OEH - Bilaketa

962 emaitza u bilaketarentzat

Sarrera buruan (15)


Sarrera osoan (494)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 gau.
tradizioa
Tr. En textos suletinos y roncaleses aparece la forma gai . Con -a orgánica, hay gaba en Capanaga, Larramendi, Illarramendi (Testim 18), Otxolua (83), Lauaxeta (AB 82), Uztapide (Sas 115) y F. Etxebarria (204); gauarik en Inza (Azalp 112). Gabe aparece en Echeita, en las exprs. egun zein gabe (Jos 132) o egun da gabe (207), y en San Martin (Zirik 80). Las formas como gaba, gabean, etc., son al Norte bastante menos usadas que gaua, gauean, etc.; al Sur tienen prácticamente la misma frecuencia, no siendo sin embargo uniforme su distribución: gab- es más frec. entre los vizcaínos que entre los guipuzcoanos. Gaub- se encuentra desde principios del s. XVIII en autores meridionales, en su mayoría vizcaínos; al Norte sólo hay algún ej. en Harizmendi (188). La frecuencia de gab- es mayor en todos los dialectos en la expresión gabaz, gabez . Cf., para la distribución de estas formas en la lengua hablada, EI 180ss. En textos suletinos y roncaleses gai aparece declinado en los casos locales casi siempre sin e epentética; para gau encontramos --además de en autores suletinos que escriben en otros dialectos, p.ej. gauan en Oihenart (Po 8), gauko en Mirande (HaurB 24)-- algunos pocos ejs.: gauko en Lauaxeta (BBa 14), gauan en Hiriart Urruty (Aurp 185), Erkiaga (BatB 125) y T. Etxebarria (Ibilt 486), gaban en Añibarro (EL 2 183), CatLuz (2), Lauaxeta (BBa 66) y Etxaide (JJ 151) y gauban en Añibarro (EL 1 172). Por lo demás la -e- es general. En Dechepare aparece la grafía -ao-, siempre en posición interior: <gaoaz> 99, 127, 145 y 165, <gaoyan> 81; parece tratarse de una mera var. gráfica de gau- en este contexto; cf. gau beltzari 95, gau bat 155.
sense-1
(gral. (no S ni R); Lcc, Volt 99, Mic 8r, SP, Deen I 193, Urt I 267, Ht VocGr , Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr, VocBN , Dv; -aba det VP 31v), gai (S, R; VocS 138, Gèze, H), gaba (V-gip), gauba (-ea V-ger), gabe (AN-ulz), geu (V-ger) Ref.: A (gau, gai); Bon-Ond 136; VocPir 39; EI 180, 181, 182, 183; Lrq (gai); ContR 518, 531; Iz ArOñ (gaba), To (gauba), R 308, Ulz ; Holmer ApuntV ; EAEL 196; Etxba Eib (gaba, gaua, gabia); Elexp Berg; Gte Erd 267 .
Noche. " Igaren gáian ámestu nun, he soñado la noche pasada" Iz R 308. " Gaiari buruz (Sc, R-uzt), hacia la noche" A. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Los autores septentrionales utilizan casi siempre gau batez 'una noche (indeterminada)'; sólo encontramos algún ej. en inesivo en Eguiateguy (179) o Goyhetche (148). Los vizcaínos usan gau bate(a)n, y en los guipuzcoanos se encuentran ambas formas, con predominio tal vez de la segunda.
Eta ez iakin lehen gauian <gaoyan> non daten ostatuia. E 81. Hamalaurgarren gaua ethor zedinean. Act 27, 27. Lau urtebete, euren gabakin. Lazarraga A, 1144r. Gabetan barriz ez jagot joko / laztanai biguelea. Ib. A24, 1195v. Gau baten arren lagun legiola. Ib. B3, 1154r. Gaba gogaiaren ama. RS 395. Ondarrabiari xanala edeki dakidiola Franziako partera gau batez zorziheun gizonez. CartEsp 463. Pasiosko gauhean. Ber Trat 10v (la h parece indicar una pronunciación no consonántica de la u ). Han barrena sarthu dire / gaua iragateko. EZ Noel 50. Non gau guztian lorik egin gabe edukitzen baitzaitu. Ax 590 (V 379). Alkanzadu degiola gaba atan bere arimako garbitasuna. Cap 129 (cf. 130 gau). Gauik, egunik, / eztinat hunik, / hireki ezpaniz Argia. O Po 9. Berrogei egunez eta gabez. Tt Arima 82. Ostegün saintü gaian, Iesüs Iaunak erranik, egizie haur ene orhitzarretan. Bp I 72. Gabaren laguntzarekin. ES 114. Gauren batzuek. OA 131. Gabaren alegerea. Acto 207. Zer dira gaizki-egiñak eta gaizki-esanak, ez-bada gaba illuna, itzal-itxusia? Lar SAgust 7. Zeñean eguna asiko det ta gaurik ikusiko ez det. Cb Eg II 83. Gau oso bat iragaterat. Lg II 263. Gau hartan hil behar bazine bezala. Brtc 15. Gai gaitz bat ziala igaran. Egiat 272. Atra-zé berealá. Eta zé gáua. LE Io 13, 30. Ez da beldur gau beltzen / ez goizeko ihintzen. Monho 52. Etortia ona gaba igarotera. Mg PAb 105. Gau illun baten antzeko, guzia illundurik. Gco II 52s. Ekusten dituzu Zeru eder oriek gau argi batean. AA II 12. Gauaren erdian. AA III 378 (v. gauerdi). Gaberartean etxeratuteko. MisE 226. Lo guti, askotan gau osoak othoitzean. Dh 172. Eldu zan azkenik ogeta amargarren egunaren gaba. Ur MarIl 32. Nikodemo, gau batean bere galdeak egitera Jesusi joan zitzaiona. Lard 464. Gaiko amabi ornetarik landa. Hual ( in BOEr 131 ). Gau batez, galdua zabilarik. Laph 59. Gaua da. Ib. 143. Ines Pascualen etxean gaba pasatzeko. Aran SIgn 31. Egon bear zuen berrogei egunean beren gauakiñ aoan ezer sartu gabe. Arr May 121s. Ekhainaren hogoi eta bateko gaua. Elsb Fram 89. Nahiz gaba zen, halarik ere Apez Handiaren etxe hartarat bilduak ziren. Jnn SBi 28. Agertü zeien gai batez. Ip Hil 101. Aginen artian aurreko gaubeko ondarren bat geratu izan dana. Itz Azald 161. Gabeko bederatzietan. Echta Jos 36. Eguzkirik eztan orduetan, gabaren erdian. Ag G 225. Zer nahi entzun dut hiru gauez. Barb Sup 119. Gaiko alojiaren nahiz. GH 1927, 433. Gau illuna zan. Or SCruz 57. Jeneralian gauetarako / erretiatutzen dira. Tx B II 67. Gau baten, oñestu ta trumon-ots andiyak zirala. Kk Ab II 170. Gau artan etzuten ordea ezer atzeman. Ir YKBiz 536. Phentze baten erdian lo zagon ondoko gauetarik batez. Zerb IxtS 23. Gauari buruz soldadoak berritz Galbariorat iragan ziren. Ib. 90. Gau artako amaiketan. JAIraz Bizia 17. Gau osoan erosta joten. Erkiag Arran 102. Gaurko gaba. Bilbao IpuiB 101. Aski ilhun zen. Gaua laster heldu da sasoin huntan. JEtchep 109. Eztago gaua or barna ibiltzeko. Izeta DirG 27. Gau ozkarbietan. NEtx LBB 93. Handia dugu, ba, / gaua nola ez den / bihurtu gauago. Azurm HitzB 37. Neronek erreko ditut biar gaua baiño leen. Berron Kijote 73. Egun hartan aita egon zen gau bat enekin. Etchebarne 27. Gau batez elkartu giñen apari batean. Ostolaiz 95. Onan, aurrera joian gaba, onako ganora gitxigaz. Gerrika 233. Igande gabean. MEIG I 101.
azpiadiera-1.1
(Como primer miembro de comp.; cf. infra compuestos más lexicalizados).
