Harremana

    OEH - Bilaketa

    964 emaitza u bilaketarentzat

    Sarrera buruan (15)


    Sarrera osoan (494)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    2 hondar.
    tradizioa
    Tr. Ondar es la única forma documentada al Sur. Al Norte, (h)ondar es la forma gral., sin aspiración en la mayoría de los autores (excepto Axular, Etcheberri de Sara, Prop y Mattin); hay hundar en Leiçarraga y Bordel, y undar en Dechepare, CatLan, HerVal , Gachiteguy, J.B. Etcheberry y algunos ejs. de Herria y Egunaria.
    Onom.: El Sel de Fituetaondarra. (1452) Arzam 368.
    sense-1
    I. (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    1. (AN, L, B, BN, S, R; Ht VocGr 347, Arch VocGr (o-), Dv (BN), H); hundar ( VocBN (u-), H (+ u-)); under (H (BN, S)) Ref.: A (ondar); Echaide Nav 373; Gte Erd 32.
     (Precediendo al sust.). Último. "Ondarra, azkena, le dernier" Arch VocGr . "Undar urthetan, dans les dernières années" H. "Gaur dugu ondar egune" Izeta BHizt. v. infra HONDARREKO (a). Tr. Documentado en Dechepare, CatLan y autores septentrionales del s. XX. Al Sur se encuentra en Orixe, Zaitegi e Izeta.
    Su hareki iretsiren oro bere barnian / haur izanen bekhatoren undar irabazia. E 69. Undar borondaten konplitzia. CatLan 90. Eritarzünaren undar extremitateraino. Ib. 155. --Zoin dira lagünaren amoriuari dauzkon manamendiak? --Hek dira zazpi undarrak. Ib. 82. Ondar aste hotan. JE Bur 182. Ondar bortzpasei urtetarik bat ez du huts egin. Ib. 156. Karrikako ondar etxean. Ib. 171. Xarra ginian bada ondar hau, zinez. Ib. 118 (ref. al año). Ama gaixoek nola zituzten / ondar musuak emaiten! Ox 148. Ondar gerlan alemaner ikusi ginuen jauntzi hura bera dakar. JE Ber 47. Atera nai du gazte aientzat / aholku denen ondarra. "Su último consejo". Or Eus 411. Oresteren ondar oroigarria! '¡Oh recuerdo que me queda de la vida de Orestes!'. Zait Sof 41. Herri guzia bildu da [...] erretor xaharrari undar agurraren egiterat. Herr 23-2-1956 (ap. DRA ). Ondar-egunetan. "In extrema vita". Or Aitork 230. Ilabetearen ondar egunak. Izeta DirG 110. Ondar aldikotz. "Pour la dernière fois". Ardoy SFran 144. Ondar erregea, Johan. Ib. 37. Ondar mementoan kuraia eskastu. Ib. 221. Laket zuela mutilekin [...] ibiltzea artalden ondotik, ez omen baitzen ondarra auzoko ardi tropa baten bahitzeko. "Le dernier". Ib. 69. Bietarik ondarra hil beharra zena. "La dernière". Ib. 44. Gero ondar egunak enekilan. Etchebarne 119.
    v. tbn. Lf Murtuts 46. Larre ArtzainE 143.
    azpiadiera-1.1.1
    Bere Apostoliekin undar egin zien auharian. CatLan 130.
    azpiadiera-1.1.2
    (Con reduplicación intensiva).
    Ondar ondar kenkan, treina abiatzen ere hasia zelarik jada, Piarresek jauzi egina zuen lurrera. Barb Sup 48.
    azpiadiera-1.1.3
    --Ta nortzu ziran aurre-atzelari inguruan [= tipo de danza]? --Xabier aurre ta Garikoitz ondar. Or QA 192.
    azpiadiera-1.2
    2. "Hondo adjetivo es ondatsua, ondarra" Lar.
    Gau ontan, ibaiean ito guziak atera bear dite beren zulo ta zurrunbilloetatik [...] denik ondarrenean egon ta ere. Or Mi 63. Badakust enegan izkutu hondarra. "Profundo misterio". Or BM 126. Euskalegiaren argia barnean izetu zizunez gero, egiaren ondorenik ondarrena ere egi [...] zitekelakoa oartuz. (Interpr?). Markiegi (in Ldi IL 10). Suangillentzat gertuten zituan ziegak ez ziran sakon-ondarrak izaten. Erkiag BatB 39. Oihenartek ez digu bihotzeko "izkutu hondarrik" salatzen, ezagutu ere ez zituen eta. MIH 245 (v. tbn. MEIG VI 118 "izkutu hondar" horretara daraman bidea).
    azpiadiera-1.3
    3. "Aide ondar (msLond), pariente remoto" A. "Ondar, lejano (pariente)" A Apend.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. (V-gip, AN, L, BN; SP, Lar, Añ, Dv (o-), H (+ o-), A Apend); undar (H); under (H) Ref.: A; Iz ArOñ; Elexp Berg.
