OEH - Bilaketa

962 emaitza u bilaketarentzat

Sarrera buruan (15)


Sarrera osoan (494)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
elkar.
tradizioa
Tr. En la tradición labortana elkhar predomina hasta el s. XIX, en el que lo emplean todavía Duhalde, Hiribarren, Goyhetche, Duvoisin, Joannateguy, casi siempre Arbelbide y, a veces, Elizanburu; elgar, documentado ya en Dechepare, Etchart (1.1r), Tartas, CatLan y Lopez (además de una vez en Gasteluçar (77) y a veces en M. Dassança), comienza a extenderse en el s. XIX (ya en Monho, el TB de 1828, Jaureguy, MarIl, JesBih y SalabBN), siendo así que en el s. XX no volvemos a encontrar elkar al Norte sino muy raramente (únicamente en sendos ejs. de Oxobi (86) y Larzabal (Iru 94), que por lo demás se sirven de elgar ). Los escritores suletinos, ya desde Belapeyre, utilizan alkhar (alkar en textos roncaleses) y algar; ambas formas aparecen, siendo algar más frec., en Belapeyre, UskLiB, CatS, Inchauspe, etc., y predominando alkhar en Maister. En el resto (Eguiateguy, Xarlem, Constantin, Xikito, etc.) algar es variante única; Archu, en cambio, usa elgar . La forma predominante en los textos vizcaínos es, ya desde fray Juan de Zumárraga, alkar (que usa tbn. el alavés Lazarraga); con todo encontramos elkar alguna vez en Enbeita y D. Agirre; hay arkal en Uriarte BulaAl (y derivados: arkaltasun, arkaldu ) y Akesolo (Ipiña 25), y una vez algar, sin duda por error, en f. Bartolomé (algarregaz fB Ic I 61). Entre los autores guipuzcoanos, hay elkar en Larramendi (alkar sólo en el menos fiable SAgust ), Cardaberaz, Mendiburu, Agirre de Asteasu, Iturriaga, Lardizabal, Beovide, etc., alkar en Ubillos, J.A. y V. Mogel, Guerrico, Iztueta, Arrue, J.I. Arana, Azkue, etc.; a fines del s. XIX y sobre todo en el s. XX, se observa que varios autores (D. Agirre, Lizardi, N. Etxaniz o Villasante, p.ej.) usan ambas formas indistintamente o casi; con todo, no es infrecuente encontrar autores que usan siempre alkar (T. Agirre, Etxaide, Anabitarte), frente a otros que prefieren elkar (Ibiñagabeitia, Aresti, J.A. Irazusta, Berrondo, etc.). En cuanto a los escritores alto-navarros, hay erkal en un texto de Olza de 1609 (ReinEusk 123) y Beriayn (Doc 114v), elkar en la elegía de Juan de Amendux, F. Elizalde y Lizarraga de Elcano, y en el baztanés Echenique (v. p.ej. Mt 1, 18); además AxN explica parzelaka (594) por elkarrekin . En DFrec hay 503 ejs. (uno sept.) de elkar, 77 (73 sept.) de elgar, 77, meridionales, de alkar, 3 de arkal y 2, sept., de algar .
etimologikoa
Etim. De *(h)ark-(h)ar 'ille illum' 'ab illo ille' (según propuso ya Uhlenbeck RIEV 1928, 168).
sense-1
1. (G, AN, L, BN; SP, Lar, (G), Lecl, H (V, G); -kh- Urt I 131, Dv, H), elgar (L, BN, S; VocBN , H), alkar (V, G, AN-araq-larr-5vill-arce-ulz, Ae, S, S; VP 6r, Lar, (V), Gèze; -kh- Urt I 540, Dv, H), algar (S; Gèze), erkal (Ae), arkal (V-ple-arr-oroz-ger-gip; (V)) Ref.: Bon; A ( elkar, elgar, alkar, algar, arkal ); A Aezk 200n, 291; Bon-Ond 154; Lh ( elkar, alkhar ); Lrq ( algar ); Iz Als ( alkar ); Iz R 392; Iz Ulz 456; Etxba Eib ( alkar ); Satr VocP ( elgar ); Gte Erd 88, 202; Elexp Berg ( alkar, arkal ); EI 255s .