Gau-aireak, hotzak eta beroak ere ixil pairatzeintuzu. Ax 517 (V 332). Zipak ene lo-lehenak, / Gau-korrongak hasperrenak. O Po 19. Illunabarreko arako gau-karraioan dabiltzanak [izarrak] . Lar SAgust 3. Zuri niagozü, lürlagün eta gaiekhi, argizagi zahar-berria! Chaho AztiB 12. Lürraren gaihestalgi. Ib. 11. Negu latzezko gau-ordu luzeetan. Laux BBa 8. Gau-oiala astin, ta / dirdaiaraziz. Ldi UO 30. Gau-margoz gain, illun. Laux AB 42. Mutil gau-eskaleak an ba dute zer-bil. Or Eus 139. Gau-aize ozkirriak. TAg Uzt 183. Gau-intzak ixuritako zidar-pitxiak. Ib. 51 (v. tbn. 139). Illargipeko gau-ibilli ezkutuan. TAg Uzt 169 (v. tbn. gau ibillian en Berron Kijote 154). Ez du gau-lisker / orrek irauten luzaro. EA OlBe 71. Gau-dantzan. Iratz 131. Gau-otoizka kantuz aditu arte. Ib. 160. Etxekoak igarri zizkiotela bere gau-ibillerak. Etxde JJ 138. Argi-seme ta egun-seme: ez gau-seme ez illun-seme. Or Aitork 390s. Gau-zelai zabala. NEtx Antz 108. Gau estalki baltzezkoa asi zan uriko kaleak beteten. Erkiag Arran 46. Gau-ames minkor zorrotza. BEnb NereA 78. Gau-jolas loien zale. Ib. 162. Gau-kantuan ari da. Ibiñ Virgil 78. Nere gau-bidetan noa. NEtx LBB 232. Gure gau-lagun onek. Berron Kijote 126.
azpiadiera-1.2
" Bi oiek gaua ta eguna dira (G-azp) [...] gauetik goizerañoko diferentzia (G-azp, AN-gip-5vill) [...] gauetik egunerateko diferentzia badute (BN-arb)" Gte Erd 140.
Ostatua utzirik, huni lotuz geroz, gauetik egunera bezalakaturik jarria dut. HU Zez 185. Gauetik egunerakoa ezagun omen baitute, nola diren altxatuak eskolan bi haurrideak. Ib. 148. Gure izakera desberdina da nola gauetik eguna. Xa Odol 345.
azpiadiera-1.3
" Gabak begia beltz (Sal), la noche (tiene) el ojo negro, es triste" A.
azpiadiera-1.4
" Gabak begirik ez (Sal), la noche no (tiene) ojos" A.
azpisarrera-1
AURRE-GAU. Noche anterior.
Ujue-tik askotan aurre-gabaz (noche precedente) juan. (1892). Iñarra (ap. JFlor ).
azpisarrera-2
HELDU-GAU. Noche siguiente.
Komendatu zireezun fraide lagun orori heldu gauian orok Jinkoa otoitz zaten. AR 144.
azpisarrera-3
EZ GAU EZ EGUN. Ni de día ni de noche; en ningún momento. Cf. GAU ETA EGUN.
Adoratu duketenek Abrea . ez dute izanen pausurik batere ez gau ez egun. TB Apoc 14, 11. Ez dute atsedenik gau ez egun. Ur Apoc (G) 14, 11 (Lç ez egun ez gau, He ez gauaz eta ez egunaz, Dv, Ur (V) ez [...] egunaz, ez gabaz, Ol ez [...] gauez ez egunez, IBk, IBe ez egunez ez gauez ).
azpisarrera-4
GAUA BILDU. "(S')anuiter, gaua bildu, beranta bildu" T-L.
azpisarrera-5
GAU-ADAR. "(V), cuerno que se toca de noche para asustar a jabalíes, zorros, etc." A.
azpisarrera-6
GAUA EGIN.
azpisarrerakoSense-6.1
a) Hacerse de noche.
Egun baten gaba eginda / ninoian neure etxera. Mg PAb 62. Menturaz gaba eginda. Mg CO 132. Gaua egin zitzaion. Arti Ipuin 68.
azpisarrerakoSense-6.2
b) v. GAU EGIN.
azpisarrera-7
GAUA EGUNDU, GAUAK EGUNDU. GAUA(K) EGUNDU. "Passer des nuits blanches" T-L s.v. nuit.
Gaua egunduz asi dun, gure azkena urbilduz. (AN-larr). Inza NaEsZarr 1557.
azpisarrera-8
GAUA ESKURATU. "Gaua eskura da, il s'en va nuit" SP.
azpisarrera-9
GAU-AFARI. Cena de medianoche.
Bere bozkarioa akabatu dute ainitzek Eskual-Etxean, gau-afari edo reveillon on batekin. Herr 8-1-1959, 3.
azpisarrera-10
GAUA GALDU. Pasar la noche sin dormir. "Trasnochar" VP 52r.
Gauak galdurik, onak gastaturik, gorputza deseginik [...] emazte bati darraikala. Ax 514 (V 331). Gis onetan gau guzia galdu ta itxera itzultzen zen goiz batez. Mb IArg II 330. Egunazko ikasijari gitxi eritxita, gabak galduten ditubee. fB Ic I 41. Etzuela balio gauik galtzea jadanik erdi hila zen gizon baten gatik. Jnn SBi 151. --Zer da gauzarik onena logalea ekartzeko? [...] --Gaba galtzea. Urruz Urz 36. Bost illabetetan bi gau doi doi galdu nitunan begiak ezin itxiz. Or QA 49.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1909, 34. Zab Gabon 39. AB AmaE 259. Elsb Fram 85. Eguzk GizAuz 49. And AUzta 112. Uzt Sas 174.
azpisarrera-11
GAU-AGERKUN. Aparición nocturna, fantasma.
Emakume ikarati batek begiztatu izan balu tankera aretan gizona, gau-agerkun edo izukari bildurgarria iduriko litzaiokean. TAg Uzt 19.
azpisarrera-12
GAU-AINUBE-ALDE.
Oriek ego-aldeko izpietatik, aiek Erripak lo datzaten gau-añube aldetik [= 'desde el Norte'] . Zait Sof 141.
azpisarrera-13
GAUAK EGUN EGIN. Trabajar de noche.
Gauak egun eginez, lan guzier ihardokitzen du berak. Laph 221. Asko lan handi [...] oro berak zeramatzan, gauak egun eginez. HU Aurp 123. Gauak egun eginez, igandeak astelegun, phesta egunak ortzirale [...] xuhurtziaz bilduko dute [...] umeen hazteko ala altxatzeko doia. JE Bur 103s.
azpisarrera-14
GAUAK GAUARI (T-L). En plena noche.
Gauak gauari presan / jujatu behaute. Zby RIEV 1908, 212. Familia Sainduak, gauak gauari, hartu zuen Egyptorateko bide luzea. Zerb IxtS 83. Hainitz gizon gazte maiz gauak gauari amoros dabiltza, neska batzuen leihoetarat harrixka botatzen [...] heiekin amultsuki mintzatzeko. Lf ELit 73.
v. tbn. Herr 22-9-1960, 2.
azpisarrera-15
GAUA PASATURIK EZ EGON.
"Norbaiti gau osoa pasatzea kosta egingo zaila adierazteko [parece que se refiere a 'pasar la noche despierto']. Beatzitako loguriak, etziok gaua pasatuik! " ZestErret.
azpisarrera-16
GAU-ARBOLA. "Gauarbola (msLond), ciprés" A.
azpisarrera-17
GAUAREN GAINERA. Al anochecer. " Gaban gañea halako erretura inber aldek? " ZestErret.