     Fondo. "Lurraren hondarrean, au centre de la terre" SP. "Profundo del mar, itsas ondarra" Lar. "Fondo" Añ. "Ondarrian, ontzi baten barrenean, azpi azpian" Elexp Berg. "Ondarrera joan, irse al fondo. Barkua ondarrera joan zan" Ib. "Fondo" TxKE 174. v. ITSAS-HONDAR (a). Tr. Documentado en autores meridionales desde Lazarraga (que lo usa en pl.). Al Norte se encuentra sólo en Leiçarraga, en autores del s. XVII, y en Etcheberri de Sara y Duvoisin.
    Plomua hundarrera egotzirik, eriden zezaten hamaborz braza. Lç Act 27, 28. Berekin eramanen tu [...] / ifernu itsusiaren ondarrera. EZ Man I 80. Defuntua halakotz ondarrera, / damurik etxatzen dugu itsasorenera. / Zeren lehorra urrun den bazter guztietarik. EZ Man II 158. Lurraren hondarrean edireiten da [...] labe gori bero bat. Ax 580 (V 373). Erori ziren harria bezala, hondarrera. "In profundum". Ib. 110 (V 73). Finik ezin ikhus [...], hondarrik ezin erdiets. 'No poder tocar fondo'. Ib. 605 (V 389). Igerika eztakiena ondarrera doa. O Pr 320. Iokariaren lasterra [...] goratzea hegi erdirano, beheratzea ondarrerano. Ib. 269 (Mg PAb 172 ondarreraño). [Aski da adar bat] gibeleko aldetik aiuta bezala idiari [...] emaitia; hirur edo laur erhi ondarrian <ondarcian> barna gero pasaia zazue, idia haize hanitx egin dezaken arteraino. Mong 591 (de interpr. no segura). Nork itsas hondarreko arrainei eman othe diote eskola hau? ES 142. Ai! Nere desditxa guzien ondarretik nere Jainkoari deadar egingo diot. Cb Eg II 21. Su santu onegaz beroturikako borondatiaren ondarrian jaiotoren dirian [Jaungoikoaganako afektoak] . msOñ 74r. Lurrain ondárrean edo biótzean fabrikautú inférnu deitzenditénak. LE Doc 34. Goázen barnátus ondarrik eztuén eternidádean. Ib. 280. Zerubetatik jaurtigi zituban infernuko ondarrera. CrIc 111. Itsasoaren ondarrean ta [...] zokorik ezkutatuenean. AA III 314. Putzu bat ondarrik ezduena. SMSerm 206. Bota al ginaikez infernuko ondarrera. Itz Azald 136. Itsasorik sakonenaren ondarrian. Kk Ab II 135. Nexkaren kolko beroan txorialdia kuzkurtzen da, berriz kabi ondarrean dagoelakoan. 'Au fond de son nid'. Ib. 22. [Aran] guzien ondarrean, / laño urdin. "En el fondo de todos ellos". Ldi BB 158. Gari-alea ondarrera, ta / agotza geldi gaiñean. Or Eus 346. Eskuz ez kakoz iristen ez da / zuloaren ondarrera. Ib. 80. Ba dago zerbait aren biotz ondarrean jasogarri litzakenik. Erkiag BatB 172. Hondar hondarreraino bagatoz ez du hemen zer ikusirik ez gramatikak ez estetikak. Etika hauzia dugu. MIH 171 (v. tbn. MEIG VIII 35 hondarreraino bagatoz). Ez dute oraindik hondarrik jo. MEIG II 101. Aita Zavalaren ondasun kutxak ez omen du hondorik ez hondarrik. MEIG III 122. Etxaidek kanpo aldera bihurtu baditu begiak, barren hondarrera dauzka Mujikak zorroztuak. Ib. 140.
    v. tbn. Tt Onsa 23 (o-). Lar SAgust 10. AB AmaE 62. Otx 87.
    azpiadiera-2.1.1
    (Pl.). "Itsasoko ondarrak, les abîmes de la mer" Dv.