(Pronombre recíproco). "L'un l'autre, ensemble" SP. "Alternatio, xanjeka, batabertzearen ondóan, tornúzka, alkharren <...> egitea " Urt I 540. "Auna" Lar. "Junto, juntamente" Lar DVC 216. "Mutuamente, reciprocamente" . "Mutuo, de ambos: (c.) biena, (V) alkarrena, (G) elkarrena " Ib. "(De) silla a silla, codo a codo, el o alkarren ondoan " Ib. "L'un et l'autre" VocBN . "Batzuk elkar, besteak erkal erraten dute Aezkoan; Bizkaian alkar ta arkal bezala" A EY II 410n. v. BATA BESTE- s.v. bat. Gram. Es un pronombre anafórico, con un referente que ha de ser necesariamente plural o un sintagma nominal coordinado (p.ej. Ez due ezkonduak elkar utzi bear (AA I 562) o Gorputz eta arimak elkhar bortxaz uztea (EZ Man I 41)); son excepciones la concordancia ad sensum (p.ej. Matrimoniyo ondo artubak / alkarri asko zor diyo. PE 136. Atseginetan Eskualdun multzo bat gaitza elgarrekin ikusirik. JE Bur 151) o el siguiente ej. de Txirrita (B I 243): Lendabiziko kolpia zeñek / tiratu ziyon elkarri). Con todo, no es inusual que elkar aparezca en construcciones impersonales: Elkhar behar da lagundu. Gy 36. Ilhunbe beltz batek hartu zuen Ejipto guzia, elgar ez baitziteken ezagut. CatJauf 26. Ai, maitatzeko, alkar ezautu / bear da lenago. Jaukol Biozk 72. En al menos un ej. su referente es su sinónimo bata beste: Lotsaz min eginen zirela bata bestiak algarri. Etch 332 (otra versión, en nota, omite bata bestiak). Se emplea siempre indet. (v. para su uso det., infrecuente, infra (2)) y el verbo lleva marca de objeto sing. (cf. Gèze 66, Ith 20, Lf Gram 214).
Se declina de acuerdo con el papel que le corresponde en la frase; sólo hay un caso, el ergativo, que, en principio, le está vedado por su condición de anafórico; así y todo, hay un ej. de Hiriart Urruty: Gure zuzenetan elgar behar baitugu lagundu; esku eman elgarri. Ohoinak eta bertze gaizki-egileak behar baititugu elgarrek elgarren lurretarik urrundu. HU Zez 87.
Elkar y elkarri tienen como antecedente el sujeto: elkar siempre el ergativo (cf. p.ej. Elkhar onhetsi behar dugu. Ax 315 (V 209)), y elkarri bien el erg. (Erran zioten elkharri. Ax 439 (V 286)), bien el absoluto (Orduan biltzen dira deabruak eta laguntzen zaitza elkharri. Ax 558 (V 357)). En un ej. de Lardizabal, aislado y por lo tanto seguramente erróneo, elkar concuerda con el sujeto y el sociativo a la vez ([Saul eta bere etxeko morroiak] errian sartuta, karrikan zijoazela, elkar topoz topo egin zuten Samuelekin. Lard 155; compárese, p.ej., con Otsoak ta artzanorak elkar topoz topo egin ondoren. It Fab 261). Tbn. en el resto de los casos de declinación el antecedente es el sujeto (p.ej. Hain dabiltza elkharganik hurbil. Ax 261 (V 175); Neskatxak eta mutillak elkarrekin batzarreak etxeetan ez egitea. AA II 83), salvo cuando el objeto es personal, siendo en este caso el propio objeto el antecedente (p.ej. Ezagunak alkarrekin ikusi ez zitzaten, Xalbat aurretik joango zen. Etxde JJ 206); por supuesto, esta restricción no funciona si este objeto personal es sing. (p.ej. Hurbildu denaz geroztik / ikhus-agun elkarrekiñ. Gç 78) y, por el mismo motivo, el antecedente será tbn. el objeto, sea personal o no, siempre que el sujeto sea sing. (p.ej. Eta nahi nituzkeien bi parteak elkharrekin eta batetan athera. Ax 16 (V 6)).
En los textos meridionales se observa, cuando menos desde Larramendi, una tendencia a emplear elkar como indeclinable, es decir, en proceso de fosilización (EGLU I 65 cita tbn. elkarrik con el mismo valor, pero no hay ningún ej. en los textos consultados). Encontramos sobre todo elkar por elkarrekin (cf. "aparearse, ir juntos, elkar, elkarrekin, alkar, alkarrekin joan" Lar. "Consuno, de consuno, a una, batean, elkar, alkar, elkarrekin" Ib. Gorputz da arimea alkar baturik, biak iraungo dabe betiko. Añ EL1 40 (EL2 46 alkarregaz). Zoineki bakian alkar bizi izan tian. CatR 61 (CatSal alkarren artean, CatAe elkarren artean). Alaba eta ni alkar mintzatzen gra uskaraz. Mdg 128. Naiko da elkar egotea, mokoka ta zalapartaka asteko. TP Kattalin 189. Txistua egotziz, zartatu zituan eskuak alkar. TAg Uzt 35; Alkar konponduko bagiña... Etxde JJ 54. Elkar juntatu diren atomuekin egiña. Vill Jaink 47); tbn. por elkarri (cf. "acometiéronse los dos, biak elkar eraso zioten" Lar. "Cartearse, karteatzea, elkar ezkutitzak bialtzea" Ib. Itsasirik zeudela biak alkar. Lar SAgust 6. Alkar jakiundea erakusten. Ib. 7. Esku edo muturrak / alkar apurtzeko. EusJok II 164. Bostekoa alkar emanda. Ugalde Iltz 59), o incluso por elkar(ren)gandik (Batera ta bestera alkar berezitzea. 'Se repartieron'. Aran SIgn 92). En todos los textos citados esta tendencia convive, en mayor o menor medida, con el uso tradicional de elkar. Al Norte sólo hemos encontrado un ej. de elkar por elkarri (Elkhar higuin dioten bi giristinok badirurite eztirela errelijione berekoak. Dh 251).
En el ej. de Larramendi citado supra (elkar eraso zioten), el auxiliar conserva la marca de dat.; no es esto lo habitual. En efecto, la no declinabilidad de este elkar, su comportamiento cuasi-adverbial, hace innecesaria, lógicamente, toda marca de concordancia en el verbo. Como consecuencia directa y más frec., los verbos trans. aparecen con elkar y aux. intrans.: Emen alkar idoro zirian Ama-Seme maiteak. Añ EL1 187 (EL2 193 alkar ikusi eben). Ez dira alkar ikusten. Mg CO 78. Alkar amatu bear gerala. Gco I 425. Ori neréki, ni orréki: elkár naigaréla óngi. LE Ong 96v. Geron otoitzetan alkar oroitu gaiteala. Aran SIgn 105. Ezkonduak alkar maitetu bear dirala. Itz Azald 174. Alkar eskribiten gra. Mdg 152. Laztandu giñan alkar Kepa eta Sabin. Enb 33. Ta olan alkar ezautu ziran. Kk Ab II 29. Alkar agurtzen dira eskua emanez. Lab EEguna 108. Eta, adiskide izenean, alkar agurkatzen ziran basatxakur ariek danak! TAg Uzt 183.
Sin embargo, es quizá más conocida la tendencia, sobre todo meridional, a abandonar el uso de elkar con verbo trans. (cf. la tendencia paralela a desterrar neure, bere... burua en las mismas circunstancias: v. buru (2)): "Se comete muy generalmente un barbarismo empleando como recíproco el auxiliar intransitivo, en lugar del transitivo seguido de esta palabra alkar" A. Examinando someramente algunos de los verbos más usuales (en concreto, besarkatu, ezagutu, ikusi y maite izan), no hemos encontrado ejs. anteriores a la 2.a mitad del s. XIX; la primera documentación que podemos dar es de Arrue, y en ella se oponen las dos construcciones: Lurrean alkar geiago ikusiko ezpadegu ere, dudagabe Zeruan ikusiko gera (GB 8); hay bastantes ejs. en Beovide (Maiz ikusten ziran Franzisko ta Klara Porziunkulako elizan (AsL 91), Maitatzen ziran anai biotzekuak maite oi diran eran (Ib. 172), Besarkatu ziran (Ib. 171)) y en D. Aguirre (Non ikusiko gara biar? (AL 59), Riktrudis ta Adalbaldo uste-uste barik neure etxean ezagutu ziran (Ib. 136), Maite gara (Ib. 131)), pero en todos los verbos examinados las construcciones con intrans. son siempre minoritarias tanto en el s. XIX como en el XX. Al Norte sólo lo hemos encontrado en J. Etchepare de Jatsu (Luzaz besarkatu ziren (22)). En EI 255s (Gaur (egun) ikusiko gara [...] ala gaur alkar ikusiko dogu (dugu, degu)?) los resultados indican que hacia 1925 la construcción intrans. se hallaba ya muy extendida en guipuzcoano, y se daba más o menos circunstancialmente en zonas de habla vizcaína (hay testimonios en V-arrig-oroz-arr-m-gip) y alto-navarra (AN-gip-ulz-gulina-erro), además de parte al menos del roncalés (R-vid; cf. tbn. los ejs. citados supra de Mendigacha); se recoge tbn., aunque muy aisladamente, la construcción elkar + aux. intrans. (alkar ikusko gea) en Motrico y Azpeitia (G-azp). Más al Norte sólo hay un testimonio (ikusiko gira) en Hazparren (BN-lab). Las gramáticas normativas rechazan todas estas tendencias (cf. A Morf 645, Vill Eleiz6 159 y EGLU I 65s).
En casos locales, elkar va mayoritariamente acompañado del suf. -gan- al Sur, así como al Norte hasta fines del s. XIX (cf. tbn. elkarganatu, ya en Leiçarraga, frente al más moderno elkarretaratu). En esa época se produce un cambio radical entre los autores de comienzos de la 2.a mitad del siglo (Goyhetche, Hiribarren, Duvoisin), que todavía usan -gan-, y los posteriores, que usan -ta- y, por tanto, elkar- o elgarretara(tu); es de señalar que Duvoisin en su dicc. no da ya sino ejs. de -ta- (Ez dute elkharretan sinhesterik; elkharretarik ezin aparta ditazke y elkharretara bil zatzu idi horiek). Este cambio coincide, en buena medida, con el cambio elkhar elgar que comentamos supra, salvo en Arbelbide (Igand 15 elkharretara) y Joannateguy (SBi 65 elkharretarat, 98 elkharretarik, etc.). Las únicas excepciones, pero siempre al lado de -ta-, son de J. Etchepare (Ber 94 elgarganatzera, Bur 164 elgarretaratuak; Ber 56 elgarren ganikako, 43 elgarretarik; etc.) y Barbier (Sup 94, etc. elgarren ganik / 30, etc. elgarretarik.). Hay al menos una vez -danik: Elkhardanik urrunduak (Arb Igand 157). Por último, con baita- sólo aparece en J. Etchepare (Bur 104 elgarren baithan), Lauaxeta (BBa 128 alkarren baitan) y Arradoy (SFran 209 elgarren baitan); seguramente no es casualidad que los tres ejs. sean de locativo, caso éste no frec. con los otros sufijos: sólo encontramos elkharretan en Tartas (Hoiñak elkharretan gaiñen plegaturik, Onsa 115), alkarregan en Astarloa (Beti dagozanak alkarregan pensetan, II 136) y alkargan en Lizaso (Basarri, ez da asi biar / alkargan burruka. In Uzt Noiz 31), frente a los muy frecs. -gana(t) o -tara y -ganik (septentrional y f. Bartolomé), -gandik (meridional) o -tarik, y sus correspondientes adnoms.; el elkarrean (¡en singular!) que se encuentra en autores como Olabide y Zaitegi (v. infra ELKARREAN) tiene exactamente el mismo valor que los tradicionales elkarrekin o elkarren artean.
