OEH - Bilaketa
180 emaitza urtu bilaketarentzat
Sarrera buruan (10)
Sarrera osoan (170)
- agin
- 1 agintzari
- ahal-izate
- ahalke
- alantxe
- altzairu
- altzairugintza
- amets
- amodio
- antzeman
- apur
- arin
- 1 armin
- 1 arte
- aspaldi
- astuntasun
- atzarri
- aurre
- auzo
- azaro
- azken
- 2 baita
- banatu
- barna
- 1 barrena
- barrun
- behar
- beltz
- belztu
- beratu
- 1 bere
- bero
- berun
- bestelan
- betilun
- bierarteko
- bihurtu
- bilakarazi
- birturtu
- bisaia
- bitarte
- bizkar
- bizkor
- bozkario
- brontze
- burdina
- 1 burmuin
- burruntzi
- burualde
- damu
- deabru
- 1 dena
- desegin
- diru
- elizkizun
- elur
- entrepresa
- epeldu
- eragin
- erbeste
- erregaldu
- errendatu
- 1 erruki
- 1 errusatu
- esker
- 1 esku
- esne
- ezer
- ezertxo
- 1 ezti
- galerna
- gantz
- 2 garai
- gargarka
- garun
- gatz
- 1 hala
- hamabost
- harilketa
- 1 hazi
- hegal
- heiagora
- herio
- 2 hur
- igeri
- ihargarri
- ikia
- ilun
- iodo
- irabiatu
- 1 irazki
- izerdi
- izotz
- izotzaldi
- jangar
- 1 jo
- joare
- 1 karroin
- kobre
- koipe
- koipeki
- korapilo
- kreditu
- 1 labe
- laino
- 1 lanketa
- laztandu
- lehen
- lehertu
- 1 lelo
- 2 letxera
- lurgai
- makurtu
- 1 malko
- martxo
- mea
- mehetu
- mendi
- metailu
- metal
- 1 min
- mugatu
- 1 muin
- 1 muino
- muna
- negar
- ni
- noranahi
- odol
- ontzi
- orduan
- oroitzapen
- orrazi
- parranda
- patxada
- peligroso
- pena
- pentsamendu
- 1 pil
- saihestu
- salda
- sukalde
- suntsitu
- tantaka
- tauki-tauki
- taupada
- turnatu
- tximindu
- 1 txit
- ur
- uraska
- 3 urra
- urtarazi
- 1 urtatu
- 2 urtegi
- urtuka
- uxatu
- uztarri
- zabal
- ze
- zehar
- zenbait
- zezen
- zilar
- zingla
- zirrista
- zorion
- zortzi
- zu
- zuhamupe
goiburua
mehetu.
tradizioa
Tr. Documentado al Norte desde la primera mitad del s. XVII; al Sur se encuentra en Añibarro y algunos otros autores desde finales del s. XIX. La forma propia de la tradición septentrional es mehatu (salvo para Etcheberri de Ziburu y Goyhetche que emplean mehetu ). Al Sur meetu supera ligeramente a meatu . Hay además metu en Ezale, D. Agirre, Lauaxeta, Lizardi, BasoM y Ataño, y meitu en Orixe (junto a meatu ).
sense-1
1.
(V, G, AN, L, BN, Sal, S; VocBN , H; mee- Lar Añ, H (V, G)), mehatu (gral.; SP, Urt III 51, Ht VocGr , Lecl, VocBN , Gèze, H; mea- Mic 5r, Lar, Añ, VocB),
metu
(V-gip; VP 59r, Zam Voc),
beatu
(Lcc),
betu
(Lcc). Ref.: A (meatu); Lrq (mehatu); Etxba Eib (metu); Iz ArOñ ; Gte Erd 301.
(Aux. trans. e intrans.). Adelgazar, enflaquecer; hacer(se) más fino. "Mehatzea, amenuiser. Mehatu zara, devenu maigre" SP. "Adelgazar", "atenuar", "extenuar", "sutilizar" Lar y Añ. "Aguzar" Añ. "Asko metu da arixa eta eten biarrian dago" Etxba Eib. "Urria metutzia al da, sinistu ezindako neurrira, es posible adelgazar el oro [...]" Ib. "Ametzari azala mehatuz joan zako (BN-ciz)" Gte Erd 301. v. argaldu, mehartu, mehastu.