Nikanor, gauaren ganera, Olarratz jaunaren baratz ingurura eldu zan. Erkiag BatB 95.
azpisarrera-18
GAUAREN GAUERDI. A altas horas de la noche.
Erretira txarrian gabiltzanak / askotan gaban gau erdi. Xe 321. Eta abiatzen da, gauaren-gauerdi, bere ardi errebelatuaren ondotik. Barb Leg 134.
azpisarrera-19
GAU-ARGI (gabargi BN-baig ap. Lh; Ht VocGr 378, Hb, Dv, H). Farol, linterna; luz nocturna. Cf. gauargi.
Ethorri zen harat gabargi eta ezkosu batzuekin. TB Io 18, 3 (Lç, He, Dv, EvS, lanterna, Leon argi ). Eder egünak, gaihargiak eder! (Interpr?). Chaho AztiB 11. Gauargia piztu bitartean. TAg Uzt 8. Goi artatik oso beian ageri zaigun [La Paz] , gau-argiz beterik. Or QA 52. Gau-argi dotoreak kale ertzetan. Erkiag BatB 170. Gau argiak pizten omen ditu toki artan Arrats gorriak. "Sera [...] lumina" . Ibiñ Virgil 74.
azpisarrera-20
GAU ARIN. Plenilunio.
"Gau-arin"-eko oituretan garbi azaltzen da ori. EG 1956 (5-6), 80.
azpisarrera-21
GAU-ARROPA. "Robe de chambre, gauarropa" Urt Gram 26.
azpisarrera-22
GAUA SARTU. "Gaua sartzera doa, il se va faire nuit" SP.
azpisarrera-23
GAU-ATZAR. Vigilia.
Phausuak et-air-aldatzeak berre ziotzontzat ber-indar gau-atzarrez ta nekheaz akhituak. Birjin 387. Zenbat nekhe-borroka, zenbat gau-atzar <-atsar> etzitzaizkon gosta. Ib. 385.
azpisarrera-24
GAU-AURRE. "(Al) anochecer [...] gau aurrean" Lar.
azpisarrera-25
GAUA XURITU (gaia x. S). Pasar la noche en vela. "Gaia xuritü die (S-saug), ils ont passé nuit blanche" Lh. "Gaü [sic] guzia xuritü günian, celebramos fiesta toda la noche (S)" A EY III 260.
Igánte góiz bátez jun ziá goiz mezalát, neskanégün gáia taharnán xuitúik. "Après avois passé la nuit du samedi, blanche" . Lrq Larraja, RIEV 1935, 140.
azpisarrera-26
GAUAZ.
azpisarrerakoSense-26.1
(V-ger, G, AN, L, BN; SP, Lar, Añ, H; gauas AN-erro, Ae; gabaz V, G, AN, L, BN, Ae, Sal; Lar, Dv, H; gaubaz G-to-nav; Lar, Añ, H; gaiaz R, S), GAUEZ (V, G, AN; gabez V, G, AN; gaubez V, G-azp-to-nav). Ref.: A (gauaz, gabaz, gabez, gaiaz); EI 112; Etxba Eib (gabaz). De noche. "Gauaz, de nuit. Gauaz eta egunaz, de nuit et de jour" SP. "Gaiaz ta egunaz (S), de noche y de día" A. Tr. Las formas en -az son las más extendidas, aunque al Sur alternan con -ez desde mediados del s. XVIII, llegando a ser en el s. XX las últimas prácticamente tan frecuentes como las primeras; al Norte hay algún ej. de gauez en Oihenart (Po 58) y Archu (Fab 197), y de gaiez en Eguiateguy (276).
Gauaz ere urtunika. Sandailia 16. Gauaz <gaoaz> lorik ezin daidit haren gogoanbeharrez. E 165. Iosephek bada iratzarri eta, har zitzan haurtxoa eta haren ama gauaz, eta retira zedin Ejiptera. Mt 2, 14 (He, Ur (G), SalabBN, Echn, Samper, Leon gauaz, TB, Ur (V), Dv gabaz, Hual gaiaz, Ol, IBk e IBe gauez; Ip gaihalara ). Gabaz egunaz serbidu. Lazarraga A10, 1177r (v. GAU-EGUNAZ). Gauaz su-argiz gidatzen zinituela. Mt 334. Dabilela demonioa persegitzen gaituela gauas eta egunas. Ber Doc 112r. Diszipuluek gauaz altxa / etzezaten lohia. EZ Noel 99. Animalia suerte batzuek gauaz hausnaur egiten duten bezala. Ax 598 (V 385). Nahiz ezpegi / Gauaz ilhargi. O Po 46. Nadin zeha noiz nahi den, / Gabaz eta egunaz. Arg DevB 7. Zergatik sorthü da gaiaz? Bp II 17. Hala gabaz nola egunaz. ES 124. Argi andiagoa zuen San Agustiñek gabaz, beste guzien egunak baño. Lar SAgust 7. Gaiaz eta egünaz eñhetziaren lotsarik eztizie. Mst III 3, 2. Agerzen zaie gabez, egunez, itxean, itsas bazterrean. Mb IArg I 295. Abiatü zen gaiaz. Egiaz 171. Joán-ze Jesusen-gána gáuas. LE Io 3, 2. Gaubaz etxerik kanpora badabiltz. EL1 132. Ate oek beti daude idikiak ala gauez nola egunez. AA III 581. Gabaz juan, gabaz ibili, ta gabaz etorri. fB Olg 112. Odei andi, egunaz itzal eta gauaz argi egiten zien bat. Lard 73. Hobeki dire gathuak ere, ikusten dute gauaz. Hb Egia 4. Gabaz, lo daudelarik. Zby RIEV 1908, 768. Gauaz eta goizean goiz dabiltza ohoinak. HU Zez 162. Aterako dira gabaz senar emaztiak. Iraola 85. Gordeko dire zoko batean, gauaz. Barb Sup 114. Baoakit egunez, baoakit gabaz. Alz Ram 23. Lurraren sapak gauaz airatu langarra. JE Ber 7. Gabaz itzar egoteko. Eguzk GizAuz 104. Aker bat ikusi zutela gauez. Or QA 111. Amoranteekin gauaz ibiltzeko libre. Mde Pr 173. Gabaz guardia egitea. Bilbao IpuiB 106. Marsellara gabez etorrita. Anab Aprika 11. Arma banatzea izango da gaur gabaz. Erkiag BatB 184. Irabaziak justuak zitun / gabaz egiten zan lanak. Uzt Sas 179. Gabez ataria jotzen bada, inguruko leioak erne. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1036. Bestenaz gauaz, hi lo haularik, ebatsiko dauzkie. Etchebarne 75. Onek geienetan gabaz egin biar izaten eben, eta egunez atsedendu. Gerrika 74. Egunez bero eta gauez freskura ederra. Albeniz 83. Joko horrek, gauez batipat, etsai gaiztoa bailitzan menderatzen ninduen. MEIG IX 93.
v. tbn. Etchart 7.2r. SP Phil 211. Tt Onsa 57. CartUrruñ 135. Gç 140. Mb IArg II 288. Cb Eg II 87. Lg I 213. AA III 348. Izt C 224. Arch Fab 229. Gy 81. Dv Lab 208. Laph 125. Arr GB 68. Xe 238. Zab Gabon 99. Elzb Po 185. Bv AsL 187. AB AmaE 9. A BeinB 80. StPierre 18. Ox 20. FIr 140. Zub 78. Anab Usauri 5. Etcham 225. Ir YKBiz 21. Iratz 131. Zerb IxtS 85. JEtchep 113. Osk Kurl 42. Larz Senper 58. Ardoy SFran 185. Xa Odol 171. Mattin 112. Berron Kijote 91. Ataño TxanKan 261. AZink 107.
Gabaz: INav 23. Ch III 39, 4. El 96. Mb IArg I 309. Cb Eg III 376. CatLan 110. Brtc 228. DurPl 63. Monho 52. Mg CO 291. VMg 27. Gco I 460. JJMg BasEsc 28. Zav Fab RIEV 1907, 532. Echag 87. JesBih 474. It Fab 29. Izt C 247. Ur MarIl 17. Bil 79. ECocin 16. Aran SIgn 19. Xe 322. Elzb Po 216. Elsb Fram 162. Jnn SBi 142. Apaol 79. A BeinB 80. Arb Igand 21. Azc PB 105. Ag Kr 70. Kk Ab I 31. Lh Yol 10. Barb Sup 152. Muj PAm 26. Enb 52. Yanzi 199. Laux AB 42. Munita 26. Etxde JJ 121. Mde Pr 307. NEtx Antz 136. BEnb NereA 73. Akes Ipiñ 28. Ugalde Iltz 65. And Auzta 84. Gand Elorri 97. Osk Kurl 128. Ibiñ Virgil 77. Alzola Atalak 96. Etxba Ibilt 478. Etxabu Kontu 205. Ataño TxanKan 265. Onaind STeresa 30. Zendoia 35.
Gaubaz: JanEd I 84. AzpPr 43. Uzt LEG I 44.
Gaiaz: Etch 376. Ip Hil 107. Const 30.
Gauez: Astar II XIII. Lard 513. Arr GB 101. Xe 277. EusJok II 72. Ldi BB 8. Ir YKBiz 429. JMB ELG 91. SMitx Aranz 139. Etxde JJ 75. Anab Poli 14. Txill Let 115. Erkiag Arran 194. Basarri 170. Gazt MusIx 221. Ibiñ Virgil 69. Azurm HitzB 51. Etxabu Kontu 122.
Gabez: Gamiz 205. Astar II 239. AB AmaE 375. Arr May 138. EusJok II 24. A BGuzur 147. Goñi 60. Enb 194. Kk Ab I 47. JanEd II 112. Altuna 13. Jaukol Biozk 45. Or SCruz 38. Tx B I 268. Otx 58. TAg Uzt 108. JAIraz Bizia 45. Etxde JJ 62. Alzola Atalak 66. JAzpiroz 218. Ayesta 123. BBarand 24. Zendoia 69. Insausti 108.
azpisarrera-27
GAUA ZABALDU. "Anochecer" Añ.
azpisarrera-28
GAUAZKO (H; gabazko V, BN ap. A; Dv, H; gabezko H). Nocturno. "Gauazko xoria, oiseau de nuit" SP. Cf. gauazko.
Gauazko beillák bere arthaldearen gainean begiratzen zituztenak. Lc 2, 8. Gauazko ilhunbe hunetan. Mat 320. Iongoikoa, mariñela egunazko gaitzari / Lehen itzur dakikeo, ezen gauazkoari. EZ Man II 145. Ene gauazko eta egunazko ogia nigarrak izan ziren. Ax 502 (V 324). Gauazko danzek. SP Phil 372. Jainkoak kreatu zituela bi izar handi, bata egunazkotzat eta bertzea gabazkotz. ES 124. Gauazko laurgarren goardian. He Mt 14, 25 (TB y Dv gauazko, Ip gaiazko; Lç, Ur gauaren, Ol y Ker laugarren gau-aldian, Leon gau-beilan). Gabasko bilzarrenak. CatLan 94. Gure gaiasko argia. UskLiB 216. Gabazko / ontzaren kantua. It Fab 29 (v. GAU-HONTZ). Gauazk'ametsa. ChantP 38. Yuduen egunazko eta gabazko bestetan. Elsb Fram 179. Gaiazko eskola egiten lehen kominiankarier. Const 41. Gauezko loa egiten nula. Or Eus 121. Gauezko zaiak. "Serenos" . EAEg 31-3-1937, 1397. Gauezko ibillaldiok. Etxde JJ 67. Zortziek aldera etorri ziren gauazko serbizioa egin bearra zutenak. Izeta DirG 61. Gauesko lana, egunes agertu. (G-nav) 'Lan ona ala txarra, egunez agertzen' . Inza NaEsZarr 125. Arrapatu zuen berak gauazko lan bat usina baten zaintzeko. Etchebarne 132. Gauezko sorgiña zein izango zan. BBarand 25.
v. tbn. Arch Fab 133. Gy 297. Hb Egia 38. HU Zez 81. Barb Sup 46. JE Ber 101. Mde HaurB 16. JEtchep 25. Ardoy SFran 92. Xa Odol 255. Larre ArtzainE 121. Gabazko: Cb Eg III 358. Mih 106. Urruz Urz 14. Zby RIEV 1908, 415. Gauezko: Mde Pr 179. MAtx Gazt 85. Gabezko: Kk Ab I 38. Azurm HitzB 38.
azpisarrerakoSense-28.1
" Gabazko zortzirak, las ocho de la noche" A Apend.
Gauazko bederatziak. Bordel 39.
azpisarrera-29
GAUAZKO ONTZI. Orinal.
Buruaren aldean xutik dagoela gauazko untziaren teia. JE Bur 190. Badakizü ez dügüla gaiazko untzirik. Const 21.
azpisarrera-30
GAU BERANDU (V, AN-gip; gau berant BN-arb; gai berant S; Foix ap. Lh). Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 131. (Usado gralmte. en casos locales de declinación). Tarde en la noche. "(Vc), noche cerrada, de doce en adelante" A. "Gai berantean jin zen (BN-arb, S) [...] gau beranduan (AN-gip)" Gte Erd 131.
Gau beranduraño kanpoan gelditzea. Gco II 60. Amaika bidar gau beranduan uritik bota zituen nekazariak. Ag G 324. Yaietan gaulenean asi ta gau-berandurarte (gauerdirarte ere ez gutxitan) [...] neska-mutilai dantzarazten yo ta yo ari izaten dira. A Y 1934, 9. Oilarrak gau berantean kukurruku yoezgero. (BN-lab). A EY I 111. Gau beranduan etxeratzen zenean. Ibiñ Virgil 110. Gau berantari iges egitea oroitzeke. Ib. 56. Arbola au gau beranduan ekartzen zan nundinaitik artuta. Insausti 183.
v. tbn. Erkiag Arran 142. Basarri 114. BEnb NereA 210.
azpisarrerakoSense-30.1
(Sin det. ni suf.).
Gau berandu etxeratu giñan. Gerrika 217.
azpisarrera-31
GAU BETE. Plena noche.
Eta gero, gau bethean [...] itzuli zen etxerat. Barb Sup 49 (v. tbn. 131). Gau bethearen erdian / bera dago. Mde Po 14. Ikusi balitu gaurko esneketak hoztegitik kamiun batek gau betean hartzen. Larre ArtzainE 78.
azpisarrera-32
GAU-BIGIRA. Velada, fiesta o reunión nocturna.
Fiestetara, gau-bigiretara. EL2 149 (v. tbn. 140).
azpisarrera-33
GAU-BIJILIA. Vigilia penitencial.
Gau-bijili latzetan. SMitx Aranz 35. Penitentzizko gau-bijiliak. Ib. 104 (v. tbn. 153).
azpisarrera-34
GAU-BIHOTZ. Plena noche.
Argatik zeru ta lurrekuok / jai degu gau-biotzean. NEtx LBB 256.
azpisarrera-35
GAU-BONET. "Bonnet de nuit, gauboneta" Urt Gram 26.
azpisarrera-36
GAU-DANTZALDI. Baile nocturno.
Vargasen jauregian, gau-dantzaldi ta gau-jaialdien izenean, joko-txirringari ekiten zioten. TAg Uzt 174.
azpisarrera-37
GAUEAN (gabien V-ger ap. EI 113). A la noche, de noche. v. GAUAZ.
Zegaiti onek sustenduko nau / egunean da gabean. Lazarraga A24, 1196v. Sarri sarri, gabean argi. " A menudo a menudo de noche la luz" . IC TAV 3.3.1, 171. Gabean dabilzanai. Cap 128. Orduerdi bat egunean edo gaubean. OA 131. Gaian basa gizoner eta arimaler bürü egiteko. Egiat 158. Egunaz eguzkijagaz, ta gabian illargijagaz nok bisiteetan gaitu? fB Ic I 64. Gizon zenbaitek ez dute ikusi nahi gauean baizik. Hb Egia 141. Zu bakarrikan zauzkat beti goguan [...] ala egunaz nun gabian. Bil 156. Kaballeruakiñ pasiatzen du / egunaz eta gabian. PE 59. Egunaz irriz, iguzki mirail, / gauean izar-begia. Ox 23. Nola diren luze altzipresak gauean! Arti MaldanB 213. Egunez argi gutxi, / gauean illun; / niretzat gozotasunik / ez dago iñun. Erkiag BatB 39. Jendia nola ibillitzen zan / gabian kontrabanduan. Uzt Sas 178. Arantzazure joan behar det / gabean edo egunez. (V-arr). Balad 139. Gauean berandu, goizean maingu. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1583. Andra Mari arratsaldean, emon euskuen jai, ta gabean jo bear genduan. Etxabu Kontu 26. Gauean berriketarako gogo aundi gabe allegatzen nintzan etxera. Albeniz 27.
v. tbn. Jaukol Biozk 58. Ldi IL 117. Or Eus 213. EA OlBe 35. BBarand 25. Gabean: Mg in VMg 96. JJMg BasEsc 124. Echag 87. Sor Bar 48. Noe 18. AB AmaE 262. Echta Jos 49. Anab Poli 129. And AUzta 88. Gerrika 31. Gaubean: Azc PB 62. Salav 93.
azpisarrera-38
GAUEN BERANDU, GAUEN BERANDUAN. Avanzada la noche. "Gabean berandu etorri zen (G-azp), gaian berant jin zen (S)" Gte Erd 131.
Gabian berandu batian sartu zan tabernan. SM Zirik 17. Gaubian beranduan / ondiño jarraitu. BEnb NereA 124. Gabean berandu oeratu. NEtx LBB 90. Gero gabian berandu arte / alako erromeriak. Uzt Sas 57.
azpisarrera-39
GAUEAN GAUEAN. Cada noche.
Gabean gabean paper baten eskribiduko dozuz egun atako zeure uts eginak guztiak. EL2 84. Madalen Busturikok / gabian gabian / errondia darabill / bere portalian. A BGuzur 147.
v. tbn. Gabean gabean: AB AmaE 355. Altuna 31. Kk Ab II 44. Gaubean gaubean: Itz Azald 199.
azpisarrera-40
GAU EGIN, GAUA EGIN (G-azp). Hacer noche, pasar la noche. "Azpeitiyan in emendu gaua" ZestErret. Cf. GAUA EGIN (a).
Gaua egin bear zuen etxeraño. Lard 391. An nai izan zuten gau egin. Bv AsL 144. Gaba egiten geratu nintzan / Bertan atx zulo batian. AB AmaE 19. Latasan gau egin. Or Eus 357. Askotan egin izan det gaba ardandegi aretan. TAg Uzt 210. Gau egitera nora joan zeranik eztakitala. Etxde JJ 190.
azpisarrera-41
GAU-EGUN.
azpisarrerakoSense-41.1
a) (Pl.). Días y noches.
Onela iragaiten jat gau-egunak. Lazarraga A17, 1186r. Gau-egunetan beti nago / etsekoakin deadarrez. Ib. A19, 1190r. Eta nola gau egunek dituztela zarratzen [othoitzak] . EZ Man II 141. Zeinek iragaiten othe ditu gau egunak geldiago eta malenkonia gutirekinago? Ax 514 (V 331). Zuek o hotz eta elhur, / Gau-egunok orobat. Hm 93. Bizi naizan gau egunetan aztu ez nadin nere zor andi onezaz. AA III 279. Zü zirade argizaria aste eta gaihegünen izaria. Chaho AztiB 12. Otz-beroak, uda-neguak, gau-egunak elkarri jarraituko zitzaieztela. Lard 10. Hiru gau-egunez. Jnn SBi 50. Zenbeit gau egun bakharrez / Gorde egonik herabez. Zby RIEV 1909, 104. Lazturan ereman nintuzken nere gau egunak. JE Bur 11s. Bakar-bakarrik iragaiten tu gau egun batzu kiretsak. Ox 178. Berrogei gau egun aietako txango artan. Or QA 150. Iragan dut hor gaindi zonbait gau egun on. Xa Odol 231. Era ortantxe zuk urte-pilla, / bai osatu ere eun, [...] / ogei ta amasei milla bosteun / da ogei ta bost gau-egun. Insausti 196. Gau-egunetako ametsetan bila genbiltzan hizkuntz eredua. MIH 291s.
v. tbn. Arg DevB 128. Gy 81. Ip Hil 2025. JE Bur 11. Inza Azalp 50. Etcham 221. NEtx Antz 151.
azpisarrerakoSense-41.2
b) (Uso adv.). De día y de noche; constantemente. v. GAU ETA EGUN.
Gau-egun, goiz-arrats, edate-iatean, / Ebilte-gelditze, iaikite-etzatean, / Zuzaz dizut penaimendu. O Po 19. Jangoikoa gau-egun ta beti begi-begira dagotela gure lan, egiteko, ibiller, keñu ta asmo guziei. Mb IArg I 386. Orroit-minez baitago gau egun orroaz. Iratz 117 (v. tbn. 138).
azpisarrera-42
GAU-EGUNAZ. Día y noche.
Gaüegunez lanez ase, / Neurrimenduz bethi gose. (1798). BertsZB 101. Gain hartan gau egunaz kantari egoki. Iratz 162. Gau egunez deraukat zu baitan gogoa. Ib. 31.
azpisarrera-43
GAUEKO. Nocturno. (No incluímos los ejs. de gaueko 'de la noche, de tal noche'). Cf. gaueko. v. GAUAZKO.
Etzaio gaueko amets batetik gelditzen dena baño geiago gelditu. Mb IArg I 223. Gaueko illuntasunaz gazteak baliatzea gaiztakerietarako. AA II 92. Gabeko biarra egunazko lotsaarija. JJMg BasEsc 114 (cf. Mg PAb 123: gabeko biarra, egunerako lotsaari). Gaueko intzak illea busti. Lard 128. Damurik ez direla gaueko argiak. Hb Egia 141. Zeruak zabaltzen dau / Gabeko estalkia. AB AmaE 383. Gabeko arriyak ez du bertuterik. Sor Bar 48. Zu zera bai gaueko / gu gordetzallea. Arr May 144. Goizeko ta gabeko eskari bero zintzoak. Ag G 139. Gabeko lanak egunaz lotsa. JanEd II 107. Gaueko illunak. Inza Azalp 33. Gaueko erteerok. Etxde JJ 63. An izango zan gaur ere gabeko errosarioan. NEtx Antz 111. Gaueko izotzak. Arti MaldanB 193. Eguzkia sartu zan, / atari gorritik, / gabeko etxe barruan. Gand Elorri 123. Gabeko eskolara. Ib. 27. Gabeko ibillerak / itxizuz. BEnb NereA 74. Gaueko laztura begirale. "Miedos de la noche veladores" . Gazt MusIx 189. Amazortzi urte arte ibilli nintzan gabeko eskolan. Etxabu Kontu 16. Pistola txikiak azaldu ziranean izkutatu zirala gaueko piztiak. BBarand 22.
v. tbn. Anab Usauri 69. Zait Sof 24. Erkiag BatB 110. Ibiñ Virgil 54. Berron Kijote 140. Gabeko: Bv AsL 118. Kk Ab I 47. Or Tormes 53. Laux BBa 44. TAg Uzt 256. Gaubeko: Echta Jos 339.
azpisarrerakoSense-43.1
(Con reduplicación intensiva).
Eguzkiak bezelatsu, eguzki-loreak ere uxatzen ditu illunpe-mamuak edo gaue-gauekoak. JMB ELG 79.
azpisarrera-44
GAUEKO LAN. Contrabando.