    Ondo uste dot galdu zala / itsasoaren ondarretan. Lazarraga 1197r. Itsasoaren hondar beheretan. ES 142. Zuzen juan biarko dot infernuko ondarretara. Zuzaeta 46. Bota zituzan zerutik infernuko ondarretara. Astar II 281 (v. tbn. en contexto similar CrIc 15, Añ EL1 123, fB Ic I 68 (-eetara), JJMg BasEsc 54, Ur MarIl 51, Dv LEd 193, Otx 27 -ko ondarretara). Arriak legez ondarretara ondaturik. AB AmaE 435. Orañ infernuko ondarretan egongo nitzan. Arr GB 139. Arduragabekerian berengo ondarretaraño erori zan. Ag G 298. Biotzaren ondarretaragino sartu zitzaidan. A Ardi 124. Ondar urdiñ aietan. 'Dans les profondeurs bleues'. Or Mi 84.
    azpiadiera-2.1.1.1
    Eta lurra zen moldegabea eta buluza eta ilhunbeak ziren ondarren gain guzian. Dv 1 Gen 1, 2 (Urt lezearen gañean, BiblE leize handiaren gain).
    azpiadiera-2.2
    2. (AN-5vill, B ap. Gte Erd 9 ; SP (+ o-), Aq 1124 (AN), Añ, Dv (BN o-), H (+ o-)); undar (BN-mix, S ap. A ; H (BN, S)); under (H).
    Final, término. "Neguaren ondarreraino, jusqu'au fond de l'hiver" SP. "Cabo, extremidad" Añ. "Biziaren undarra, la fin, le dernier temps de la vie" H. "Undarrerano, jusqu'à la fin" Ib. "Asi ta ondarraño (AN-5vill, B), asi ta akabo (AN-5vill)" Gte Erd 9. Tr. Documentado en autores septentrionales no suletinos desde finales del s. XVI. Al Sur lo emplean algunos autores modernos.
    Martxuaren ondarreko bela eginen omen du. CartEsp 465. Zahartzea baita azken adina, eta bizitzearen bazterra eta hondarra. Ax 191 (V 129). Zedularen ondarrian kitanza zagoen eskiribaturik forma hontan: [...]. Tt Arima 119. Oso-osoa haren zerbitzatzeko emana izan zaikun bizitza baten ondar tristeak baizen hari esleyitzen ezdiotzagunean. Mih 13. [Salomon] bere egunen ondarrerat [...] idolatre egiten da. Ib. 23. Galdurik indarra, / eztitu sukarra, / [...] aisa pasaturen dut / nere bizi ondarra. Bordel 110. Deskantsuan derama / bizi ondarra. Ib. 103. Kausitzen baitire bere sos ondarretan. Gy 102. Urume ondarrean Donestia sortzen. Hb Esk 82. Hori izaten da aphiril ondarrean edo maihatz hastean. Dv Lab 375. Ikhusi ginituienian / Montebideoko leihorrak / han ziren mundu huntako / plazer guzien hondarrak: / hantik goiti [...] / nigarrak eta marraskak. Balad 243. 1535an Aphirilaren ondarrean. Laph 141. Egun zortzi beraz, Jainkoak nahi duelarik, [solas] hunen ondarra. HU Aurp 112. Iragan mendearen ondarrean. JE Bur 200. Urri ondar haizearen hauskoaren / beroa. Ox 100. Hel egin beza [...] liburuxkaren ondarrean jarria dutan hiztegirat. JE Ber 6. Azken gerlaren ondarrerat. Ib. 83. Billuzik zan basoa / negu-ondarrean. Ldi BB 58. Mendeen eta gizaldien ondarreraño! Ldi IL 141. Noizpait dantza-azkena da, pestaren ondarra. Or Eus 38. San Benoat bortzgarren mendearen ondarrerat sortua zen. Zerb IxtS 101. Udazken ondarreko (azkeneko) gauaren gordintasuna. Etxde JJ 43. Iraun begie mendeen ondarretaraiño. Erkiag Arran 40. Ekhar dezaten [...] hilabethe hunen undarreko. Herr 12-11-1959, 2. XVIIgn mende-ondarrean. Vill Jaink 43. Nik desiratu Amerika, ene bizi ondarrekotz, hemen da. Larz Iru 148. Uda ondarrean. Zait Plat 122. Uztail ondarreko, San Choan urarterat heldu ziren. Ardoy SFran 260. Primaderaren erditik larrazken ondarreraino. Xa Odol 103. Urriaren ondarra zen ordukotz. Larre ArtzainE 217. Bixtan da sasoi ondarrerat gelditzen direla holakoetako lanak. Ib. 53. Azken mendearen hondarreraino. MEIG V 114. Eta berak [...] ezin zezakeena, ondorengoen samaldak burutu zuen ia azken hondarreraino. MEIG VII 34.
    v. tbn. Prop 1901, 157. Ondar: Iratz 116. Lf Murtuts 12. Egunaria 20-8-1957 (ap. DRA). Ibiñ Virgil 89. Etchebarne 140. Undar: HerVal 238. Gatxitegi Laborantza 11.
    azpiadiera-2.2.1
    Baiña oraño ondar huntan, biga edo hirur beste [...] hiltziaz ditzagun eskriba eta gero goazen fite bigarren kapituliaren ikhustera. Tt Onsa 26.
    azpiadiera-2.2.2
    Confines (del mundo); (último) confín.
    Eta lau aize aldetatik bilduko dittuzte bere aukeratuak zeru goienekotatik azken ondarrerañokoak. (Mt 24, 31). Inza Azalp 82 (BiblE lurmuga batetik besteraino). Inor munduko hondarretan ezta hainbeste erratu. / Nire gainean, / nire atzean, / guztia zen akabatu. Arti MaldanB 212.
    azpisarrera-1
    HONDAR-ALDE.
    Final, término.
    Goizaren ondar (azken) aldera. Etxde JJ 72.
    azpisarrera-2
    HONDAR-HESTE (ondarrertze A; onadarrerze VocB ).
    "(AN?), recto (intestino)" A (tomado seguramente de VocB). v. ondeste.
    azpisarrera-3
    HONDAR JO.
    Tocar fondo.
    Itsasontziak ondar-io zuen eta itsasoan barna murgildu. Zait Plat 119.
    azpisarrera-4
    HONDARRA.
    Al fin, finalmente; al final. "Hondarra galdu zen, il finit de se perdre" Lf. "Musika orrekin ondarra naasten da (AN-5vill)" Gte Erd 230. v. HONDARREAN.
    [Libertatea] non da? Debruak ereman du ondarra. HU Zez 113. Harritu nintzan ondarra, ikusi nuenean [...]. JE Bur 63 (v. tbn. 93). [Soldadogoan] da, behinere egitekotz, mutiko gaztea ondarra gizontzen. Ib. 69. Undarra ergeltzen ari hiza holako xoxokerien aipatzeko eni? Herr 12-9-1957, 3. Ago ixilik, gaizoa. Arnoak nahasi hu undarra! Egunaria 28-9-1958 (ap. DRA ). Zaude othoi etxean... Undarra erituko zare. Etcheb MGaric 159 (ap. DRA ). Sukaldean, suaren xurrungak kulunkatzen zitu eta hamar aldiz aditu aitatxiren ixtorioek undarra lokhartzen! Herr 3-6-1965, 1. Hori bederen gaizoak behar du / hondarra ez dadin trixta. Mattin 66.
    azpisarrera-5
    HONDARRAREN HONDARREAN.
    En el fondo, en lo fundamental. v. HONDARRIK HONDARRENEAN.
    [Ez genituen gure artean nahi] mila arrazoi eta aitzakia bide zirelako. Hondarraren hondarrean, ordea, beste zerbaitengatik agian. MIH 279.
    azpisarrera-6
    HONDARREAN (AN-5vill, L-sar, B, BN; Dv (o-); undarrian VocBN ) Ref.: A; Echaide Nav 307; Izeta BHizt.
     Al final; finalmente, por último. "Mazoka hautsi dute undarrian harri hori" VocBN 189. "Ondarrean zer gertatuko da" Izeta BHizt. v. HONDARRA, HONDARRERAT, HONDARRIK.
    Erhoak egiten duena ondarrean, zuhurrak egiten du hatsarrean. O Pr 581. Egun bakarrik hitz bat, ondarrean gogoratzen zaukuna. Zer den gutaz mundu huntan! HU Aurp 150 (v. tbn. 149). Buru, apez jauna, / urren [...], / ondarrean [...] gazteri ikastuna. "En último término". Or Eus 374. Beraz eta ondarrean, [...]. "Y finalmente". Or (in Gazt MusIx 40). Oherat joaiteko tenorea dugu, egin zuen ondarrean sardiantak. JEtchep 91. Asea zen ondarrean nigarrez. Ib. 60. Ondarrean hunek libratua. "Finalement libéré par ce dernier". Ardoy SFran 21. Ondarrean azken peredikia jaliko dute. Lf (in Casve SGrazi 14). Bankako seroren apez ezarri zuelarik ondarrean apezpikuak. Larre ArtzainE 132.
    v. tbn. Etchebarne 83.
    azpisarrera-7
    HONDARREKO.
    azpisarrerakoSense-7.1
    a) (AN-5vill-ulz, B; undarreko H) Ref.: A; Echaide Nav 373; Iz Ulz; Izeta BHizt.