Huna itzala / non den mehetzen, / alba gorria / berriz agertzen. EZ Eliç 199. Ene ahuenak halako fazoinez mehatu naute non ene hezurrak lothurik baitaudez ene larruari. Gç 47. [Orduan idia] mehatzen baita hetikatua balitz bezala. Mong 587. [Bakezko yuieak] makhurrik gehienak zituen xuxentzen / eta abokatentzat gaphoinak mehatzen. Hb Esk 110. Hain gizon askarra lehen, orai hola mehatua; kasik itxurarik batere gabe! Prop 1876-77, 38. [Oroikarriaren lenengo zatia], arri landuzkoa [...], goialdera meetuten dana. Ag Ioan 158. Orra non dan eguzkia! [...] Laiñoa metzen dijoa! Ezale 1898, 198b. [Burdin ziria] eremaitea gero ungidearen gainerat [...] mailu ukaldika mehatzeko. JE Bur 59. Urte xarrek biak hunkitzen eta mehatzen, araberan. Ib. 118. Janik bazka on / etzen beldur meha. Ox 99. [Uhina] lehertzetik ahuldua, izurrak izurraren ondotik mehatua. JE Ber 79 (v. tbn. 16). Zonbait egun hartan beti mehatzen ari zen emazteki tristea eta indarrak ere bazoazkion. Lf Murtuts 32. Ni naiz ola zarrean deitua igela; nik meetzen det burnia nai dedan bezela. NEtx Antz 18. Janarien urritasunez urdailla mehetzen eta zimurtzen joan zitzaion. Etxde JJ 183. Berunezko bala aundi batzuk nunai billatzen genizkin [...]; aiek joka-joka luzatuz, metu. Ataño TxanKan 194. Azpian genduzkan itzala luzatzen ari da eta mehetzen. MIH 294.
v. tbn. Mehatu: Dv Lab 278. Barb Sup VI.
mehatu (Dv A, H),metu.
Afilar. "Sega mehatzea, amincir, rendre tranchant le fil d'une faux. Orratzaren mokoa mehatzea, aiguiser le point d'une aiguille" H.
Metu egixak agiñak! "Afila esos tus dientes". Laux AB 57 (v. tbn. 93). Idazkortzak metu. Ldi IL 71. Bazituzten beren tailuak edo segak etxean, gehienean aitak mehatuko zituen. Larre ArtzainE 47.
Perder capa fértil (la tierra).
Uholde hartzaz gero lurra ere mehatua eta flakatua gelditu zen. Ax 119 (V 79). Xori ongarria erabili ondoan lurrak mehatu eta agortu zeraizkotela. Dv Lab 175 (v. tbn. 178). v. tbn. Mehatu: Zby EE 1893b, 409.
"Elurrak meatu egin dira (G-goi, AN-gip-5vill, B), elurra mehetu egin da (G-azp)" Gte Erd 89 (junto a elurrak asko urtu dira, lurmendu dau, etc., de otras zonas).
Gero, elurrak kendu ez baiñan bajatu egin zituan asko; elurrak metu egin zituan. BasoM 93.
Zeren batzuek mintzo baitira hitza luzatuz. Bertzeek laburtuz. Bertze batzuek mehe edo hitza mehatuz, eta finean bertze batzuek mintzoa lodiegi eginez. ES 133.
Flaquear (la paciencia, caridad, etc.).
Adiskideen eroapena meetu ta eteteko zorian ipinten dodala. Ezale 1897, 151a. Karitatea ari zaiku mehatzen. Herr 16-4-1959, 4.