Kontrabandoai esaten zaio / askotan "gaueko lana". Uzt Sas 178. Hauxe zen zure azken gaueko lana. Herr 8-4-1993.
azpisarrera-45
GAUEKO ORDUAK. "Gaueko orduek arte, trasnochar" (V-ger). Ort Voc.
An ari zan Jon bakarrizketan gabeko orduetan bere etxeko suetean. Erkiag Arran 75. Aundia da, domekan, gabeko orduetan, euren etxean iñor erbestekorik egotea. Erkiag BatB 141.
azpisarrera-46
GAUEKO TXORI. "Curioso de noticias (G-azp)" A EY III 372. Cf. gautxori. Cf. Egiat 224: Gaieko-txori berri gaitz ekarler üdüri dirade.
azpisarrera-47
GAU-EMAILE. Peregrino que pasa una noche en vela.
Gau-emalleak ura lortzera / penitentziz gatozkizu. SMitx Aranz 140.
azpisarrera-48
GAU-ENARA.
azpisarrerakoSense-48.1
a) (Lcc, Añ; -nh- SP; g.-enada SP, Urt Gram 21 A; g.-ainhara L; Dv, H; g.-ainera BN-lab-ad; g.-ainhera Lander ap. DRA; g.-anhera Lecl; g.-inara G-goi, AN-araq-ulz, B, L-sar, BN-arb; g.inhara- SP; g.-inare G-nav, AN-araq-olza-egües, Ae; g.-inhade Lander ap. DRA; g.-inere AN-olza-ulz-erro; g.-aran L-sar; gabenara AN-5vill; Lar Sup (-ea), Añ A, H (-ia); gabenada AN-5vill; H; gabainhara H; gabinare AN-arce, Ae; gai-ainhara S, R; gai-ainhera S; gai-añari R; gariminare R-vid; mainari R-uzt; mañari R-uzt; miñari R; niñarea (det.; Ae). Ref.: A (gai-aiñara, gau-ainhara, gau-inhara, maiñari); A Apend (gariminare); Bon-Ond 143; VocPir 370; EI 362; Lrq (gai-añhara); Iz R 292; VocNav (miñari); CEEN 1971, 326; Echaide Nav 110.
Murciélago. "Saguxarra, gauendea [sic], murciélago" Izt C 200. Cf.VocNav: "Agoñiri, murciélago (Mañeru)".

Gau aiñhara eta bi andreierrak. Gy 275. Orobat jaten dituzte garrathoinak, saguak, gau-inharak eta sugeak. Prop 1884, 183. Ardurenik izilka, ilhunbetan, gau inharak iduri dutela. Elsb Fram 182. Bere gisako gau-aran edo gau-inhara handi-handi bat. Prop 1894, 11. Orixe gertatzen zaio gau-enada deitu lezaiokean saguzarrari ere. EgutTo 2-4-1920 (ap. DRA ). Gau ederra dela gau-iñarentzat. Barb Sup 111. Dilindan, beltx, gau inhara. Ox 113. Ala gai-añhea bilhatü hiz, argien lotsa hizan! GH 1926, 633. Gai-añhera badua hegalez firrindan! P. Chibero GH 1930, 509 (en la misma poesia tbn. gai-aiñhera ). Negozioko apalatzak, theatretako gau-ainharak, politikako miruak, zer aztaparrak dituzten orok. JE Ber 93.
v. tbn. Ardoy SFran 218 (gau ainhara).
azpiadiera-1.1
(Fig.). Persona que anda de noche. " Gau-enada [...] (L-ain), rondador nocturno" A.
Gai aiñhera, habilu'etxerat, / ütz nezak lotarat gaiaren igaraitera! ChantP 110. Ez ahal zuen ere edozoin gau-inharek lotsarazten bere mizpirazko makhila [...] eskuetan zabilan pidaianta. Etcheb MGaric 48. Milla eta milla elektrika argi bidetan bazen, gaiañheak segur botz beitziren. Herr 18-1-1962, 3.
azpisarrerakoSense-48.2
b) "Kiñuri (Sal), golondrina" A (es posible que no entendiera bien lo que era el equivalente de gau-iñara, etc. 'murciélago').
azpisarrera-49
GAU-ERORTE (Mic 8r, Añ; gaberorte Añ; gauberorte A; gaubelorte V-oroz ap. A). Anochecer. "Noche prima, gaulrrorta [sin duda errata por gauerortea]" Mic 8r. "(A prima) noche, a boica de noche, al anochecer [...] (V) gaberortean" Añ. "(Entre dos) luces [...] gauberortean" Ib. Azkue descompone gauberortean y gaubelortean (donde la b es claramente epentética) en gau-berortean y gau-belortean.
azpisarrera-50
GAU-ESKOLA. Escuela nocturna.
1907-garrengo neguan, neroni joan nintzan gau-eskolara, ta irakasle erdaldun arrek, nekien baño zerbait geiago erakutsi zidan. Zubill 39. Sor Milagrosekin asi giñan gau-eskolan. Insausti 77. Gau-eskolara joaten nintzan. Albeniz 39.
azpisarrerakoSense-50.1
[Maisu] berak ere gau-eskola ematen zuan. Insausti 77.
azpisarrera-51
GAU ETA EGUN (SP, H; ta V, AN-ulz; Lar, Añ). Ref.: A; Iz Ulz. De día y de noche; constantemente. "Noche y día", "(ad) laudes & per horas" Lar y Añ. "(No dejar a) sol ni a sombra, gau ta egun norbaiti jarrai" Lar. Tr. Al Norte gau eta egun es casi gral.; hay tbn. algunos ejs. de gau et'egun . Al Sur, desde los primeros testimonios encontramos sobre todo gau ta egun .
Perseberatzen dik othoitzetan eta orazionetan gau eta egun. 1 Tim 5, 5. Gizonaren ihizian gau eta egun dabilla. EZ Man I 43. Eta harrak bezala gau eta egun autsikitzen du. Ax 423 (V 274). Gau et' egun gor batek / naduk' arrenkuratan. O Po 26. Hargatik dire Jainkoaren thronuaren aitziñean eta dute hura zerbitzatzen gau eta egun. He Apoc 7, 15. Eta bere aioak gau ta egun, amar egunean aren buruko aldetik aldegin etzuen. Cb Just 97. Gau et'egun hor dabiltza / beretu beharrez herria. Monho 38. Ekin gau ta egun birtute oni. EL1 73. Berak gau ta egun lagunduko dizu Zerurako bidean. AA III 518. Neskaak ta mutilak gau ta egun naaste dantzan. fB Olg 192. Onen lege santa gau eta egun erakustera. Lard 375. Han zabilan, gau eta egun, ganbaraz ganbara, ohez ohe. Laph 199s. Gau eta egun txilioz dagoz. AB AmaE 17. Xutik zagon gau eta egun. Jnn SBi 105. Haur hauk hemen atxiki, gau eta egun, bizpahiru astez. HU Zez 72. Sendagarri guztien indarra neurtzen gau ta egun ibilli naiz. Ag G 184. Hiru aste hartan berekin zeraukan gau eta egun. Barb Sup 39. Gau-et-egun berdin erho. Ox 100. Naiz-ta ekin gautegun / Edurra egiten. Enb 170. Gau ta egun il-obietan ta mendietan egoten zan. Ir YKBiz 189. Enekin gai t'egün / gerlan ibili zen. Mde Po 25. Eurotan jesarrita, gau ta egun, ainbat ordu ta ordutan arraunai eragiñaz. Erkiag Arran 77s. Arekin ametsetan zebillen gau t'egun. NEtx LBB 56. Heldu zitzaion, gau eta egun atertu gabe, sekulako jende aldea. Ardoy SFran 239. Millaka kristau gau eta egun / or ari dira lanean. MMant 151. Pozez beterik bizi zaitez zu / gau ta egun etxe maitean. FEtxeb 163. Lanean ari nintzen, gau t'egun. MEIG IX 94.
v. tbn. Harb 323. SP Phil 484. Gç 60. Mb IArg I 183. Lg II 255. Ub 156. Mg PAb 129. Dh 145. JJMg BasEsc 252. It Fab 96. Izt C 240. Lard 375. Afrika 123. Bil 107. Arr GB 62. Aran SIgn 104. Zab Gabon 98. Xe 410. Bv AsL 43. Arrantz 99. JanEd I 65. Elsb Fram 69. A BeinB 66. Goñi 64. Echta Jos 335. JE Bur 99. Kk Ab I 22. StPierre 23. Inza Azalp 42. Altuna 15. Jaukol Biozk 62. Tx B I 60. MendaroTx 46. Otx 30. Ldi IL 52. Or Eus 253. Lek EunD 18. Laux AB 94. ABar Goi 29. TAg Uzt 314. EA OlBe 8. Iratz 105. Zait Sof 18. SMitx Aranz 189. JAIraz Bizia 97. Etxde JJ 164. Txill Let 100. Basarri 58. BEnb NereA 127. Akes Ipiñ 28. JEtchep 83. And AUzta 155. Etxba Ibilt 455. Olea 268. Uzt Sas 54. Lasa Poem 57. Xa Odol 298. Ayesta 15. Gerrika 93. Insausti 81.
azpisarrera-52
GAU ETA EGUNEKO. Permanente, de día y noche.
Gau ta eguneko nire ogija dira negarrak. Mg CO 37. Eleisetako gau ta eguneko Abade ta Praile errezkadak. fB Ic III 308. Bi eguneko, etengabeko, gau ta eguneko balantza ikaragarri aiek arras ondatu zuten. Anab Poli 43. Gau-eta-eguneko kafeteria batean. Arti Ipuin 59.
azpisarrera-53
GAU ETA GAUERDI.
azpisarrerakoSense-53.1
a) "Gauta-gauerdi (G-goi), a altas horas de la noche, de noche a deshora" JMB At.
Festara juan da gau ta gaberdi / beren buruak ondatzen. Xe 343. Farrandan dabillenak / gau eta gau erdi. Auspoa 130, 125. Gau ta gau erdi kafe-zulo ortan sartuta egoten da. (G-to). A EY III 344. Begira ondo, gazte alaia, / zein bidetatik zabiltzen, / txorokeritan gau ta gau-erdi / arria etxera biltzen. And Egun 61.
azpiadiera-1.1
(En ines.).
Mozkortuta badator / gau eta gau erdin. JanEd II 23.
azpisarrerakoSense-53.2
b) De día y de noche; constantemente, sin pausa. "Gau ta gaberdi (V, G), a todas horas" A. v. GAURIK GAUERDI.
Galwestondik Californiara, lau egun ta lau gautan, gau ta gaberdi ekarri ninduan orgadiak (trenak). A Ardi 17s.
azpisarrera-54
GAU ETA GOIZ ARRATS. Día y noche, continuamente.
Baitezpada behar zen, gau eta goiz arrats / Hurbildanikan zaindu hobiko sargia. Ox 81.
azpisarrera-55
GAUETIK BIHARRERA. De la noche a la mañana.
Eta horiek oro ez ziren gauetik biharrera egiten ahal. Etchebarne 94.
azpisarrera-56
GAUETIK EGUNERA. De la noche a la mañana, en poco tiempo. v. GAUETIK GOIZERA.
Gabetik egunera argalduta, han zegoan Zerrihandi. Osk Kurl 29.
azpisarrera-57
GAUETIK GOIZERA. De la noche a la mañana, en poco tiempo.
Gaurko eguneko zenbait aundi miniska, gaubeti goizera igotakoak. Izt D 145. Zergaitik letradunak gabetik goixera, / perretxikoak azten direan antzera, / gaur zireanak kabo eta besterik ez / agertzen ziralako biarko alferez. AB AmaE 255. Egun batez, gabetik goizera, illotzik arkitu zitekan oiean. Lek EunD 16. Gizartekeri, baltsakeri ta abar, gaberik goizera, geiagoko barik etorri ete-dira? Eguzk GizAuz 16. Ez da, orratio, gabetik goizera ikasten dan lana. TAg Uzt 136 (v. tbn. 220). Gerra zibil madarikatu bat sortu eben gabetik goixera. Gerrika 275.
azpisarrera-58
GAU-ETXOLA. Cabaña para pasar la noche.
Iratzez eztut eginen / maldetan gau-etxolarik. Etcham 163.
azpisarrera-59
GAUEZ. v. GAUAZ.
azpisarrera-60
GAUEZ GAU (T-L). En plena noche.
Axur salduak artzañaren undoti bezala, ekhiari arrauka izar-xuriak, gaiez-gai, üdüri dabiltza! Chaho AztiB 11. San Josep jeiki zen ordu berean. Eta gauez-gau eman zen bidean. Jnn SBi 18. Gauez-gau zaiku berritz iganen goiko suaren Argia. Iratz 182. Goraki dezan goizetik erran: Zu zoin ona! / Eta gauez gau: Zoin zuzena! Ardoy SFran 348.
v. tbn. Prop 1893, 36. Herr 31-1-1957 (ap. DRA). JEtchep 36.
azpisarrera-61
GAU-EZKILA. "Gauezkill, toque de campanas del Angelus de la noche" Asp Leiz.
Abe Marikoan gau-ezkillak dulun. SMitx Aranz 142.
azpisarrera-62
GAU-GAUERDI. "Gau-gaberdiak (V-ple), noches y medias noches" A.
azpisarrera-63
GAU-GIRO. v. gaugiro.
azpisarrera-64
GAU-GUARDA. Centinela.
Murru gañetan zebiltzan zentinelak edo gau-guardak oartu gabe. Zab Gabon 99.
azpisarrera-65
GAU-IBILERA. Parranda nocturna.
Beste onen antzeko gau-ibillera geiago ere izango dituzute ba? TxGarm BordaB 67.
azpisarrera-66
GAU-IBILKETA. Ronda.
Baziaztik Billabonako gau-ibilketara [guardiazibilak] . Ugalde Iltz 64.
azpisarrera-67
GAU-IHINTZ. Rocío de la noche. "Gau-ihintza, le serein" H. "Gau ihintzak marrantatu nau, le serein (la rosée de la nuit) m'a enroué" Ib. s.v. marrantatzea.
Gau-intzak ixuritako zidar-pitxiak eguzkipean dizdizka dituala. TAg Uzt 51. Gau-intzezko pitxiak. Ib. 145.
azpisarrera-68
GAU-IHIZI. Animal nocturno.
Gau-ihizi batzuek direla ibiltzen, / Xori biltzen. Elzb Po 216.
azpisarrera-69
GAU ILUNDU. Hacerse de noche.
Dagoneko gau illundu zun arras. Etxde JJ 258 (v. tbn. 5). Ibilli ontan asi zanean, gau-illuntzen asia zan. Berron Kijote 53.
azpisarrera-70
GAU-ILUNKERA. Anochecer.
Gau illunkeran, ostera, mutil nausien txandea da. Akes Ipiñ 20.
azpisarrera-71
GAU-ILUNTZE. Anochecer.
Beren etxean aintxen daukate / aitatxon erretratua, / gau illuntzian izaten dute / eskutxuetan artua. Auspoa 39, 99.
azpisarrera-72
GAU-JAGOLE. "Gau-jagola (V, Mg PAb), sereno, vigilante nocturno" A. v. gauzain.
Palatino mendiko gau-jaolak. Mg PAb 212 (VersBasc 11 gauzaillak <gauza-illac>). Kaleetan serenorik edo gau-iagolarik bere ezebillen. A Txirrist 41. Nundik nora ete dabiltz gau-jagolak, erriko serenuak? Erkiag BatB 9.
azpisarrera-73
GAU-JAI. Fiesta nocturna.
Oraindik ezpaiñetan det X-ko gau-jai artako eztia. NEtx LBB 83. Gau-jaietako jolasetan. "En noche de regocijo y fiesta" . Berron Kijote 210.
azpisarrera-74
GAU-JAIALDI. Fiesta nocturna.
Vargasen jauregian, gau-dantzaldi ta gau-jaialdien izenean, joko-txirringari ekiten zioten. TAg Uzt 174.
azpisarrera-75
GAU-JANTZI. Ropa de dormir, pijama.
Gau-jantziaren xamarra askaturik, bular bat ageri. Mde Pr 146.
azpisarrera-76
GAU-LAN. "Gai-lan (R), trabajo nocturno" A.
azpisarrerakoSense-76.1
Contrabando.
Gogorki artu zutela / gau-lanean zebillela. Or Eus 160.
azpisarrera-77
GAU-LAPUR (A). Ladrón nocturno.
Erijotzia etorriko dala gau-lapurra legez gitxijen uste danian. Ur MarIl 34. Alako iagoleekin etzera gau-lapurren beldur izango artegietan. Ibiñ Virgil 102.
v. tbn. Or Mi 78. Erkiag Arran 65. Akes Ipiñ 17.
azpisarrerakoSense-77.1
Otsailtxo laburrean, kataarrak gau-lapurrean. EZBB II 86.
azpisarrera-78
GAU LEHEN. v. gaulehen.
azpisarrera-79
GAU-LEKU. Sitio donde pasar la noche.
Bidea erakusten, larreak artzen eta gau-leku onak billatzen. Or Mi 43s. Ostatu batean sartu; gau-lekua galde. Or Eus 51.
azpisarrera-80
GAU-LORE (T-L; gaulora msLond ap. A). "Don diego de noche (Bot.)" A. "Belle-de-nuit" T-L.
azpisarrera-81
GAU-MAHAI. "Mesa de noche (neol.)" A DBols.
Gau-mahaiko ateak zabaltzen zituen. Mde HaurB 54. Piztu zuen haren gau-mahaian zegoen lanpara txikia. Ib. 16. Kandela argia, eskuan eroiana, gau-mai kolorga baten ganean ipini dau. Erkiag BatB 109.
azpisarrera-82
GAU MIN (L-ain ap. A). Plena noche. "Lo crudo, lo más oscuro de la noche" A.
Sarthu zen, gau minean, emazte haren etxean. Lg I 294. Gau-minean, ilhunbetan eta bakhartasunean egiten duguna. Dh 132. Etorri yoakon gau minez sarri. Zav Fab, RIEV 1909, 29. Gau min huntan, / Argi eder hunek gu / Nundik argitzen gaitu? Zby RIEV 1908, 284. Gauaren gau minean / nor nuntik ari zen? Etcham 195. Irudi zitzaion gau miñean murgiltzera zoala. Mde Pr 150. Gau mina da. Ib. 371. Ugarte batean ematen zaigu, gau miñean. Txill Let 130.
v. tbn. Laph 222. Jnn SBi 151.
azpisarrerakoSense-82.1
Eta sorthü Betleemen barrüki batetan egüberri bezpera gai minian. Bp I 152.
azpisarrera-83
GAU-MITXIRRIKA. Falena.
Zure krisailluan gau-mitxirrika egalak erretzera doanean. Or Mi 148.
azpisarrera-84
GAU ON. v. gabon.
azpisarrera-85
GAU-HONTZ (V ap. A; Mic 5v (gau onsa); gabontza V ap. A; gaubontza Añ; gagontz V-ger). Ref.: A (gauontz, gabontz); Arzdi Aves 161. Buho; lechuza.
Lengo asabaetxeak / dagoz utsik da otzak, / iñor eztala bizi / ezpada gabontzak. Azc PB 202 (Ur PoBasc 444 gauontzak). Mozolo ta gabontz itxusiak, eta ganetiko txori zatarragoak. Erkiag BatB 38.
azpisarrerakoSense-85.1
Trasnochador.
Iparragirrera egunez, da gabaz Satikara? Eztogu biar gabontzik. A BGuzur 147. Andik geroetara bere, gabontz, mozolo ta saguzar banakaren batzuk ba ebiltzan ibili; egorik bageak, jakiña ba. Erkiag Arran 49.
azpisarrerakoSense-85.2
" Gabontza [...] (V-ger), persona huraña" A.
azpisarrera-86
GAU-ONTZI. Orinal.
Jauna, badakizu ez dugula gau-ontzirik. Etxde JJ 19n.
azpisarrera-87
GAU OROZ. Todas las noches. v. gauero.
Gau oroz egiñen dizut nigar, eta neure nigarrez neure ohia bustiren [...] dizut. Tt Onsa 44. Egün eta gai oroz zeliaren desiratzen. Mst III 4, 4. Ohe xuri batean gau oroz lo egin. Ox 36. Gau oroz, baña, dardarka bere leio idigijan / negar zotinka iraungo bai-yok neure goguak. Laux BBa 38.
v. tbn. Mde Pr 178. Gai oroz: Etch 242.
azpisarrera-88
GAU-ORRO.
"Gauez entzun daitezkeen zarata ozenak, oihu handiak. Ta milla eratako gau orruak entzuteia " ZestErret.
azpisarrera-89
GAU-OSKORRI. Nube rojiza vespertina. "Gau óskorrixak aizetzu" Iz ArOñ.
azpisarrera-90
GAU-PINPIRIN. "Noctuelle" T-L.
azpisarrera-91
GAU-PIZTIA. Alimaña nocturna; (fig.), trasnochador.
Dorronsoroko sendiari zion maitasunak eraman zun gau-piztien artzulo artara. TAg Uzt 183 (se refiere a un casino). Arin igesegingo zukean garrasika gaupiztiarengandik. Ib. 19.
azpisarrera-92
GAURIK GAUERDI. "Gaurik gaberdi, continuamente; litm.: de noche a medianoche (V-m)" A EY III 317.
azpisarrera-93
GAU-SEREN. "Gauseren, serein de la nuit" Dv.
azpisarrera-94
GAU-UME. "Gaiume (R-uzt), rondador nocturno" A.
azpisarrera-95
GAU HUTS (V ap. A; Añ, Dv). Plena noche. "De noche cerrada" Añ. "Gau hutsez ethorri da, il est venu nuitament" Dv s.v. huts. "Gau utsean (V ms), gau utsez (Vc), en noche cerrada" A. "Gau utsean, en noche cerrada (V)" A EY III 260.
Eta kristauek [Bitxintxo eta Laetusen] gorputzak / eraman gau hutsetan. EZ Noel 169. Gau utsez, bakartadian. Kk Ab I 44.
azpisarrera-96
GAU ZABAL.
Plena noche.
Gau zabala zan; bazter guziak ixilik ta ilunpean suntsituak. Lh Yol 45.
azpisarrera-97
GAU-ZAILE. Guardia nocturno.
Etzinduzten iguitu ta gaizki egitetik atzeratuko Palatinoko gauzaillak <gauza-illac>, ez erria gordetzeko zeudenak? Mg VersBasc 11 ( PAb 212 gau-jaolak ).
azpisarrera-98
GAU ZURI.
azpisarrerakoSense-98.1
a) "Noche de luna. Ama Illargixan gau zurixetan eitten zittuen euren adoraziñuak" Etxba Eib.
azpisarrerakoSense-98.2
b) Noche blanca (fenómeno boreal).
Esaten du Oslon [...] Donibanetan ordu bateko gaua izaten dala --gaurik motxena urte guztian-- ta aitzaki orrekin asko-moduzko jaiak eta dantzak egiten omen dituzte "gau zurian". Anab Usauri 89.
azpisarrera-99
LEHEN GAU. Prima, parte de la noche desde las ocho hasta las once. "A prima noche, lengauan (AN)" Aq 690. v. gaulehen.
gau
<< gatz 0 / 0 gazigarri >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper