Tr. De uso frecuente en la tradición meridional, documentado ya en RS (irain eman ). Se encuentra tbn. en algunos textos septentrionales: Etcheberri de Ziburu, Eguiateguy (h -), Harriet, Duvoisin, Etcheberry y J. Etchepare. Los autores vizcaínos emplean las formas iraun y, menos frec., irain ; Añibarro (EL 2 224) usa irauna , con -a constitutiva. Hay irau (irau egin ) en Etcheberri de Ziburu, e iraun en Etcheberry. En CatBurg se lee iran-, seguramente errata. En DFrec hay 30 ejs. de irain.
sense-1
1.
(G ap. A
; Lar, Añ, Dv(que cita a Dh), H(BN));
iraun (Vc ap. A; Lar, Añ, Dv);
irau (h- Lar, Hb; i- H)
Insulto, ofensa, injuria, denuesto. "Injuriosamente, irainez" Lar y Añ. "Reproche, irauna" Lar (cf. ib.: "reprochar, irainatu"). "Hirau, outrage, affront" Hb (Lhande transcribe eróneamente hiran). "Petite offense" H. Iranak [sic] barkatzea. CatBurg 31.
(sin duda errata por irainak, que aparece en el orig. de Mendiburu, o por irañak, más acorde con los usos gráficos de Larramendi)Gaistoentzat egiten ziradian hirañetan erraiten zereian ihur maite etziela ta ihurek maite etzütiela. Egiat 205.
Irauez mintzo zitzaizkiola. HeHLc 22, 65 (He injurio eta blasphemio erraten zioten).
Munduko irainak eztiki jasaiteko indarra. DvLEd 3.
Gure honriari iraun edo injurijak egitera. (1859). BBatzarN 183.
Irauna erran nahi da erreprotxua. Etcheberry 96.
Ernegua edo Jaungoikoaren kontrako irain andiya. ItzAzald 80.
Irain garratzak alkarri jaurtitera. KkAb I 19.
Iraina atheratzen zaiku zonbaiti aho-bethez. JEBer 93.
Zuk andrai irañez ezarten dautsezun akatsetarik. Otx 21.
Arengandik artutako iraiña edo Zuriñek iraintzat etsitakoa. ErkiagArran 172 (177 iraun).
Iraiñak bengatzeko. BerronKijote 166.
Iñoiz be irain txikienik
be Kristori egin bage. OnaindSTeresa 38.
Badirudi irain bihurtu dela izen hori honen ahotan. MIH 270.
v. tbn. Mb JBDev 19. Añ EL1 104. Lard 302. Aran SIgn 43. A BeinB 90. Ag G 352. GMat Goi 54. KIkV 81. TP Kattalin 196. Ir YKBiz 386. TAg Uzt 64. EA OlBe 98. Zait Sof 190. Etxde AlosT 45. Mde Pr 158. Or Aitork 294. Anab Poli 61. Arti Tobera 275. Vill Jaink 95. Olea 128. Iraun: Mg CC 188. Azc PB 301. Enb 124. Or Tormes 113. Irau: Alz Ram 54.
sense-2
2.
(H). Ira, cólera; fiereza.Sg. Azkue: "4. º (AN), ánimo?, valor?" y cita el ej. de Mendiburu (OtGai I 106). Nai adiña leoi, oraingoetatik, edo, oraingoak baño, ausardi ta irain geiagokoak. MbOtGai I 106.
Irañik bageko biotzarekin. MbOtGai II 221.
Geldituko da irañez edo iraz betea dirudiela. MbOtGai III 350.
Joango da anima bakoitza bere gorputzagana, eta nork esan, zeñ iraiñ gaiztoarekin begiratuko dion?AA III 540.
azpisarrera-1
IRAIN-EGILE.
"Qui lance des injures" Dv.
azpisarrera-2
IRAIN EGIN (Lar, H, A).
Ofender, insultar. "Agraviar" Lar. Bere eskas eta inperfekzioneez irau eta erantzuki egin diot. Neure ahalaz difamatu dut. EZEliç 149.
Eztakizkion ikhusle guziak ezar irau eta ihakin egiten. HeHLc 14, 29.
Lotsarik gabe zuri irain egiten hari. DvLEd 136.
Zerri-zainek ere irain egin zidaten. ArtiMaldanB 200.
Evoluzioa onart baditeke Bibliari iraiñik egin gabe. VillJaink 59.
v. tbn. JE Bur 101. Or Mi 34. Otx 134.
azpisarrerakoSense-2.1
(Con modificadores). Bestek egiten deustazan irain ta ofensa txiker arinenak. AñLoraS 153.
Iraunak egin ziozteien [...] beren desleialkeriez. Etcheberry 96.
Guzurrez iraina egiten deutsanak. ItzAzald 110.
Samindu gaituenai edo irañen bat egin dauskuenai. KIkV 49.
Zer irain egin dautsubet?Otx 25.
Iraunak edo erreportxuak egiten diozka. Egunaria 1966, 7.
(ap. DRA)Iraiñ gogorra egin didazu. BerronKijote 42.
v. tbn. Ur Bisit 8 (ap. A). Ag AL 124. Itz Azald 155. A Ardi 75. Inza Azalp 146. Eguzk GizAuz 150. TAg Uzt 47. Etxde AlosT 46. Mde Pr 174. Erkiag Arran 187.
azpisarrera-3
IRAIN-EGINGARRI.
"Outrageux, injurieux" Dv.
azpisarrera-4
IRAIN EMAN (iraun emon V ap. A; irauna emon Añ);
IRAINAK EMAN (iraunak emon V ap. A).
Ofender, injuriar. "(Dar en) cara, irauna emon" Añ (cf. supra irauna (no det.) en Añibarro). "Iraunak emon, echar en cara defectos" A. "U ortik [...], iñori iraunik emoten egon barik (V-ger)" Ib. (s.v. u). Iraunik ze emak iñori. "No des baldón a nadie".RS 189.
Desegingo dituzu persekuzino ta iraun emon daruezanak. MgCO 282.
Jardun baga iraunak alkarri emoten. ABAmaE 417.
Jaungoikoari iraunik emon baño, enparau guztiak galdu be naiago izatea. KIkV 56.
v. tbn. Añ EL2 143. Ur MarIl 78.
azpisarrerakoSense-4.1
Mundukuen irauntsi eta iraun emote guztijak gaiti.Mg CO 288.