     "Último, [...] (AN) gibelengoa, ondarrekoa" Añ. "Undarreko astea, la semaine passée" H. "Ondarrekok, los más recientes. [...] Ondarreko aldíen nór torri zen?" Iz Ulz. "Ondarreko egunean erartzen da (AN-5vill)" Gte Erd 32.
    Agerreko anderiak bortz liberako ederrik bazien sakelan, ondarreko merkatuan ere. JE Bur 59. Ondarreko aldian ilabete bat osoa pasatu nian. JEtchep 99. Nork ez du bada hautemaiten ondarreko bi mail hoitan gogoak baderamala sendimendua eskutik bezala? Lf (in Zait Plat XIX).
    azpisarrerakoSense-7.2
    b) (AN-5vill, B ap. A ; Añ).
    "Fin, término, [...] (AN) ondarrekoa" Añ. "Final" A.
    azpisarrerakoSense-7.3
    c) "Ondarreko emen nintzalarik (AN-erro), estando aquí por última vez" A.
    azpisarrerakoSense-7.4
    d) (Pl.). "Hondarrekoak, ondarrekoak, arrière-faix" H.
    azpisarrera-8
    HONDARREKOTZ.
    Al final.
    Hundarrekotz nahasi zen / eta lurrerat erori. Bordel 79 (tbn. en ChantP 310 con ondarrekotz 'vers la fin'). Lehenik dudaz eta ez-jakinez hasten duzuna, gero han duzu bizkarrean eta ondarrekotz zer egin? Larre ArtzainE 233. Nahiz, ondarrekotz, elgar ederki hartzen zuten berek ere. Ib. 327.
    azpisarrera-9
    HONDARRERA; HONDARRERAT.
    Al final; finalmente, por último. v. HONDARREAN.
    Ondarrerat horra nun, nik dakita nola? eskuarazko bi hitzengatik nahasten diren denak. JE Bur 152. Bertze batzuek hobeki zakiten irrintzinak ondarrerat [...] daukan irrizko karrasia. Ib. 150. Oxalderi ere ondarrerat eztitzen hasi sukarra. Ox 200 (v. tbn. 195). [Galtzaleak] molde gaitzean ihardoki du eta undarrerat eztitu bada, hori ez ditake harrigarri. Herr 12-5-1960, 3. Bainan desgustatu ninduen ondarrera, zeren sobera aitzinatzen baitzen. Etchebarne 86.
    azpisarrera-10
    HONDARRIK.
    azpisarrerakoSense-10.1
    a) En último lugar. "Hundarrik heldu duzu, il est arrivé le dernier" H.
    Emaztekiak heldu ziren ondarrik, multzoka, iduri othoitzean. JE Bur 183. Ondarrik sorthuak zirelakotz [...] itsutuki maite zituzten aitamek. Ib. 77.
    azpiadiera-1.1
    Al final, por último.
    Urrian, ondarrik, bazituan San Franciscoko hiru ostatutan 150 Eskualdun [...] lanik gabe. JE Bur 120. Eta ondarrik gezurño hau: "Ehiz izpirik ere zahartzen, mutikoa!". Ib. 92.
    azpisarrerakoSense-10.2
    b) Por última vez.
    Bainan noiz ibiliak gira zu hortan ondarrik, irakurle ona, eta nihaur ere? Larre ArtzainE 89. Noiztenka ikusten dugu elgar, Lurden bereziki, hala-nola, duela bi urte ondarrik. Ib. 151.
    azpisarrera-11
    HONDARRIK HONDARRENEAN.
    En el fondo, en lo fundamental.
    Euskalkien arteko gerra ez da inondik ere euskalkiena [...]. Adizki sail batena dugu, hondarrik hondarrenean. MIH 377s. Hondarrik hondarrenean gauza berberetsu izanik, ez du nolazpait ere eleberri honek harenaren eite larririk. MEIG II 99s.
    azpisarrera-12
    HONDARTSU.
    (Forma con suf. -tsu, de valor aprox.). "Undartsuan (BN-ciz), vers la fin, aux approches de la fin" Dv. "Undartsuan (BN-mix), casi al fin" A.
    Zortzigarren mendearen ondartsurat. JE Ber 14. Iragan hilabethe ondartsu hortan ukhan ditugu bi ezkontza. Herr 10-12-1959, 3. Larrazkena zen, 1545-eko buruil ondartsua. Ardoy SFran 183.

    hondar

    hondar
    << honat 0 / 0 hondatu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper