Euskaltzaindiaren Hiztegia

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-tzako: onartzekoa da forma, "normalki pl." oharra duela, eta -tzako osaerakoen multzoa kontuan izanik (cf. aitamatzako sarreran aipatuak; eta -tzako osaerakoez ik. oharra nebatzako sarreran).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Euskaltzaindiaren Arauak

adlag.: gurata egin dute horrela.

Kategoria

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gurata egin dute horrela

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu OEH corpusean aurkitu. Ik. OEH argitaratuan gurbe testu-lekukotasunik gabea.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

basagurbe 1, UZEI ("Lurzorua meharra eta harritsua denean [legardietan eta] beste zuhaitzak agertzen dira: eihar italiarra [Acer opalus], astigar arrunta, basagurbea, artea eta pinu gorria").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gurbe : HiztEn (1 Sorbus domestica; 2 delako landarearen fruitua), LurE (Sorbus domestica), Euskalterm 3 (hauetan 2 'azarolla' itzuliak, eta 1 'serbal común'); gurbeondo : Euskalterm 1 ('serbal común') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: gurbe (L, F): Sorbus domestica; basagurbe: Sorbus torminalis; cf. arangurbe alegorri: Amelanchier canadensis; arangurbe arrunt: Amelanchier ovalis. / Ik. Izendegian basagurbe (Sorbus torminalis) fitxaren hustuketa: alikera : JIr OnomBot; azpil : Lcq, Irigaray Landareak, Bouda-Baum, X. Irigarai; gurbi : Lcq, Guinea Vizcaya, Euzko Gogoa 1956-I-II, J.M. Faus, Azkue DVEF; maspil : M. Aizpurua Arbaiun, X. Irigarai, Azkue DVEF, JIr OnomBot; matspilla : Carreras y Gandi GGPVN, Guinea Vizcaya, Bouda-Baum, J.M. Faus, Ortiz del Portillo, Lcq, Irigaray Landareak; mazpil : X. Irigarai, J.M. Faus, Lcq, JIr OnomBot; osta-zuri : Polunin Arboles y arbustos; ostazuri : Polunin Flores de Europa // eta sagarmin (basatia), sagarrondo (kultibatua) (Malus sylvestris) fitxaren hustuketan, besteak beste: gurbe : Font Quer PlantMed, Bouda-Baum // eta gurbe (Malus sylvestris) fitxaren hustuketan, besteak beste: gurbe : Azkue DVEF (poma, pommier sauvage), X. Irigarai, PMuj DCV; gurbi : Azkue DVEF (acerolillo, azerolier).

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gurbe : ElhHizt (1 Serbal, azarollo: Sorbus domestica; 2 azarolla, serba), HiruMila (azarolla, serbal común: Sorbus domestica), EskolaHE (Sorbus domestica), DRA (poma), PMuj DVC (poma silvestre) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal azarolla, serbal común / corme, cormier formen ordainak: HiruMila: gurbe (Sorbus domestica) / gurbe // ElhHizt: 1 gurbe; 2 V. acerola / gurbe (Sorbus domestica) // Lur EG/CE eta EF/FE: Ø / Ø // XarHizt: Ø / udalatx // Casve FE: Ø / Ø // HaizeG FB: Ø / Ø // T-L LBF: udalatz / udalatz, udalatz-ondo // PMuj DCV: 1 acerola, fruta del acerolo: azpil, gurbi, maspil, maspil-ale; 2 serba: udalatz sorbo, aspil / udalatx, udalatz-ondo, aspil-ondo, sorbatze.

Zerrenda osagarriak

NekHizt: gurbe: azarolla.

Beste bat hobesteko arrazoi pisuzkorik ez dago

erabili gabea izanik, ezin jakin daiteke adiera zehatza; eta hiztegi-entziklopediek zehazten diotena proposatzen da.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

gurbeondoaren fruitua.

Zerrenda osagarriak

NekHizt: gurbeondo: serbal común.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ondo.

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Sorbus domestica.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gurbil(du), gurbiltzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Kategoria

adlag.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

Arbutus unedo.

