1 gabi.
Etim. Podría tratarse de un representante del lat. cavea .
1. (V, G, AN; Lar, VP , , H), kabi (H) Ref.: A; Garm LexEV 268 .
Martinete (en las ferrerías). "Gavia, llamamos en bascuence a la viga grande del mazo en la herrería" Lar. "Sobre el yunque la gabia, que es una viga gruesa sellada con fuertes aros de hierro, en cuya punta está aquel martillón de cuatro o seis u ocho quintales" Lar Cor 67 (v. tbn. 65). "Gabia (olakoa), maza" VP 32r. "Mazo mayor de fierro, que en lengua vascongada se llama kabi andia" (1791) GoiBur 253 (tbn. aparece la var. gabi). "Bi gabi zeuden burni-urtegietan: berdiña edo txapako gabia eta borobilla edo kopako gabia" Garm Olag 123. v. Zubiau Burd 98, con dibujo.
Azeriak buztana jauso ezin, ta bai gabia. RS 27. Gabija erabilli dagijan berak aginduten deutsan arintasun edo gelditasunaz. Mg PAb 127s. Gabi-ots. Ib. 130. Olako gabiaren otsa. Arr EE 1882a, 98. Gabi astunak. AB AmaE 71. Gabia zan burdiñezko mallo andia. Murga EE 1895b, 493. Agurka ta errenka / nolabait abia, / buruak zirudian / olako gabia. Noe 68. Uraskaren azta edo pisuak zarabilen gabi astunak burrumba izugarri batekiñ jotzen zuan burni-maia. Lh Yol 47. [Bere eskutzarra] gabia bezala Bikendiren gañera egozten du. Or Mi 58. Bizkor samarki zukutzen nau [...] ta auts xee biurtzen Urli yaun zoliak, ene kolkoko F. Berendia gabitzat darabilkielarik. Ldi IL 92. Sudur-zulo bakarretik botatzen dedan aizearekin, alboko ola onetxen gabi ta ardatza erabiltzen ditut. NEtx LBB 165.
v. tbn. GavonC (1705) Egan 1956 (5-6), 27. Izt C 129. Zink Crit 43.
(Fig.).
Matrakan nekez asten zan, baña bein asi ezketiño, itz asko egin baño lenago bere besoetako gabi aztunak erabilten ebazan. Kk Ab I 31.
(Aq 150, ), kabi (AN-larr ap. Asp Leiz ).
Mazo. "Maza, mazo, martillo de madera" . "Macear, [...] gabiaz jo " Ib.
Arakiñak eskuetan eukan gabiaz buru-buruan, garunetan takarreko galanta emon egion baiño leen [idiskoari] . Erkiag BatB 52. Matraillu, gabi txiki, atxur txiker kirtenik bakoa. Ib. 21.
2. "(V-och-oroz), matracón que hace veces de campana en la torre en semana santa" A.
3. " Gabixa, haya de 4 metros" Iz ArOñ . "El madero de haya de unos cuatro metros" Ib.
4. "Burni olak berak ere ez dituzu danak berdiñak. Batzuek zearrolak, aundiagoak, ago asko urtutzeko; besteak berriz gabiak, txikiak, zearrolatik ekarritako totxoak lantzen dakitenak" Garayalde Elezar 71.
GABI-ARDATZ (V, G, AN; Lar Cor 67, Aq 150, Añ). Ref.: A; Iz ArOñ. Huso del martinete, viga de madera que lo sujeta. "El huso que menea la gabia a impulsos de la rueda exterior" Lar Cor 67. "Mango del mazo" Aq. "Gabí-ardatza baiño senduao" Iz ArOñ. v. ARDATZ-NAGUSI e infra GABI-IGUN, GABI-KIRTEN.
Saldu zituezala bederatzi pago eta gabi ardazpat. (Zollo, 1770). FLV 2019, 469. Gabi ardatza beziñ zuzenak / karrikak dituzte egiten. Otag ( in FrantzesB II 132 ). Gorputz zuzena gabi-ardatza lez. Azc PB 121.
GABI-AROTZ (AN-gip ap. Lek Oyarzun 106; A). "Macero" A (que cita RS). "Yohanne era gauiaroz en la ferrería de Hurto" (Areso, 1423) FLV 1991, 287. "Ferrero del grant maço de obrar fierro, que en vascuenz claman gauiaroz" (Echalar, 1430). Ib. 287. "Los olaguizones o gabiarotzes, como se les llamaba en Oy[arzun] a los labradores de hierro" Lek Oyarzun 106.
Gabiarotz barriak galbaeaz ura. "El macero nuevo" . RS 62. Ez da geroztik iñon / tiriki-tau otsik; / ez du iñork ezagutzen / gaur gabi-arotzik. " Obreros ferrones" . Or Eus 213. Gaur gora nai nukela / nik Gabi-arotza, / bai burni-arotza, / mailluaren otsa. "Al que maneja el martinete" . Ib. 210.
GABI-AURREKO.
"Tajadera de cortar hierros de delante del mazo" GoiBur 265. "Otra talladera que llaman cabiaurrecoa para cortar fierro" (1762). Ib. 265.
GABI-IGUN (G ap. A Aq 150; gabi-iruin G-to ap. A; gabigun Mg PAb 134; gabi-oin G-to ap. Garm Olag 122). Mango del mazo. "Las cabiguñas que son mazas para adelgazar el hierro" (Goizueta, 1788) LexHNav II 168 (v. tbn. cabiguña y cabigune en GoiBur 265). "Gabi-oñe, bere muturrean gabia edo mallu andia eramaten duan abea" Garm Olag 122 (v. tbn. LexEV 268). "Gabigun, mango del mazo, viga de haya fuertemente zunchada con anillos de hierro tensables, en toda su longitud" Zubiau Burd 107 (v. dibujo en pág. 99). v. GABI-ARDATZ.
Aste onetan kabiguña autsirik bi egun galdu ditut. CartVera 265. Darua agoia urtzalliak mallutzarpeti gabi-igunaren azpira. Mg PAb 127.
GABI-KIRTEN. Viga que sujeta el martinete. v. GABI-ARDATZ.
Jiratzean bada, ziriak bultzata gora igoten da gabi-kirtena (lau metro luzeko pago abea). Garayalde Elezar 75.
GABI-KURRIKA.
"Tenazas para sujetar bajo el mazo las agoas y los tochos de hierro" GoiBur 265. "Las agoacorricas; las cabiacorricas" (1702). Ib. 265. "Otra de gabiacorricas" (1763). Ib. 265.
GABI-MAILU. Martinete.
Gabi-mallubak emoten deutsan joaldi edo kolpiaz erdibituten da [agoia] . Mg PAb 127.
GABI-OILAR. "Gabi-oillarra, la abubilla" Iz ArOñ. v. ARGI-OILAR.
GABI-OIN.
" Gabi-oña, ayunque" VP 32r.
GABIPE (En casos locales de declinación). Bajo el martinete.
Txirikiña edo burdin kato bat iraatsirik, darue gabipera. Mg PAb 127. Nok edo zek alan edertu dau [mea]? Olako suak erre, goritu, garbitu ta gabi pean kolpe gogor luzeak eroan izanak. NekeA 225.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper