Harremana

    OEH - Bilaketa

    965 emaitza u bilaketarentzat

    Sarrera buruan (15)


    Sarrera osoan (494)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    higuin.
    tradizioa
    Tr. Aparte de la más extendida higuin, encontramos la forma higun en Haramburu, Sauguis, Harizmendi y Larreguy; (h)igoin en Pouvreau y Kirikiño; hügü en los autores suletinos excepto Eguiateguy, que emplea hügüin y hügün. Oihenart usa higu y hugu. La forma meridional igui, documentada ya desde Lazarraga, Garibay (iguĩ (izan) ) y RS, va siendo sustituida por iguin a lo largo del s. XIX, y apenas enontramos algún a partir de comienzos del XX (Insausti 285). Al Norte y sin aspiración inicial se encuentra en Voltoire, Argaignarats y (alternando con h- ) en Etcheberri de Ziburu. Hay (si no se trata de erratas) igin en Otaegi (EE 1882c, 477) y Etxegarai (EE 1884a, 546). En DFrec hay 5 ejs. de higuin.
    etimologikoa
    Etim. Para su origen en una forma *(h)iguni o -e, v. FHV 150.
    sense-1
    1. (V, AN, L, BN, Sal; Mg Nom, Añ, H), igui (G-goi; Lar, Mg Nom, Añ, H, A), higun (BN-arb), higu (H), higoin (V-gip; vEys, H), igin (BN-baig), iruin (A Apend), irui (G-azp), hugu (Dv, H), hugun (S, R; Dv, H), huguin. Ref.: A (higuin, igun, ugun, hügün); Satr VocP (igin); Iz UrrAnz; Etxba Eib (igoña); Elexp Berg; Gte Erd 150, 161.
     (Sust.). Repugnancia; fastidio. "Hastío" , "desgana" Lar. "Asco" Añ. Tr. Documentado en autores meridionales desde Ochoa de Arin (cf. igui bagea ya en RS ), al Norte lo hallamos en Eguiateguy.
    Zenbat igui <igiu> edo aborrezimentu artu bear zaion pekatuari. OA pró. Hügüiña zereikü heltzen. Egiat 223 (v. tbn. ib. 223 hügüna). Artu [...] pekatubari gorroto ta iguin bizi bat. CrIc 177. Arpegi txar, iguina ta mukertasuna agertuten. Mg PAb 60. Alpertasunari igui andi bat artzea. Gco II 42. Aragiaren aldeko igui antza bakarrik baldin badu. Ib. 74. Abelganako gorroto eta iguin bizia sortu zion. Lard 6. Guztijak begiratuten eutsela iguin, gogobete eta oztasunagaz. (1864). BBatzarN 209. Eta baserriari iguiña arturik. AB AmaE 416. Berak ere ez daukala iguirik neretzat. Apaol 45. Bere odola edateko iguiña eta atzerapena eukiko genduan. Itz Azald 157. Martin ta Juanito ezpañetan iguin-parrea zutela gelditu ziran. Ag G 230. Asi yakon beronen kiñau odoleztua mieztuten [...] ezetariko bildur eta iguin bagarik. Alt EEs 1912, 128. Ludi zitala; / agur betiko...! / agur dagiskat, / iguñe. GMant Goi 109. Zerk eman zidan egun aietan iguinik andiena. A Ardi 117. Bakarrian bixi ixateko igoñik eztaukelako. Kk Ab I 52. Ezin ziezakeon bere higuina erakuts. Mde HaurB 33. Erlijioaganako oztasuna, iguiña ezpada. Vill Jaink 8. Gogaita, iguiña, asper-usaiña. Erkiag BatB 106. Biotz ona eman ta iguiñak jaso. Berron Kijote 150.
    v. tbn. Belaus Andoni 4. Otx 65. Zait Sof 142. Etxde JJ 201. Or Aitork 400. Txill Let 88. NEtx LBB 244. Lasa Poem 87.
    azpiadiera-1.1
    Hartazgo. "Acebadamiento, garagarrezko iguia" Lar.
    sense-2