Berrestekoa da, erabat nagusitu ez den arren

formetan nahaste handia dago, eta lehendiko erabakia berretsi da

Landare eta animalien taxonomi izena

Arbutus unedo

Jatorrizko forma

gurdi, orga; tankeak, gudu-gurdiak

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa erantsiz: gurdi(-)haga .

Gurdiaren ardatza: gurdiaren gurpilen ardatza. (s.u. ardatz)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

gurdi(-)ardatz azpisarrera da OEHn eta azpisarrera izatea dagokio EHn ere, gurdi(-)haga formarekin egin den bezala. Horrenbestez, gurdiaren ardatza adibidea eta azalpena kentzekoak dira. Bide batez, ardatz sarrerako lehenengo bi adieren ordena aldatzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gurdi eta ardatz sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE:- / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-dun/-zain.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gurdizaina.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Kategoria

adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

B dira burdikada 1 (Erkiag BatB) eta burkada 4 (AB AmaE, Enb, Echta Jos, Erkiag BatB; eta OEH argitaratuan beste bat: Añ MisE); G, berriz, gurdikada 5 (Ag G, Etxde JJ, Salav).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Sektore jakin bateko informazioa

burkada : KarmEgut 1952, 86; LAyes 46 (bis), 48; burdikada : LAyes 40 (bis #mdash# eta gurdikada 1: 264).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

burkada : HiztEn ("Ik. gurkada"); gurdikada : HiztEn (hau definituz), LurE; gurkada : HiztEn ("gurdikada").

Hiztegietako informazioa

gurdikada eman duten beste hiztegiak: EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, HLEH.

Atzizkien araberako erabakiak

-kada

gurditxo 13: Berria, EiTB 12.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: gurditxo 41: Berria, Oskar Arana 6, Iban Zaldua 5, Iñaki Zabaleta 2, Fernando Rey 5, Iñaki Mendiguren 2, Jon Maia 2, Josu Zabaleta 2, Jon Arretxe, Jon Alonso, Lopez de Arana, Koldo Biguri, Koldo Izagirre, Pako Aristi, Jokin Urain, Jon Muñoz, Gotzon Garate 2, Koro Navarro, Alberto Ladron Arana, Joxemari Iturralde, Karlos Linazasoro, Joseba Sarrionandia, Julen Gabiria.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "gurditxoa = carrito".

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-txo osaerako librea.

Atzizkien araberako bereizketa semantikoak

adierazkorra da, eta orgatxo arautuarekin batera onartzekoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

guria, mardula.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa, s.u. guganatu

Euskaltzaindiaren Arauak

gureganatu, guregana(tu), gureganatzen. da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gureganatu, guregana, gureganatzen

Atzizkien araberako erabakiak

-ganatu pertsona-izenordainekin: ik. txosten sistematikoa

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

garaipena.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa, s.u. guganatu

Euskaltzaindiaren Arauak

guretu, gure(tu), guretzen. da/du ad.

Atzizkien araberako erabakiak

-ganatu pertsona-izenordainekin: ik. txosten sistematikoa

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

aihotza.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

a) izena: gurgurai(a) EZ Man II ("Suak ere harengatik egiten tik zarzoak, / bai halaber gurguraia xirripa mortukoak"); gurguria Hm 2 ("Gurguriak igan dira, / uholdenez gorago", "Ithurriak hibaiekin, / haz harren gurguriaz: / itsasoa minza zaite, / dakizun aheriaz"); ik. OEH argitaratuan: gurgurai (Ag EEs); gurguria (Jainkoa Sotoetan Herr); gurgur (AA III); b) onomatopeia 5 ager. B-G: gurgur Erkiag BatB ("Orduan aurrera doaz, eta urdailla gurgur asi yaka"); gur gur Ag AL ("Etxetik ezer artu barik urten dogu-ta, urdailla gur gur darabilt eta..."); gur-gur Muj PAm ("Erretorea parrez gur-gur zegon Pernandok jartzen zuen arpegi illuna ikusirik"); gur gur gur Apaol ("Arrandari menditikan datorren errekatxoari laztan ematera, agur, gur, gur, gur esanaz, erreka baztarretako sagatz, altz eta arantzei"); gur gur gur gur Or Eus ("Andik goizera neure sabela / beti dago gur gur gur gur: bartko aparia agur!"); ik. OEH argitaratuan: gur gur gur (Satarka EEs); gurgur (Onaind MEOE); c) gurgurika aditzondoa Ox ("Ai, ei, lehoin gaizoa gelditu zen behin / Hertzeak gurgurika, buruan bethi min"); d) gurguratu : EZ Man I ("Populua hasi zen gurguratzen"); ik. gainera OEH argitaratuan lekukotasunik gabeko gurgurari.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dira onomatopeia gisa agertu; ager. banakoak dira a) izenetan, gurgur : F. Mendizabal ("Baratz aldetik buztan-uso ta usapalen gurgur zakarra etorriko zan"); gurgurai(a) : J.M. Irigoien ("Nik entzun nuen haren ahotsa Andesetatik behera amiltzen diren erreken gurguraian"); b) aditz-esapideetan, gur-gur egin : P. Sastre ("Hozteko zai, gur-gur egiten zion sabelak erremediorik gabe"); gurgur egin : E. Alkat ("Sabelak egitean gurgur, bardako afariak agur").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gurgur : LurE (haizeek hesteetan egiten duten hotsa); gurgura : Euskalterm 1 (rumoreo); gurguratu : HiztEn-LurE (kurrinkaren antzeko hots apala egin; murmurikatu); gurguratze : LurE; gurguria : HiztEn-LurE (murmurra, xuxurla); gurgurika : HiztEn-LurE (gurgurka); gurgurka : HiztEn (gur-gur eginez); LurE (AS: gurgur eginez)

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gur-gur : EuskHizt (sabelaren hotsen onomatopeia; errekaren hotsaren onomatopeia); ElhHizt (1 onomatopeya del gruñido, ruido de tripas, borborigmo 2 onomatopeya del murmullo/susurro/rumor del agua, del río); DRA (1 onom. borborigmo 2 onom. arroyo 3 gruñido); gurgur : ElhHizt (1 gruñido, ruido de las tripas, borborigmo 2 rumor, murmullo, susurro del agua, del río); EskolaHE (haizeek hesteetan egiten duten hotsa); Casve EF (gargouillement); HaizeG BF (gargouillement, murmure); Lh DBF (gargouillement, bruit de gaz dans le corps 2 murmure, rumeur); PMuj DVC (1 flato ruidoso, gruñido, gorgoteo, borborigmo, ruido de tripas; gurgur egin = gruñir el vientre 2 gruñido del cerdo; gurgur egin = verraquear, gruñir, dar gruñidos 3 rugido, estruendo, fragor 4 gorgotear, murmullo, murmujeo, susurro, cuchicheo); gurgura : EuskHizt (sabelaren hotsa); HiruMila (murmullo); DRA (1 murmullo, rumor 2 borborigmo); PMuj DVC (1 rumor, murmullo, ruido confuso 2 murmujeo, susurro, cuchicheo); gurgurai : DRA (murmullo de arroyos); PMuj DVC (gurguraia: 1 murmullo, murmujeo, susurro, cuchicheo 2 murmullo de arroyos: gurgurai egin = murmurar las aguas, las hojas); gurgurari : Lh DBF (grogneur); DRA (gruñidor); PMuj DVC (gruñidor); gurguratu : ElhHizt (gruñir; murmurar, susurrar; criticar); HiruMila (1 gruñir 2 murmurar, decir algo entre dientes); HaizeG BF (murmurer, grogner); Lh DBF (1 grogner 2 murmurer); DRA (1 gruñir 2 murmurar); PMuj DVC (1 gruñir 2 murmurar, cuchichear, susurrar, hablar bajo 3 murmurar, maldecir, criticar); gurguratze : HiruMila ( 1 gruñimiento 2 murmuración); gurguria : EuskHizt (murmurra, xuxurla). ElhHizt (murmullo, susurro; gorjeo, canto de los pájaros); EskolaHE (murmura, xuxurla); HiruMila (murmullo); Casve EF (1 gazouillement 2 concert de voix 3 murmure de l'eau); HaizeG BF (gazouillement); Lh DBF (gazouillement d'oiseau, murmure d'eaux courantes, accord, concert de voix); DRA (murmullo, susurro); PMuj DVC (trinado, gorjeo, canto de los pájaros); gurguriatu : Casve EF (-ü: gazouiller, murmurer); HaizeG BF (murmurer); Lh DBF (murmurer); PMuj DVC (gorjear, hacer gorgoritos); gurgurika : ElhHizt (1 murmurando 2 gruñendo, haciendo ruido las tripas); EskolaHE (gurgurka); HiruMila (susurrando); DRA (haciendo borborigmos); gurgurio : HaizeG BF (murmure); Lh DBF (murmure var. gurguria); gurgurka : ElhHizt (1 murmurando 2 gruñendo, haciendo ruido las tripas); EskolaHE (AS: gurgur eginez); DRA (murmurando); PMuj DVC gainera: gurgurkada : (gruñimiento); gurgurkatu (gorgotear); gurgurketa (gorgoteo, gorgoriteo); gurgurlari (gorgoteador) // Ez ditugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EBB (1997-04): hurrengorako utzi da, gur-gur egin onartuz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: gur-gur / HiztEn: gur-gur / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Erabilera urriko formen artean aukeratu da, arrazoia agertuz

gisako besteen erakoa hobetsi da (cf. marmar, murmur arautuak, edo borbor proposatua), ez baitago arrazoirik gurgura edo gurguria hobesteko; orobat egingo da oinarri honi dagokion gurgurka eratorriarekin.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

gur-gur egin

Lexemen erregulartasuna

onomatopeia iz. bilakatuak, edo bilakatzen ari direnak (ik. Hitz-elkarketa/4, 99-100: dar-dar (egin) / dardara, diz-diz (egin) / dizdiza, etc.).

Erabileremu dialektala

iz.

Sektore jakin bateko informazioa

gurgurio: Bruchidae + Curculionidae (fam.).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Fam. Bruchidae eta Curculionidae.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Kategoria

adlag.

Euskaltzaindiaren Arauak

guriarazi, guriaraz, guriarazten. du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Kategoria

adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

1) 'mantequilla, manteca, grasa' adieran 74 ager. jaso dira; urin eta eratorriak (urintatu, urindu, urinki, urintsu, urinstatu) 70 aldiz, IE 68 (Volt, Mong, Lg, Dv, ECocin, Ox, Barb, JE, Zub, Const, FIr) eta G 2 (Gazt, Or); gurin G 4 (Lasa, Or) bakarrik azaldu da; 2) 'jugo, sustancia, zumo' adieran 15 ager.; urin 14 aldiz azaldu da: IE 13 (Lç, Ax, Dv, JE, Hm) eta G 1 (Ibiñ); gurin behin bakarrik agertu da, G (Ibiñ); 3) 'producto resinoso de ciertos árboles' adieran urin forma bakarrik jaso da, bi ager., IEkoak (ES, JE); 4) 'esencia' adieran urin formaren bi ager., IE (JE, Mde).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

1) gurin 'manteca, mantequilla' 11 aldiz ageri da; urin 6 aldiz, 'jugo' adiera duela (5etan gorputzekoei egiten die erreferentzia: urdail-urin, are-urin, liseri urin...); 2) gurin, guriñ formak (29 ager.) gehienbat Bn aurkitu dira: B 13 ager., G 2; IEn ez da azaldu; 29tik 27 kasuk 'manteca, mantequilla' adiera dute; bi kasuk 'guri' esanahia. (G eta EB agerraldi bana).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gurin 'mantequilla' (3); AB38: gurin 'mantequilla' (22), urin 'jugo' (2) eta urintzaille 'engrasador' (1); AB50: gurin 'mantequilla' (2).

Jatorrizko forma

gurin, ik. urin [urin hobestekoa da]

Beste bat hobesteko arrazoi pisuzkorik ez dago

tradizioak hartarako bide handirik ematen ez duen arren, gurin forma franko hedatu da azken aldiotan, besteak beste 'mantequilla/beurre' adierazteko adierazlerik ez zegoelako; egindako bideari jarraitzea proposatzen du batzordeak

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

lantaldeak proposatua da, forma hobetsi gisa, burraztatu sarreran.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gurinezta, gurineztatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-ztatu.

Aditz-erregimena

du ad.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

gurintxo = gongoil

Inguruko formen erabilerak

ik. informazioa s.u. gongoil.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrendakoaren pareko forma(k)

ik. gongoil

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

gongoila.

Euskaltzaindiaren Arauak

guritu, guri(tu), guritzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

guritu, guri(tu), guritzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gurkera 9, Otx (adib.: "Bakaldun aurrian egozan jaun eta andiki guztijen erdi-erditik igaro zan, ba, ene Bertolda au, ez txapelik erantzi, ez ezetariko gurkerarik egin barik", "Etorri zan geznarija aurrera eta, oi yakon gurkerea bakaldunari egin ostian, idazki bat emon eutsan eskubetara").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gurkera 2: X. Gereño ("Kontserjearekin topo egin eta berez Tomas Bello koronela koadratu eta eskuin eskua burura eramaten hasi zen gurkera militarra egiteko"), J.M. Mendizabal ("Lagunak sartzen uzten dio gurkera eginez"); cf. gainera gurkeria : Ker Didaje ("Janariari buruz, bete egizu al daikezuna; alan be, sasijaungoikoen irudiai eskiñitakotik ez egizu ezelan be jan, jaungoiko illen gurkeria da-ta").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gurkera : AB38 1 (reverencia) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gurkera : HiruMila (reverencia, inclinación), DRA (inclinación, reverencia), PMuj DVC (mocha, reverencia, cortesía con la cabeza) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gurtzeko mugimendua.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa, s.u. gurtza

Euskaltzaindiaren Arauak

h. gurtza.

Euskara batuan hobestekoa

Ik. gurtza

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, dagokion markarekin.

Jakite-arloak

Teknol.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Kategoria

izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

gurraraz, gurrarazten.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-r(tu)+a-.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ardatz.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

gurdi-ardatza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etxe.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

gurtu, gur(tu), gurtzen. 1 Ipar. da ad. 'makurtu'. 2 du ad. 'adoratu'.

Sistematika batean bil daitezkeen aditzoinak

gurtu, gur/gurt/gurtu, gurtzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gurgintza (JMB), gurkera (Otx), gurkin (Lç, EZ), gurpen (Altuna, Gand, Berron), gurtasun (JMB), gurte (Ub, Echag, Itz), gurtuera (Itz), gurtza (KIkV, JMB)

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gurkera 1 (EB); gurketa 2 (EB); gurkizun 1 (B); gurmen 1 (B); gurtasun 1 (EgAs); gurtza 18 (B 9, IE 1, EB 8); gurtze 2 (EgAs)

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: gurketa 1, gurtza 1, gurtze 1; AB38: gurkera 1, gurketa 1; AB50: 0; Euskalterm: gurtza 47, gurtzapen 3, gurtze 1; HiztEn: gurpen, gurtza, gurtzapen; LurE: gurpen, gurte, gurtza, gurtze

Tradizioko erabilerek bermatzen dute

gurpen baino erabili(xe)agoa denez, gurtza>-ri dagokio lehentasuna

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "guru".

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

Bebil (nazioartekoa da forma).

Euskaltzaindiaren Arauak

malko-guruinak.

Beste bat hobesteko arrazoi pisuzkorik ez dago

zegoen nahasmendua (cf. gainera gangail, gangarabil, gingil, txori, etab.) aski bideratua bide dago gongoil = gurintxo eta guruin nagusien inguruan

Forma baten adiera(k)

jariaketa-organoa (adib. malko-guruinak, listu-guruinak, hipofisia)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 13 “Esteroideak gonadetan gametogenesia eragiteaz gain gonadetatik burmuinera ere garraiatzen dira, izan ere, guruin pituitario zein hipotalamoan estrogeno eta androgenoen hartzaile ugari daude” (UEU); EPG: 4 “Garunaren irudian erdiko tumor izugarri bat ageri zen, guruin pituitarioa eta alboko kiasma optikoa eta traktuak desegin eta lobulu frontaletara zabaltzen zena” (Xabier Olarra) ; ETC: 33 “Hitz gakoak: burmuina, guruin pituitario, gonada, hormonak, ugalketaren kontrola, Chelon labrosus” (UEU).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: guruin pituitario (Anat.) glándula pituitaria; Adorez: guruin pituitarioa: glándula pituitaria; Labayru: guruin pituitario iz. Anat. glándula pituitaria;