En cuanto a elkargan-/elkarrengan-, es más frec. y más antiguo el primero tanto al Norte (Lç Ins E 8v, EZ Noel 118, Ax 404 (V 263), Mst III 40, 6, etc.), como en textos guipuzcoano-navarros (Lar SAgust 6, Mb IArg I 356, Ub 143, etc.); cf. tbn. el general elkarganatu (q.v.), junto al cual no encontramos la variante con genitivo sino en Zinkunegi (v. elkarrenganatu). No hay, salvo error, elkarrengan- en textos septentrionales hasta CatLan (elgarren gana 163, elgarren ganik 131) y, más al oeste, Duhalde (elkharren ganat 176, al lado de elkhar-ganat 177); aparece luego en JesBih (elgarren gana 425, elgarren ganako 396), Elizamburu (PAd 74) y Arbelbide (Igand 46), pero no vuelve a encontrarse sino en las excepciones de J. Etchepare y Barbier al cambio -gan- -ta- citadas supra. Cabe señalar que el único autor en quien hallamos elgar + -gan- sin genit. es Archu (Fab 201 elgargana, 203 elgar ganik). Entre los autores meridionales no hay testimonios de la forma con genitivo hasta D. Aguirre (alkarrenganako AL 72), que emplea tbn. alkargan- (alkarganatu ib. 126, alkarganako Kr 173); hay tbn. alkarrengana en un texto atribuido a Xenpelar (410), pero su fuente más antigua es seguramente muy posterior (v. ib. 409). Como quiera que sea, al Sur la tendencia se invierte en el s. XX, en el que la forma con genit. es la más empleada. En cambio, en los textos vizcaínos no hemos encontrado sino alkarregan- hasta Arrese Beitia (AmaE 264 y 431 alkargandik, 312 alkarregandik, 448 alkarreganuntz), apareciendo tbn. en Iturzaeta (Azald 35 alkarregandik, 66 alkarganako), Echeita (Jos 266 -gana etc.; -gandik 67, etc.) y Kirikiño (Ab II 155 -gana); hay tbn. elkarregandik en el Orixe de QA (56, 57). En el resto de los autores vizcaínos del s. XX no hay sino alkargan- (sólo en Eguzkitza: p. ej. -gana Eguzk GizAuz 172, -ganako ib. 188; cf. tbn alkarganatuaz en KIkV 31) o, más frec., como en el resto de los meridionales, alkarrengan- (p. ej. -gana Enb 62, Erkiag Arran 156, Etxba Ibilt 483). Por lo demás, el alativo se emplea sobre todo en la expresión elkar(ren)gana batu, bildu 'juntarse, reunirse' y elkargandik con hurbil o urrun y junto a verbos como alderatu y similares.
El genitivo elkarren aparece sobre todo en los siguientes tipos de expresiones:
1) ante alde, ondo y demás susts. empleados en expresiones locales (cf. p.ej. Berek dakite zer borondate duten elkharren alderakotzat. Ax 325 (V 215). Elkarren ondoan eserita. Or Mi 107);
2) ante arte(an, -ko...), aurka, kontra y lehian (cf. p.ej.: Bi aitonen semek edo zaldunek elkharren artean etsaigoa dutenean. Ax 205 (V 138). Jendeak ere zebiltzan alkarren leian, nondik Jesus ikusiko zuen. Ub 83. Elgarren kontra gizonak altxatuak. Jaur 126. Alkarren arteko jarduna. Ag Kr 10). Junto a la muy frecuente expresión elkarren arte(an, -ko), sólo hemos encontrado elkar arte- en Mirande (Pr 134), Basarri (20, 165), B. Enbeita (NereA 53, 231) y Gaztelu (MusIx 60, 181);
