Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma hemeretzü se encuentra en textos suletinos y en Etchart (cf. además emeretzugarren y emeritzugarren en M. Ros). Hay (h)emetzi en Yanzi y Herria (v. infra s.v. HEMERETZI EHUN). En DFrec hay 14 ejs. de hemeretzi.
sense-1
1.
(V, G, AN, B, L, BN, Sal; Volt 124, SP, Mic 10, Urt II 385, Lar, HtVocGr, VocBN, Dv);
hemeretzu (R, S (-ü); Gèze, Dv);
emiretzi;
hemetzi;
hamaratzi (VocBN);
himeretzu (S)
Ref.:
A(emeretzi, emeretzu, himeretzu);
Bon-Ond 154;
ContR 515;
IzArOñR 306;
EchaideNav 364
Lafitte recoge también las formas suletinas hunberetzü y humeretzü. Diecinueve. "Emeretzi, diecinueve" TNum 296. Baldin gizon batek ehun ardi baditu, eta hetarik bat errebela badadi, eztitu laurogei eta hemeretziak utziten. LçMt 18, 12.
Kontentamendu gehiago duela bekhatore baten penitenziaz, laur eta hogoi eta hemeretzi iusturen iustutasunaz baiño. Ax 549 (V 352).
Ogei ta emeretzi urteko zalduna. CbEg III 227.
Israeleko Erregeak izan ziran emeretzi ta emeretziak diranak kondenatu ziran. Ib. 333.
Hemeretzü kunka olho, etxerat eramaiteko. Etch 416.
Milla zortzi eun ogei ta amairugarrenetik emeretzirañoko sei urteetan. IztC 31.
Lehenak hogoi bat urthe zituen, bigarrenak hemeretzi. Laph 134.
Likurgoren oñarri-legeak ogeta emeretzi milla ataletan zatitu ebazan ango lurrak. EguzkGizAuz 10.
Engrazik etzirudik iñolaz ere emeretzi baiño geiago dizkikanik. EtxdeJJ 55.
Hemeretzi? --Egin zuen kolonelak azken billeta eskuetan zuelarik.JEtchep 102.
Emeretzi gizon andi.EtxabuKontu 131.
Emeretzi arruako arriarekin. MMant 72.
Alaba bat euki eben, eta emeretzi urtegaz il jakuen. Gerrika 159.
sense-2
2.(Ref. al día del mes). Abentiaren hemeretzü, milla eta sei ehün eta hamasei gerrenian. Etchart 8.1v.
Nobenbreren hemeretzian gaberdi izanen da guarda susuestean denean.INav 161.
Zortziko solas berak hemeretzian.HUZez 128.
Hemeretzi goizean konduak egin gintuelarik. ZerbGerlan 29.
Heldu nauzula bila, azaroaren hemeretziko. ArdoySFran 262.
Lore-illaren emeretzia / Zubeltzu il zan eguna.UztSas 128.
v. tbn. Laph 87. Arb Igand 116. JE Bur 113. Tx B I 247. Alzola Atalak 103.
azpiadiera-2.1
Andramendiko jauregian, bagilaren emiretzi [sic] egun garrenean. Andram 159 (puede tratarse de una var. facticia, para un texto supuestamente arcaico).
azpisarrera-1
HEMERETZI EHUN.
Mil novecientos. "Por 1900 mila eta bederatzi eun o emeretzieun" TNum 298. Hola hemeretzi ehun urthe huntan. HbEgia 106.
Beinola, orain emeretzireun urte. AArdi 129.
Emetzi eun urte pasia, / orai dua ogei ta biya. Yanzi 63.
Emeretzi ehun eta / Ogoita bederatzian. LuzKant 118.
Kristo jaiorik emeretzireun ogei ta amalaugarrena. OrEus 425.
Hemetzi-ehun berrogoi. Herr 10-11-1960, 3.
Hemeretzi ehun ta berroitamahiru / Hartan Frantsesenea zen minetan sortu.LarreArtzainE 352.