    2. (AN-gip, L ap. A ; SP, Dv, H), igui (Aq 564, H), higu (H), higoin (H), hugu (S ap. Lrq [hügü, con la segunda ü acentuada y nasal]; H), hugun (H). (Adj.). Detestable; fastidioso; repugnante, asqueroso. "Qui est à contrecœur à quelqu'un, déplaisant" SP. "Puerco, zikoitza, iguia (AN)" Aq 564. Tr. Propio de la tradición septentrional; al Sur sólo encontramos algún ej. moderno (en Erkiaga).
    Paillardiza higuinari egiokek ihesa. EZ Man I 12 (tbn. en Ub 171). Ematen zaiola gauza xoill iguñez hazkuntza. Ib. 108. Bekhatore higuña. Harb 273. Hain da gauza hatsa, likitsa, kiratsa, higuiña eta nardagarria or baten bere okha eginaren [...] iretsten ikhustea. Ax 471 (V 305). Ah, zein higuiñak diren, dio, / munduan diren tresorak. Gç 193. Lausengu higuin eta itxurapenezkoetan. ES 186. Bizio higuiñ huntarik. He Gudu 146. Ükhan dezen [bizio hek] merexi dien aletegi hügüna. Egiat 199. Debru higuin hari. Dh 202. Sarthuz hizkuntza lizun eta higuinetan. Hb Egia 85. Judasen krima higuinaren aldean. Lap 249 (V 113). Bilbil Errienta duela salatari higuina. Barb Sup 3. Debruxka higuinak. Ox 26. Petirisans higuinak. Etcham 145. Moro higuinari. JE Ber 14. Kortetan bere, arako usain erakarkorrak barik naskagarri ta iguiñak egoten diran arren. Erkiag BatB 52. Zer muthil higuina hori! Larz Iru 44. Satanek bere lan higuina du bertze aldi bat betea. Xa Odol 176.
    azpisarrera-1
    HIGUIN-ANTZEAN. Enfadado. "Igui antzean dago, dabil (G-goi)" Gte Erd 150.
    azpisarrera-2
    HIGUINAREN HIGUINAZ. De tanta repugnancia.
    Gorpu aren arpegia ikuseran, zein begi iguiñen iguiñaz etzan itsutuko? A Txirrist 72.
    azpisarrera-3
    HIGUIN EGIN.
    a) "(V-arr), maldecir" A. b) Repugnar, dar asco; desagradar.
    Gorputz guzitik iguin egiterañoko izerdi ta zikin usaia zerion. Etxde AlosT 54. Iguin egin ziguten gure illunbeek. "Displicuerunt". Or Aitork 388. c) Despreciar, hacer ascos.
    Billa ta esku-luzaka asteko gauza ez izan-ta, lorpide orri narda ta iguin egiñaz. Erkiag Arran 118.
    azpisarrera-4
    HIGUIN EMAN, HIGUINA EMAN ( emon V-gip). Dar asco; producir repugnancia. "Igúiña emon, causar aversión" Iz ArOñ. "Pepinuak iguiña emoten dost" Elexp Berg.
    Nori emango ez dio igui alako konserba euli ito ta atsituz beteak? Mg CC 231. Edaari mingotx ta iguina emoten dabeenak. Mg CO 94. Marxen gaikeri (materialismo) zarpallak de los Rios-i iguin emoten dautso. Eguzk GizAuz 78. Higuina ematen zion amari. Osk Kurl 37. Sekretu-gordetzeak iguin ematen didalako. Berron Kijote 184. Gaur izena entzutiak iguin emoten daust. Gerrika 282.
    azpisarrera-5
    HIGUIN ERAGIN (Urt I 147). Hacer aborrecer.
    Urritasun eta uzkurtasun bat nekea igui eragiten diguna. Gco II 74.
    azpisarrera-6
    HIGUIN IZAN. (Dv, H, A; higun i. BN-arb; igui i. Lar; higoin i. SP; higu i. A; hügü ükhen S; Foix; hugun u. R; higu u. H). Ref.: A (higun, hugu, ugun); Lrq (hugu). Los ejs. como higuin dezagun o huguin dakioke los hemos incluido en higuindu.
    a) (Aux. trans. bipersonal). Aborrecer, detestar. "Zozo aseak gingak igui" Lar (s.v. tordo). "Détester" Foix.
