Txillardegi zenak –ordurako euskaltzain urgazle, idazle goraipatu eta ekintzaile– denbora luzea zeraman euskara idatzia arautu eta homologatuko zuen ekimenaren eskean, baina ezin lorturik, bere kasa heldu zion gaiari. 1963ko azarotik hasi eta Baionako Biltzarra burutu bitartean, ia urtebetez alegia, zazpi lagun batu zitzaizkion astero-astero. Idazle ziren denak, baita indar politiko euskaltzale guztien ordezkari ere, aldez edo moldez: Eneko Irigarai eta Txillardegi (ETA); Telesforo Monzon eta Jesus Solaun (EAJ); Jean-Louis Davant (Enbata); eta azkenik, Roger Idiart eta Andiazabal apaizak, Elizaren izenean. Gerora, Jean Hiriart-Urruty eta Pierre Lafitte bera ere batu zitzaizkion azken multzoari.
Cordeliers karrikako 14.ean biltzen ziren, Baiona Ttipian, Enbata mugimenduak zuen egoitzaren aldamenean hain zuzen ere, eta Euskal Idazkaritza deitu elkartearen babesean. “Elkarte hura bi aldeetako gazte abertzaleek sortu genuen, kulturaren zerbitzuko, eta uda hartan egin zuen estreina”, azaldu du Davantek.
(Txillardegi idazle eta euskaltzain urgazlea)
Zortzi kideak, euskalki guztiak elkarrekin ezkondu eta guztientzako tresna erabilgarria eskaini asmoz, gogotik aritu ziren lanean. Lehenik eta behin, euskara batuak hartuko zuen grafiari erreparatu zioten, baita deklinabideari eta aditz laguntzaileari ere. Orduko hautuak ditugu, besteak beste, bustidura deritzana letra bikoiztuz idaztea (llabur, Maddalen, pottoka…); X eta TX-ren mesedean (goxo, xamur, atxiki, amatxo), “sh”, “ch”, “tch” edota “ch” baztertzea; “mb” eta “mp” ahoskatu ohi dena NB eta NP idaztea (enparantza, enbata, denbora…); R azentudunaren ordez RR hobestea; eta H letra hartzea. Azken erabaki hori dela eta, halaxe zioen azalpenak: “Nahiz euskalki batzuetan ez esan hitz egitean, idazkeran onartu egiten da, H-a gorde duten euskalkien forma eredutzat harturik”; eta gaineratzen: “Euskaldun askok H hori non dagoen ez dakielako, epeka joatea erabakitzen da”. Lehen epean, beraz, bokal berdinen artekoak (mihi, behe) eta bi adiera nahas bereizteko baliagarri zirenak (hura/ura, haur/ahur) aintzat hartzea proposatu zuten, hitz hasierako h-a bigarren epe baterako utzita.
Lanaren emaitza 1964ko abuztuko azken asteburuan aurkeztu zuten ofizialki, Baionan bertan, Pierre Lafitte babesle zutela eta alde bietako berrogei irakasle nahiz idazle ingururen aurrean. Egun zinez bereziak izan ziren Davantentzat. Urte osoko prozesua hutsik egin gabe jarraitu zuen arren, Biltzarra egin zeneko hartan sarrera-hitzaldia irakurri eta ziztu bizian alde egin behar izan baitzuen handik, emaztea lehen alabaz erditzen hasia zelako. Bere idatziaren bidez, etorkizunaren aldarria egin zuen Davantek, egindako lanaren justifikazioaz harago. Amaierako hitz hauexek, aipagarri:
“Batasuna, oroz gainetik eta lehendabizikorik, gure mintzaira maitean finkatu behar dugun oinarria… Batasuna izan dadila, gaur eta gero ere, gure grina, gure kezka, gure arrangura lehena. Batasunari esker, agian luzaz biziko dira gure populua, gure Herria, gure Aberria, beste populu, Herri eta Aberri ororen artean”.
(Jean-Louis Davanat euskaltzain emeritua)
Baionako Biltzarreko babesle Pierre Lafittek zintzo-zintzo helarazi zituen deliberoak Euskaltzaindira, eta hala, abiapuntu sendo bat jarri zitzaien eskura, aurrerantzean bidea urratu beharko zutenei. Alabaina, ez zen giro. Politikako liskarrek hastapenetik zipriztindu zuten prozesua eta Txillardegik dimisioa eman zuen Baionako Biltzarraren ostean. Beste lau urte eta Koldo Mitxelenaren itzal luzea behar izan ziren politikak bereizi zuena batasunerantz lerratzeko.
Erreportajea: Garbiñe Ubeda