(Aux. trans. e intrans.). Adelgazar, enflaquecer; hacer(se) más fino. "Mehatzea, amenuiser. Mehatu zara, devenu maigre" SP. "Adelgazar", "atenuar", "extenuar", "sutilizar" Lar y Añ. "Aguzar" Añ. "Asko metu da arixa eta eten biarrian dago" Etxba Eib. "Urria metutzia al da, sinistu ezindako neurrira, es posible adelgazar el oro [...]" Ib. "Ametzari azala mehatuz joan zako (BN-ciz)" Gte Erd 301. v. argaldu, mehartu, mehastu.
Huna itzala / non den mehetzen, / alba gorria / berriz agertzen. EZ Eliç 199. Ene ahuenak halako fazoinez mehatu naute non ene hezurrak lothurik baitaudez ene larruari. Gç 47. [Orduan idia] mehatzen baita hetikatua balitz bezala. Mong 587. [Bakezko yuieak] makhurrik gehienak zituen xuxentzen / eta abokatentzat gaphoinak mehatzen. Hb Esk 110. Hain gizon askarra lehen, orai hola mehatua; kasik itxurarik batere gabe! Prop 1876-77, 38. [Oroikarriaren lenengo zatia], arri landuzkoa [...], goialdera meetuten dana. Ag Ioan 158. Orra non dan eguzkia! [...] Laiñoa metzen dijoa! Ezale 1898, 198b. [Burdin ziria] eremaitea gero ungidearen gainerat [...] mailu ukaldika mehatzeko. JE Bur 59. Urte xarrek biak hunkitzen eta mehatzen, araberan. Ib. 118. Janik bazka on / etzen beldur meha. Ox 99. [Uhina] lehertzetik ahuldua, izurrak izurraren ondotik mehatua. JE Ber 79 (v. tbn. 16). Zonbait egun hartan beti mehatzen ari zen emazteki tristea eta indarrak ere bazoazkion. Lf Murtuts 32. Ni naiz ola zarrean deitua igela; nik meetzen det burnia nai dedan bezela. NEtx Antz 18. Janarien urritasunez urdailla mehetzen eta zimurtzen joan zitzaion. Etxde JJ 183. Berunezko bala aundi batzuk nunai billatzen genizkin [...]; aiek joka-joka luzatuz, metu. Ataño TxanKan 194. Azpian genduzkan itzala luzatzen ari da eta mehetzen. MIH 294.
v. tbn. Mehatu: Dv Lab 278. Barb Sup VI.
mehatu (Dv A, H),
Metu egixak agiñak! "Afila esos tus dientes". Laux AB 57 (v. tbn. 93). Idazkortzak metu. Ldi IL 71. Bazituzten beren tailuak edo segak etxean, gehienean aitak mehatuko zituen. Larre ArtzainE 47.
Perder capa fértil (la tierra).
Uholde hartzaz gero lurra ere mehatua eta flakatua gelditu zen. Ax 119 (V 79). Xori ongarria erabili ondoan lurrak mehatu eta agortu zeraizkotela. Dv Lab 175 (v. tbn. 178). v. tbn. Mehatu: Zby EE 1893b, 409.
"Elurrak meatu egin dira (G-goi, AN-gip-5vill, B), elurra mehetu egin da (G-azp)" Gte Erd 89 (junto a elurrak asko urtu dira, lurmendu dau, etc., de otras zonas).
Gero, elurrak kendu ez baiñan bajatu egin zituan asko; elurrak metu egin zituan. BasoM 93.
Zeren batzuek mintzo baitira hitza luzatuz. Bertzeek laburtuz. Bertze batzuek mehe edo hitza mehatuz, eta finean bertze batzuek mintzoa lodiegi eginez. ES 133.
Flaquear (la paciencia, caridad, etc.).
Adiskideen eroapena meetu ta eteteko zorian ipinten dodala. Ezale 1897, 151a. Karitatea ari zaiku mehatzen. Herr 16-4-1959, 4.
sense-2
2.
Afinar (el entendimiento).
Elexako Aita Santuak meatu dituez euren adimentuak, zorroztu ta ondo euren lumak, andizketako Ama Birjiñaren alabanzak. Añ MisE 121.
Elexako Aita Santuak meatu dituez euren adimentuak, zorroztu ta ondo euren lumak, andizketako Ama Birjiñaren alabanzak. Añ MisE 121.
sense-3
3.
Afinar, agudizar (la voz).
Hunen mintzoa harturik / eta boza meheturik. Gy 113. Abotsa
metu ta lodituz, alako biurri ta dardarak egiñaz. Ataño TxanKan 78.
Hunen mintzoa harturik / eta boza meheturik. Gy 113. Abotsa
metu ta lodituz, alako biurri ta dardarak egiñaz. Ataño TxanKan 78.
sense-4
4.
Aclarar, hacer menos denso, menos espeso.
"
Ur gehiegik salda mehatzen du
"
H.
"
Ura geittuta metutzen dabe esnia
"
Etxba Eib.
"
Esnia metzia ura geittuta
"
Ib.
Gero, mosaikari ongi behatuz ere, ez zitzaioen nihondik iduritzen, koloreak hedatuz, mehatuz, legunduz egina zela baizik. Prop 1908, 40. (ap. DRA) Zabaletakoen odola metu egin dala uste det. Ag G 224. Odolak meetutzeko / zerbait bear degu. Auspoa 94, 99. Urakin meetuta / esnearen grasa. Insausti 56.
Gero, mosaikari ongi behatuz ere, ez zitzaioen nihondik iduritzen, koloreak hedatuz, mehatuz, legunduz egina zela baizik. Prop 1908, 40. (ap. DRA) Zabaletakoen odola metu egin dala uste det. Ag G 224. Odolak meetutzeko / zerbait bear degu. Auspoa 94, 99. Urakin meetuta / esnearen grasa. Insausti 56.
sense-5
5.
Gastar, desgastar.
Isturitzen arkitu izan diran [...] lurgorrizko tresnatxo batzuek: danak, erabilliaz labandu eta meatuak zeuden. JMB ELG 46s. Igurtziz erabilliaz meatutako burdin-artxabalak. Ib. 30.
Isturitzen arkitu izan diran [...] lurgorrizko tresnatxo batzuek: danak, erabilliaz labandu eta meatuak zeuden. JMB ELG 46s. Igurtziz erabilliaz meatutako burdin-artxabalak. Ib. 30.
sense-6
6.
mehatu,
meitu.
Hacerse ligero, sutil.
Itzali bedi nai badu itxura; [...] meatu bedi, argi biur bedi, itzungi bedi. Or QA 165. Itz au iñolako sarkor eta mee da, anima bera ukitzen baitu. Anima [...] garbitu ta meatu baita onara orduko. Ib. 183. Munduari uko egin dioten aiek bestek ez dute sumatuko Zure ukitu legun ori, beraiek ere meitzen dirala, mea mearekin egokituz. Ib. 182 (v. tbn. en la misma pág. otro ej. de meitu).
Itzali bedi nai badu itxura; [...] meatu bedi, argi biur bedi, itzungi bedi. Or QA 165. Itz au iñolako sarkor eta mee da, anima bera ukitzen baitu. Anima [...] garbitu ta meatu baita onara orduko. Ib. 183. Munduari uko egin dioten aiek bestek ez dute sumatuko Zure ukitu legun ori, beraiek ere meitzen dirala, mea mearekin egokituz. Ib. 182 (v. tbn. en la misma pág. otro ej. de meitu).
sense-7
7.
Ralear.
"
Ileak mehatu zazko (BN-baig)"
Gte Erd 164 (junto a ilea mehaztu, illea arindu, illea txartu, etc., de otras zonas).
mehetu
-
mehetu. Tr. Documentado al Norte desde l...
-
1. (V, G, AN, L, BN, Sal, S; VocBN , H; ...
-
2. Afinar (el entendimiento). Elexako Ai...
-
3. Afinar, agudizar (la voz). Hunen mint...
-
4. Aclarar, hacer menos denso, menos esp...
-
5. Gastar, desgastar. Isturitzen arkitu ...
-
6. mehatu, meitu. Hacerse ligero, sutil....
-
7. Ralear. " Ileak mehatu zazko (BN-baig...
<< mea 0 / 0 mendi >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