    Nola zabilzen engañadurik, igui zabenaren atzean. Lazarraga 1152r. Ederrak estaria iguĩ <yguny>. RG B 24. Auzook bere igui daude / beti dabilena eske. RS 3. Txiroak arlotea igui. Ib. 493. Sorhaioa higun, arropa maite. Saug 78. Higu dudanaz gaitz diostana. "Le mal que tu me diras de celui que je n'aime pas". O Pr 233. Maitarien iaun erregeak / higu ditu bortxa-legeak. O Po 23. Ban' alas! hanbat dizut hugu / zureki minzatu ezina. Ib. (ed. Michel), 231. Higointzen zaitzu, hura higoin duzu. SP Imit III 40, 4 (Mst desplazer egiten dizü). Gogoa hartüz hurak deebrien bekhatiak bezalako direla, zoin Jinkoak bethiz geroz hügü, eta borthizki gaztigatü baitütü. Bp I 103. Gauza bat den barbarorik salbaienak higuin duena. ES 183. Bear deu damu eta igui izan pekatua. OA 67. Bata higuin izanen du eta bertzea du maitatuko. He Mt 6, 24 (tbn. Dv; TB higundu). Ezi arimak mündü huntan hügü ükhen dutie [thürbürarzünak]. Mst I 18, 2. Maitatzen tutzu higun zaituztenak. Lg I 317 (v. tbn. 195). Azkarki die maite ta borthizki hügün. Egiat 218. Trabajuak aiñ igui izatea. Gco I 417. Naturalki higuin diren gauzei. Dh 97. Iguñ badute-ere / bera ikustea. Izt Po 141. Hügü zitit zeren desplazer egiten deizien. UskLiB 21. Higün ditü holako elheketak. Arch Gram 26. Maite ez nazu: iguin nazu. Lard 141. Higuin duzula zure burua. Dv LEd 128. Orok higuin dituzte. Hb Egia 140. Borondateak igui dituan artean [tentazioak]. LakSerm 321. Debetatzen deikü proximuaren ehaitia [...], haren hügü ükheitia. CatS 48. Maitherazten beitütü gogotik natüralki hügü eta hastio dütianak. Ip Imit II 12, 8. Hartakotz dute bada tzarrek duten bezen higuin. HU Aurp 93. Emaztetan aphür da gizona hügü dinik. Xikito 7. Erlisione finkazale guziek [...] higuin ukan baitute emaztearen kutsua. JE Bur 100. Ni iguin nauenak nere Aita ere iguin du. Ir YKBiz 456. Gizon bat higuin baduzu, emozu andre pollit bat; emazte higuin duzunari, gizon eder bat. Zerb GH 1936, 225. Isabelak higuin din [Latina]. Mde HaurB 30. Hizkuntza guztiak izango dituzte higuin. MIH 215. Orixek higuin zituen erromantikoek ase gaituzte eta are hark higuinago zituzkeen ondokoek. Ib. 293. v. tbn. Ch III 54, 8. Laph 128. Or Eus 277.
    Rechazar (una madre sus crías). v. gaitzetsi.
    Zeren ama batzuek beren lehenbiziko umeak higuin izaten baitituzte. Dv Lab 272.
    b) (Aux. intrans. bipersonal). Desagradar, causar repugnancia; hartar.
    Herri belz hau iguin zait. Volt 136. O Iongoiko, batasuna / desiratzen duzuna, / eta berezkoa bihotz / guztiz higuñ zaitzuna. EZ Eliç 63s. Aztürügaitzari huna hügü. Bela 4 (en el orig. <hugü> --v. la ed. de Peillen--, lo que representa una segunda ü nasal). Laket zaitzu iustizia, / iniustizia higun. Hm 51. Iaki onen zale da, eta gaixtoak higoin zaizko. SP Phil 512. Egun oroz dakuskigun / nahiz obiet berriak / laburki zaizkigu iguiñ / unhaturik begiak. Arg DevB 29. Bikaiñ zeran Orri iguin zaizu aien maketsa. Or Aitork 380.
    c) (Aux. trans. tripersonal). Detestar, aborrecer.
    Elkhar higuin dioten [seguramente errata por duten] bi giristinok. Dh 251. Jenteak, iguin baleust, / begituten deusta. Gand Elorri 103.

    higuin

    higuin
    << hertsigarri 0 / 0 1 hil >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper