldu, zimeldu, ihartu // ElhHizt: 1 saretu, higatu, marruskatu, maiztu, ihetxetu; 2 zimeldu // Lur EG/CE: maskaldu, marruskatu, maiztu, higatu; eta EF/FE: histu, higatu // XarHizt: histu, zimaildu, pirtzildu, zimurtu // Casve FE: ximalarazi; se défraîchir: ahitü, histü, ximaltü // HaizeG FB: (couleur) histu, ihetxetu, zahartu // T-L LBF: (couleur) histu // PMuj DCV: 1 deslucir manoseando: igatu, marruskatu, ietxetu, istu, maiztu, zarpildu; 2 tachar: gaitz-etsi, maiseatu, aapaldikatu.

Erdaretako formak

fr (DLLF): v tr défraîchir, user (desgastar); flétrir, faner; fig flétrir, rabaisser: humillar; froisser; v pr se flétrir, se faner (flores); it (S. Carbonell): tr guastare, sciupare, sconciare; fig offendere, maltrattare; r: ajarse, guastarsi, sciuparsi, sconciarsi; avvizzire (fiori, frutti, ecc.); en (Collins): 1 a) to crumple, crush, mess up; to ruffle, rumple; to tamper with, spoil; b) fig to abuse, disparage; 2 ajarse: to get crumpled, get messed up; Bot. to wither, fade; de (Langenscheidts): 1 v t zerknittern, zerknüllen; fig herunter-machen, -putzen; 2 v r, ajarse: abnützen, faltig werden, verblühen, welken.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. ajeatu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ajea, ajeatzen.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-tu/-atu.

Aditz-erregimena

da ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ajedrez behin agertu da corpusean (MEIG: "Ez da hori pilota-partida, ez ajedrez-jokoa, ez Urtainen borrokaldia, eta ez nabil inor gutxietsi beharrez"); xake ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira ajedrez 1 (G. Nazabal); xake 28 (M. Aierbe 21, X. Gereño, I. Zaldua, E.J., J.A. Arrieta 2, Egin 1989-09-06, P. Iztueta); xake mate 2 (M. Aierbe).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ajedrez : DFrec 7; AB38 2; AB50 3 (eta ajedrez-zaldi, ajedrezista); xake : DFrec 1; AB38 6; AB50 1 (xake-joku); HiztEn-LurE; Euskalterm 3 (eta xake-dorre, xake-joko, xake-taula, xake-zaldi); xakejoko : AB38 3; xakelari : AB38 1; HiztEn; eta 'ajedrezado' (herald.) xakelatu 2 eta xakeztatu : 1 (Euskalterm).

Hiztegietako informazioa

Beste hiztegietakoak: xake : HiruMila; ElhHizt; EuskHizt; EskolaHE; Lur EG/CE; Lur EF/FE; Casve EF; PMuj (eta xake-antzeko; xake-joku); xakelari : Casve EF; PMuj; Casve FE: xakejokü , xakeka . Ez dugu aurkitu ondokoetan: HaizeG; Lh DBF; Azkue Aurkibidea; DRA

Erdaretako formak

es ajedrez formaren ordainak: fr (DLLF): échecs, jeu d'échecs; it (L. Ambruzzi): scacchi; scacchiera; ca (DCC): escacs (jocs); en (DEIL): chess; de (Slaby-Grossmann): Schach, Schachspiel.

Zerrenda osagarriak

Prestas: 79 lek. (B 38 / G 41).

Mailegu baztertuaren ordaina

Ik. xake.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ikus OEH argitaratuan: ajustatu 9 (INav, ConTAV, LE Prog, LE Ong, Cb Eg III, AzpPr, PE, Ud); ajustadu 3 (OA 2, Astar II); ajustau 1 (JJMg BasEsc); eta ajuste 4 (AzpPr, Ud, EusJok, Tx); ez dugu ajustadore forma aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira ajustatu 5 (J. Iturbe: "Erreakzioa, ioi-elektroiaren metodoa erabiliz, adjustatu"; A. Sagarna: "Entzuleak entsegua egiteko maila egokia irizten duena, kontrol batez ajustatzen du"; Txill: "aurretik kola zazu zeure zink-xafla lino-puska batetan, eta hau orduan bere horretan egur baten gainean, zapailuan aisago doitu eta ajustatu ahal izateko"; Egin: "Manifestanteen dispertsio horrek erabat zaildu egiten du jendearen kopuru ajustatu bat ematea") eta ajustagarri 1 (J.M. Mendizabal: "Guk 500 watioko foku ajustagarriak erabiltzen ditugu beti, eta alde ikaragarria dago irudiaren kalitatearen aldetik"). Ez dugu ajustadore forma aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

adjustatu : AB38 1; ajustatu : DFrec 1; AB38 2; ajusta- itzulitako besteak: ahokatu : AB38 4, arauerako izan : AB50 1; aurrindu : Euskalterm 1; bete : AB50 3; doitu : AB38 10, AB50 2, Euskalterm 3; doitzaile : AB38 3; Euskalterm 9; ebaki : AB50 1; egokitu : AB38 29, AB50 2, Euskalterm 5; errenditu : Euskalterm 1; finkatu : AB50 1; kitatu : AB38 1, AB50 1; kontuak zuritu : Euskalterm 1 ("ajustar cuentas"); lotu : Euskalterm 2, - ri lotu : AB50 1; moldatu : AB50 1; Euskalterm 2; mugatu : Euskalterm 1; HiztEn-LurE entziklopediek ez dituzte ajustatu, ajustadore eman.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

a) erdal ajustar/ajuster-en ordainak beste hiztegietan: HiruMila: "1. acomodar: egokitu, doitu; 2. ajustar cuentas: kontuak kitatu, zuritu, garbitu, egin; 3. arreglar, moderar: moldatu, eratu, atondu, taxutu; 4. concertar, acordar: adostu, berbatu, itundu, erabaki; 5. apretar: trinkatu, estutu; 6. (Mec.) erregulatu, ahokatu; 7. ajustarse a: -ei lotu". // ElhHizt: "1. estutu; 2. adostu, hitzartu; 3. bat etorri, -en araberakoa izan; 4. lotu, atxiki; 5. likidatu, kontuak egin; 6. (Tecnol.) doitu; 7. (Mat.) doitu; 8. neurrikoa izan, -en doi izan". // Lur EG/CE: doitu, egokitu. // Casve FE: ahokatü, heinealatü; (rectification) xüxentze. // HaizeG EF: ahokatu, juntatu, konduak garbitu, konduak agertu. // T-L LFB: juntatu, ahokatu. // PMuj DCV: "1. adaptar= doitu, egokitu, eraratu, adiñondu; 2. arreglar cuentas= kontuak zuritu (zuzendu, kitatu, argitu, garbitu); 3. arreglar= antolatu, tajutu, eratu, atondu; 4. encajar, empalmar= oatu, oakatu, gardaiñatu; 5. apretar= tinkatu, ertsatu; 6. contratar= akuratu, akuran jarri, tratu egin; -se= itundu; 7. -se, ponerse de acuerdo= elkar aditu, elkar bat egin, bat etorri, batera jarri, itz batu, itundu". // Azkue Aurkibidea: akaratu, akaratzen, doitu, egokitu, trizkatu, zerratu, katonatu, kitatu, zuritu; b) ajustado-renak: HiruMila: "1. adecuado, da: egoki, bete-beteko; 2. apretado, da: mehar, estu; 3. justo, ta: zuzen, bidezko". // Lur EG/CE: doi. // PMuj DCV: "1. apropiado= bete-beteko, egoki; 2. apretado, ceñido= mear, doi, estu; 3. justo, recto= zuzen, bidezko". // Azkue Aurkibidea: aiutu, bete-betekoa, istu, ixtu, kopau, mear, mehar, ortiro, otx, tanka; c) ajustador-enak: HiruMila: egokitzaile. // ElhHizt: "1. egokitzaile; 2. (Tecnol.) doitzaile". // PMuj DCV: limari. // Hiztegiotan ez ditugu aurkitu: EskolaHE, Casve EF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ajusta, ajustatzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maileguaren adiera-erabileremuak, eta ordainak

1 Zah. bat etorri tratuan. 2 Saihestekoa da beste adieretan: a) 'neurrian jarri' adierazteko, ik. doitu, aurrindu, egokitu ; b) 'pieza bat beste baten barruan doitasunez sartu' adierazteko, ik. ahokatu .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bukaera, amaia.

Euskaltzaindiaren Arauak

akabatu, akaba, akabatzen. du ad. 'hil'

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

akabatu, akaba, akabatzen

Forma baten adiera(k)

Forma baten adiera(k)

azken ukituak egiten dituena.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

akabo interj.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

akabo sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

han akabo izanen dira gaitz guztiak.

Euskaltzaindiaren Arauak

akabu Bizk. 'amaiera'

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adib. gisa gehituz: Jaien akabuko egunean.

Zerrenda osagarriak

BizBerba.

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

ez dakigu zein erabilera duen (L. Baraiazarrak ez du ezagutzen).

Erdaretako formak

OfQuLF: ensemble de personnes savantes; école || Akadêmos || héros grec dans le jardin duquel Platon a enseigné

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Izenondo erreferentzialak

-iko izond. erref.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 32 (Argia 6, Berria 8, Deia 1, EiTB 2, Elkar 2, Euskaltzaindia 2, Jakin 4, UEU 7); ETC 160

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: akademizismo iz. academicismo / Adorez: akademizismo iz. academicismo / Labayru: 0 / NolaErran: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Nazioartekoa eta jasotzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 31 (Argia 6, Berria 8, Deia 3, Elkar 2, Euskaltzaindia 3, HABE 1, Jakin 1, UEU 7); ETC 86

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: akademizista izond. academicista / Adorez: akademizista adj. academicista / Labayru: 0 / NolaErran: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Nazioartekoa eta jasotzekoa.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akadiar 1, Onaind (“Bai ta ikasi dabez Kam ta Sem'tarren izkuntzak: bereber, etiopiera, egiptarrena, koptarrena, akadiarrena, kutxitarrena”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn: akadera (hizkuntza semitikoa; [Akad: Mesopotamia Behereko hiri, eskualde eta erresuma]), LurE: akadiera (hizkuntza).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

akadiar 2, ZTC (Elhuyar: “akadiarren inperioa”, “akadiarren zibilizazioa”).

Erdaretako formak

es acadio (País de Acad); fr (Le Petit Robert): "akkadien [...] de Akkad, nom hébr. d'une ville de Mésopotamie".

Euskaltzaindiaren Arauak

Akad / akadtar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akayar 3, GBarand Ilias (“Nola, baña, Akayar biotz zabalek eskuratuko dauskek saria?”, “Bestaldean, orobat, Akayar belaunpeko ederdunek eraso aldirik ba-zekarten Telpolema”, “ni goretsi bai-nozu ta Akayar'en erria, ostera, zapaldu bai-dozu”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akaiar: LurE (eskualdearen izena Akaia — gr Akhaia); akeo: HiztEn (cf. Akaia).

Erdaretako formak

es aqueo; fr Achéens.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: akaiarrak.

Euskaltzaindiaren Arauak

Akaia / akaiar. Cf. arauak daraman oharra (1429. or.): "Eskualdearen izenetik abiatuta ateratzen den eskualdeko herritarren izena ageri da 'Eratorria' izeneko zutabean. Zenbaitetan, eskualdearen izena konposatua denean edo latinezkoa dagoen-dagoenean hartzea proposatzen denean, '-ar' atzizkiaren bidezko izen eratorriaren ordez '-(e)ko' atzizkidun forma (izenlaguna) erabiltzea hobetsi da. Nolanahi ere, zutabe hori informazio osagarri gisa eskaintzen da; eratorria noiz erabili eta noiz ez "ez" da erabaki honen aztergaia. / Eskualdeko herritarren izena emanagatik ez da baztertzen beste testuinguru batzuetan erabiltzen den bestelako izendapena, hau da, herritarra ez eta bestelako esanahia duenean. Adibidez, 'lakoniar' ematen da Lakoniako herritarrak izendatzeko, baina 'lakoniko' hitza erabil daiteke bestelako testuinguruetan ('idazle lakonikoa')".

Onomastika batzordeak argitzekoa

Onomastika batzordeari dagokio.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoriak aipatzea komeni da, lantaldearen ustez: «iz. eta izond. edo izlag.» (2007-07-04).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Euskaltzaindiaren Arauak

akain Ixodoidea

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma arautuaren azalpenaz oharra

pareko forma forma gisa, kapar gehituz, eta AS gisa, akain-belar .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu baztertuaren ordaina

Ik. kanpatu.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

a- errom.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ikus OEH argitaratuan akara (5 testu: HeH Mc 14,3 [Dv nardo, Ol akarurin], Ir YKBiz, NEtx LBB, Ibiñ Virgil); akara-bel(h)ar (2 testu: Arr Bearg, Ebanj. Saindu); akara-aien (Or Mi); akara-erro , akaraki . Ik. beste oharrak ere; nardo 3 aldiz ageri da: EZ Man II, Otx, Ir YKBiz (azalpen gisa: "akaratik, nardo belar onetik ateria zan").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akara EB 2 (X. Mendiguren Bereziartu: "... lorontzia eraman zezaten goizeko akara zimelduekin (...) non hasten baitziren loratzen goizaldeko lehen akarak"); nardo 1 (J.G. Etxebarria: "Gaur leioa urreztatzen daun eguzki minduak / maite-edurtzako nardok usaintzen dauz berriro").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akara : HiztEn ("ik. itsas lilipa"), LurE (eta AS akara aihen); nardo : LurE (eta AS Indiako nardo).

Hiztegietako informazioa

Beste hiztegietakoak: akara : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Casve EF, Lur EF/FE, Lur EG/CE, DRA (Lar, Dv), PMuj DVC, T-L LFB; akara-aihen : EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE; akara-belar : DRA (Arrue, Beargille); akara-buru : PMuj DVC; akara zeltiko : ElhHizt; akaradun : PMuj DVC; akaratsu : PMuj DVC; akarazko : PMuj DVC; nardo : EuskHizt, EskolaHE.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: akara zeltiko : Valeriana celtica; belar bedeinkatu : Valeriana officinalis; itsas lilipa : Pancratium maritimum; eta hemengo hustuketan: itz-akar : Carreras y Gandi GGPVN; akara : Guinea Vizcaya; Font Quer PlantMed; Lcq. // Cf. Biblia itzulpenetakoak (ik. Kt 1,12; 4,14; Mk 14,3; Jn 12,3): akara (Ol eta "akarurin" 2; Or MB 331, 333: "akar-urin" 2; Ir YKBiz 371: "akarazko gantzukari"; LauEb: "akara-ukendu" 2; Ker eta "akar-lore", "akara-usaingarri" 2; Olariaga: "akara urin" 2); nardo (BiblE eta "nardozko ukendu", "nardo jatorrezko gantzu", "nardo garbizko (...) ukendu"; Apaolaza: "nardo jatorrez egindako gantzuki" 2; IBk: "nardo jatorrezko gantzu"; Ezkila: "nardo garbiz egin usain on bat", Or'1974: "nardo jatorrezko ukendu", "nardo-gurin bikaña"; Ur BOEg 1660, Ur BOEv 54. 898; Echn BOE-ign 77; Dv eta "nardo buruzko gantzugailu", "nardo hoberenetikako gantzugailu"; He: "nardo burutuzko unguentu", "nardo egiazko balios"); ispligu (Otaeg BOEg 2777).

Euskaltzaindiaren Arauak

akara Valeriana celtica. Sin. nardo

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: akara-aihen .

Zerrenda osagarriak

NekHizt: Sin.: akaro-hilkari.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-zida.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zigar 'Sarcoptes scabiei' 10 aldiz ageri da: B 2 (Añ Gero: "Gizona ezin dateke zigarra adiña txikia; ez zigarra bere gizona dun beste andi"), G 3 (It Dial: "Badakizu noski zer dan zigarra", "Bada, dan bezin txikia izanik, baditu zigarrak gorputzaren parte guztiak", "Badira aberetxoak zigarra baño ere oraindik txikiagoak"), IE 5 (Ax 2: "Gizona ezin dateke zigarra bezain ttipi, eta ez zigarra ere, gizona bezain handi"; Dv Dial 3: "Badakizu naski zer den zigarra", "Bada, zenbat ttipia izan dadien, zigarrak baditu gorphutzaren alderdi guziak", "Badira marmutxak zigarra ere baino ttipiagoak oraino").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akaro EB 2 (Elhuyar: "Phytoseiulus persimilis akaroa, bere ahaide hurbila den armiarma gorrairen harrapakaria", "ARMIARMA GORRIA Panonychus ulmi Garrantzia [tit]: Frutarbolak erasotzen dituzten akaro-espezie guztietatik hau da arriskutsuena eta baita Gipuzkoan hedatuena ere"); akarido EB 1 (UZEI: "Akaridoa, gorputz gutxi-asko obalatua duena, bere eboluzio osoan hematofagoa, animalien parasitoa batez ere, baina gizakiari ere zenbait eritasun transmititzeko gai dena").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Euskalterm: akaro 2 (eta akaroen hauts), akarizida 2. Ik. Entziklopediak: HiztEn: akain ("Akaroen ordenako zenbait araknido parasitoren izen arrunta"), akarizida , akaro ("Araknidoen klaseko zenbait artropodo txikiren izen arrunta), akarologia ; zigar (Sarcoptes scabieri). // LurE: akain ("Armiarmaren familiako hainbat animalia bizkarroiri ematen zaien izena (...) ik. zigar"), akaro ("Abdomena eta zefalotoraxa ia bat eginik izaten duten araknidoen klaseko ordena bateko animalia txikiez esaten da"), zigar ("Sarcoptes scabiei (...) ik. akain"). // K. Harluxet HE: akain ("Akaroen ordenako zenbait araknido parasitoren izen arrunta"), akarizida , akaro ("Araknidoen klaseko zenbait artropodo txikirenizen arrunta"); zigar (Sarcoptes scabiei).

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: akaro : Acarina; zigar : Sarcoptes scabiei.

Hiztegietako informazioa

a) ácaro / acaride, acariens, acarus formen ordainak beste hiztegietan: akain : Lur EG/CE; PMuj DCV; akaro : ElhHizt, HiruMila; eta akarizida: ElhHizt, HiruMila; azteri : Senda Jakindi (acariosis o sarna); gaztai-ar : PMuj DCV (ácaro del queso); zigar : HiruMila; PMuj DCV; ez dugu aurkitu besteotan: Lur EF/FE; Casve FE; HaizeG FB; T-L LFB; BeraLzM; Azkue Aurkibidea; b) arador (de la sarna) / sarcopte-ren ordainak: zigar : ElhHizt; HiruMila; PMuj DCV (eta beatz-zigar, bero-zigar); BeraLzM (eta bero-zigar, beatz-zigar); Azkue Aurkibidea (eta bero-zigar, zigartsu: lleno de aradores); ik. gainera PMuj DCV: giaren ; BeraLzM: amaika zardeko , martin mongolo ; Azkue Aurkibidea: amaika-zardeko , martin-mongolo , zier , ziger ; ez dugu aurkitu ondokoetan: Lur EG/CE; Lur EF/FE; Casve FE; HaizeG FB; T-L LFB; Senda Jakindi.

Erdaretako formak

Erdaretakoak: fr (DLLF): acariens, acarides (acáridos); (Le Petit Robert): acaricide; acariens; acarus; it (L. Ambruzzi): acaro (ácaro); pedicello, acaro de la scabbia (ácaro de la sarna o arador), acaro del cacio (ácaro del queso), rúggine che attacca foglie e frutta sugli alberi (ácaro de moho); ca (DCC): acaricida (acaricida); en (Collins): insecticide (acaricida), mite (ácaro); (Diccionario Enciclopédico Ilustrado de Medicina Dorland): acarian (acariano), acaricida (acaricide), acarid (acárido), acarino (acarino), acarinosis (acarinosis), mite, chigger (ácaro), acarodermatitis (acarodermatitis), acarophobia (acarofobia), acaroid (acaroide, acaroideo), acarology (acarología), acarotoxic (acararotóxico), Acarus (Acarus); de (Slaby/Grossmann): Milbe (ácaro eta arador de la sarna), Haarbalgmilbe (ácaro del folículo piloso; Käsemilbe (ácaro del queso eta arador del queso), Reitlaus (arador de la sarna), Krätzmilbe (arador de la sarna = Sarcoptes scabiei).

Landare eta animalien taxonomi izena

Acarina.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

akats bagako 1, AB AmaE ("Ez dot nik esan gura txito ta osoro / Akats bagakoa dala Aramaio"); akats gabeko (eta akats-gabeko) 2: Ag G ("Emazte ona artu dezu, baño ez uste izan akats gabekoa dala"), Mde HaurB ("Zergatik emakumearen oroipenak behar izan zuen hain betegina, hain akats-gabekoa zen ereti hori ilundu eta eragabetu, ziotsan bihotzak erasiaka"); akats-bako 2, MEIG, markatuak ("Hau "akats-bako liburua" baikenuke, harako beste haren gaia "akats-bako gizona" zen antzera") // Ik. OEH argitaratuan akatsge : Zink EEs 1918 ("Akatsgeko bizitzaren deuntasuna").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akats gabe 1, ZArg ("Egia esateko, eztira akats gabeak"); akasgabe 4: Elhuyar 2 ("Batetik seira zenbakitutako bi dato akasgabe ditugu", "Demagun dato akasgabe bat dugula baina hiru aurpegik 2 zenbakia dutela, beste bik 1 zenbakia eta batek 3 zenbakia"), K. Fernández 2 ("Pieza horiek osatzen duten populazioan akastunen azpipopulazioa kontsideratuz [...] Analogikoki, akasgabeen azpipopulazioa kontsideratzen badugu [...] Zer proportziotan dira akastunak ala akasgabeak pieza horiek?"); akats gabeko 1, Eston Iz ("eztagola akats gabeko gizonik"); akatsbako (eta akats-bako) 2: Zer 1986 ("Atsegin jat bere abotsa eta abotsa aterateko ereak ikaratu egiten nau, bere trebe-bidea akats-bakoa da eta nik ori ikasteko ekiñaldiak egiten dodaz"), Osk Akats ("Akatsbako gizona zalakoan hil nuan nik... jakin banu engainetan nindula enuan hilgo!").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

akatsgabe : ElhHizt (que no tiene defectos; perfecto, -a; impecable), PMuj DVC (akats-gabe: intachable, perfecto, impecable, inmaculado, irreprochable); akats-bage : PMuj DVC (intachable, impecable, irreprochable); akats-bako : PMuj DVC (sano, intachable); akasgabe : PMuj DVC (perfecto, ta) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-ts+g-.

Kategoria

izond.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH argitaratuko oharra; akaso corpusekoak 21 dira: LE Prog 5; Arrantz; EusJok 4; JanEd I; Noe; Ud 2; AzpPr 2; Tx B 4; Azurm HitzB.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

26 aldiz ageri da akaso , EB-EgAs: J. Tobar-Arbulu; Elhuyar 2; X. Amuriza 3; M. Murua; J. Azurmendi; Gramatika Batzordea; J.I. Abrisketa 2; R. Egiguren; P. Sastre 2; J.A. Arrieta; K. Fdz. de Larrinoa; X. Monasterio; G. Etxeberria; X. Mendiguren Elizegi; J.M. Mendizabal; J. Landa; A. Iturbe; Argia 1989 2; Aizu! 1988; Egin 1988.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akaso : DFrec 5; AB50 2; HiztEn; ez da azaldu AB38, LurE, Euskalterm-en.

Hiztegietako informazioa

Beste hiztegietako markak: EuskHizt: "Heg. (Beh.)"; HiruMila: "Ik. beharbada"; ElhHizt: "herr."; DRA: "Se incurre en este erderismo como adv. de sentido dubitativo, teniendo el euskérico biar bada" (Etxba). Hiztegiotan ez dugu aurkitu: EskolaHE; Lur EG/CE; Lur EF/FE; Casve EF; HaizeG BF; PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Heg.

Mailak

Beh.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematika batean bil daitezkeen aditzoinak

akats/akastu, akasten.

Aditz-erregimena

du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: akastun 4 (Izt C 2, Zink EEs 1918, Ol 1 Cor 13,9); akaztun (Gazt MusIx); akesdun (Inzag EEs 1925); akatsdun (JMB ELG); akatsge (Zink EEs 1918); eta s.u. akats: akats(ik) bagakoa (AB AmaE), akats gabekoa (Ag G), akatz-gabekoak (Lab EEguna).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

akasdun EB 1 (Euskal hizkuntza eta literatura); akatsdun EB 1 (Eskuliburu informatzailea); akastun 6: G 2 (J.I. Zinkunegi); EB 4 (K. Fernandez, K. Mujika); akasgabe EB 2 (K. Fernandez); akats-bako B 1 (Zer 1986); akatsbako B 1 (Osk Egan 1967).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

akasdun : AB38 1, AB50 1; akastun : AB38 3, HiztEn-LurE, Euskalterm 11; akaspide : AB38 1.

Sektore jakin bateko informazioa

BiblE: akasdun 1 (Dt 17,1 erref.); akastun 6 (Lb 21,18.21.23; 22,20; Si 42,24); akasgabe 66; akasgabeko 9 (ik. ondoan pasarteak, eta hauen beste itzulpenetan ageri diren formak). Ker: akasdun 1 (Lb 22,20); eta akats-bagariko, akats-bage (passim).