pituitario adj. Anat. Guruin pituitarioa: hipofisia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Baina sarrera adibiderik gabe geratuko denez, beste adibide bat jasotzea komeni da, (mintz pituitario, adibidez). Bestalde, pituitario definitzeko beharrezkoa den pituita forma ere hiztegian jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa guruin eta pituitario sarreretan.

Formen arteko bereizketa semantikoak

cf. gurutzeria (UZEI/Eraikuntza: gurutzadura 'crucero, croisée; crucero, transept'; gurutzeria 'crucería, croisée d'ogives')

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta (erabiliena) eta -tze osaerakoak jasoko dira, -mendu eta -pen osaerakoak bazterrera utziz.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Lantaldeak gurutzaontzi forma aztertzean proposatua. Adierazle egokia da eta hiztegiek jaso dute ‘itsas ibilaldi’ren sinonimo gisa. es velocidad de crucero / fr vitesse de croisière adierazteko gurutzaldi-abiadura, gurutzaldi lastertasun proposatu dira.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH argitaratuan gurutzadura (testu-lekukotasunik gabe), gurutzamen (J-L. Davant Herr 1964), gurutzatze (JE Med).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira gurutzaketa 8: Larrun 1990 ("Historiak herrien sailkakuntza-antolakuntzak aldagai subjetibo eta objetiboen gurutzaketa konplexuaren emaitza direla esatera garamatza"), Elhuyar 4 ("Gurutzaketa. Gurutzaketa-konmutadore izenez ere ezagutzen da", "Bi makina hauek elkarrekin uztartzen ditugunean, funtzionamendu-puntua bi kurba horien gurutzaketa-puntua izango da", "Biak elkarrekin konektatzen direnean, lehen bezala, funtzionamendu-puntua bi kurben gurutzaketa-puntua da"), J.M. Torrealdai ("Eritzi-gurutzaketa honen lehen ardatz bikoitza, ETBren eredua litzakete"); J. Ortiz de Urbina ("Crossover edo gurutzaketa fenomenoak, aldakien uztarduraren arloan ikusten diren asimetrien azterketa"); J. Gabilondo ("Kontuan izan lagun horiek jatorri desberdinetatik -alemaniarra, eskoziarra, judu-txekiarra...- datozen mila arrazatako gurutzaketak direla"); kurutzamen 3: Herr 1985 ("Diplomatiko kurutzamenak hautsi baitzituzten sei egunetako gerlaren ondotik", "Ez baititu hortako hausten Rusiarekin diplomatiko kurutzamenak", "Solas egiterat Frantziaren eta Rusiaren arteko kurutzamenez, bai eta munduko politikaren gora beherez"); eta ager. banako gurutzamendu (Elhuyar: "Gurutzamendu honetan lortzen diren euli guztiak grisak dira"), gurutzapen (K. Biguru: "Lupusek uste du lehoi baten eta agrimentsore baten arteko gurutzapenetik edo sortua dela"), gurutzatze (LMuj: "Aro guztietako gurutzatze dialektikoan arrazoimen / desarrazoimenaren binomioa").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gurutzaketa : AB38 2; HiztEn; LurE; gurutzamendu : AB38 4 (eta elkar gurutzamendu 1); AB50 1; Euskalterm 5; gurutzapen : Euskalterm 3; gurutzatze : AB38 1; AB50 1; LurE // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gurutzatze : EuskHizt; HiruMila; gurutzadura : ElhHizt; HiruMila; PMuj DVC; gurutzaketa : ElhHizt; HiruMila; EskolaHE; PMuj DVC; gurutzamendu : HiruMila // Ez ditugu aurkitu ap. HaizeG BF; Lh DBF; DRA; Lur EG/CE eta EF/FE; Casve EF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

gaur ezagun-erabilia da, J-L. Davantek dioenez, baita idatziz ere (k- forman, noski).

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

harremana.

LBeh (2014-04-03): ‘aisialdiko itsasontzi’ adierakoak: gurutze-ontzi 30, EiTB (adib.: “Jende askok entzunda zeukan Bilboko gurutze-ontziena eta batzuek abuztuan joan nahi dute, aste nagusia baino lehen”, “'MCS Melody' gurutze-ontziak itsaslapur somaliar batzuen erasoari aurre egitea lortu du Seychelle uharteetatik 320 kilometrotara”); gurutzontzi 3, EiTB (adib.: “Ozeanoko gurutzontzi erraldoi honek ibilaldi luzeak egiten ditu, oso zaila baita janaria itsaso tropikal garbietan aurkitzea”); gurtzeru 4, Berria (adib.: “Diotenez, bidaiariak dibertitzeko saioak egiten zituzten gurtzeruan”); kruzero 12: Consumer 4 (“bidai barnean hegazkineko txartelak, lojamendua eta kruzero zerbitzua sartzen diren”), EiTB 1 (“Ferriko pasaiarien kopurua %5 gutxitu da azken urtean, baina kruzeroetakoa ia bikoiztea lortu zuten 2008an zehar”), Jakin (“plazerezko kruzero batean”), DiarioVasco 6 (“Zarauzko Udaberri jubilatuen elkarteak antolatutako Norvegiar Fiordoetan egingo den kruzeroan parte hartzeko aukera dutela zarauztarrekin batera Getariako Arrantzale Zaharren Elkarteko kideek ere”); ‘militarra’ adierakoak: gurutze-ontzi , Argia (“Enpresa hori Jose María Martínez de las Rivasek Charles Palmer ingelesarekin batera sortu zuen 1888an, hiru gurutze ontzi korazatu egiteko”); gurutzontzi , Argia (“Martxoaren 5ean, Canarias gurutzontzi frankista Galdames merkataritza ontzia atzematen saiatu zen Matxitxako lurmuturretik hurbil”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ‘militar’ adierakoak: gurutze-ontzi , Joxan Elosegi (“nire hegazkina gurutze-ontzi amerikar baten kontra jo, bai eta bi Yumimoto konpainiarentzako lan egin ere”); gurutzontzi 4, Edorta Jimenez (adib.: “Horixe berori galdatu zion gure Zerbitzuak Císcar gurutzontziko komandanteari”), kruzero 1, Pello Zabala (“XX. MENDEAN: XIX. mende akaberan, Cadiz aldeko ekaitzaldi izugarrian, Reina Regente kruzeroa tripulazio osoarekin desagertua”); ‘aisialdiko itsasontzi’ adierakoak: gurtzeru 3, Berria (adib.: “Kai berria inaguratu dute Getxon gurtzeruentzat”), kruzero 2, Berria (adib.: “Eguberriko ospakizunei izkin egitea erabakitzen du, dirua kruzero batean berekoiki xahutzeko asmo”), Joseba Sarrionandia 2 (adib.: “oporretan egindako kruzeroari buruz”), Fernando Rey 2 (adib.: “Oporrak atzerrian ematen zituen, kruzerotan eta bidaiatan”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: kruzero 2* e. transatlantiko. Itsas bidaia luzeak egiten dituen ontzi handia | kruzero 3* e. gurutzontzi. Gerraontzi mota.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es crucero / fr (Mil.) croiseur | navire, bateau de croisière: Elhuyar: (Mar.) gurutzaontzi; [buque de guerra] (Mil.) gurutzaontzi / Nolaerran: -; - / Zehazki: (buque) gurtzeru, gurutzontzi / Labayru: [buque de guerra] gurutze-ontzi / Adorez5000: [barco] gurutzontzi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia izan daiteke ‘ontzi militarra’ adierazteko, nahiz erabili gabea den, baina osaera egokia iruditzen zaio lantaldeari gurutzatu aditzetik eratorritako osaera berria (Elhuyarrek bere hiztegian proposatu berri du forma hau). Honekin batera gurutzaldi forma ere sartzea proposatu da.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Mil.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: ahoan gurutze, eskuak (besoak...) gurutze, gurutze-bide, gurutze-ganga, gurutzetara .