3) ante sust. del tipo adiskide, anaia o etsai (p.ej. Guziok gera Aita baten humeak eta Jesu Kristogan alkarren senideak. Gco I 410. Hortik aithortzen dugu guziak elgarren aneiak garela. Jaur 183. Ordu ezkero elkarren adiskide gelditu ziran. Or SCruz 130. Elkarren etsai ziran Yuduak eta Samariarrak. Ir YKBiz 68. Elgarren ahaide hurbilak. Zerb Azk 42. Elkarren bixkiak dirudite. MIH 293); cf. tbn. los más inusuales elkharren suiet (Lç Eph 5, 21; He elkharri beheititzen zaiztela), elkharren borredoak (Dh 248), elgarren herritar (HU Aurp 196), elgarren jale (HU Zez 28) o elgarren koi "amoureux de" (JE Bur 99);
4) ante antz, iduri o, por otra parte, berri (cf. p.ej.: Zeren denborak eta urak elkharren idurika handi baitute. Ax 155 (V 103). Len ere badakigu alkarren berri. Tx B 224. Euren asmu ta elburuetan alkarren antzekoak dira. Eguzk GizAuz 8. Alkarren antz aundia zuen aurpegian Libe eta Malentxo aizpak. TAg Uzt 53; cf. otras expresiones como alkarren gustokoak (Etxde JJ 55);
5) al Norte, como objeto en genit. (cf. p.ej. Elkharren ostatuz rezebizale. Lç 1 Petr 4, 9 (He elkharren, TB, Dv elg-/elkharren alderat); Elkharren ez sinhestea. Ax 250 (V 168); Bi saindu handi heien elgarren ikhusteko plazeraz. Jaur 354);
6) al Sur lo encontramos con frecuencia ante susts. abstractos como amodio (fB Ic III 352), ardura (Zait Plat 126), bake (Zav Fab RIEV 1909, 34), begirune (Ag G 105), bildur (Noe 74), erruki (Gco I 437), gorroto (Mg CO 69), lotsa (Erkiag Arran 190), on (Munita 129), poz (JJMg BasEsc 167), etc.; esto es, salvo error, algo menos frecuente y más tardío al Norte: amodio (Xa Odol 197), batasun (Zby RIEV 1908, 83), behar (JEtchep 67), beldur (Barb Sup 183), errespetu (Xa Odol 325), estimu (Etcham 234), indar (Iratz 62), nahi (MarIl 112), on (HU Zez 139), etc., siendo el de AR 432 (Inkeatzen baita elgarren dugun estimu eta amorio hunaren gal-arazitzera) el ej. más antiguo que hemos encontrado.
7) EGLU I 64 señala que hay algunas expresiones en principio gramaticales y que, en cambio, se hacen extrañas al hablante (cita Peru eta Inixik elkarren ohean egin zuten lo frente a la más usual Peruk eta Inixik batak bestearen ohean egin zuten lo); pues bien, cuando menos en los textos, este tipo de expresiones no son desconocidas en los escritores septentrionales antiguos y, más modernamente sobre todo quizá al Sur; cf. p.ej. : Elkharren kargák egar itzazue. Lç Cal 6, 2 (He batzuk bertzeen, TB elgarren, Dv batak bertzearen, Ol elkarrean, IBk elkarren artean, IBe elkarren). Nola gorputzeko mienbroek izaiten baitute gozo eta parte elkarren ontasunetan. Mat 71s. Ikhas dezaguntzat elkharren karguen iasaten. Ch I 16, 4 (SP elkhar iasan, Mst alkhar egari). Alkharren elhestetarik alkharren konsolazionia txerkatzen beitügü. Mst I 10, 1. Alkarren etseetara. Añ EL2 140. Alkarren paltak esatia. fB Ic III 358. Ez dakit zertarako / gabiltzan onela / españolak itxurtzen / elkarren odola. Echag 167. Biyok elkarren begiyetatik / amoriyua eranaz. Bil 52. Nigarrez daude elgarren besoetan. Laph 225. Elgarren lurretarik urrundu. HU Zez 87. Ontzi biak nastau zirean, alkarren belak eta txikotak urratuaz. Echta Jos 145. Bi txapeldunek olatsu ukabilkatzen zuten elkarren burua. Or Mi 58. Alkarren eskuetara. Kk Ab II 179. Biak elgarren ariman barneraino sar zaizte. Iratz 155. Bi lagunek alkarren arnasa nabari. Anab Poli 105. Alkarren zauriak osatu. Bilbao IpuiB 272. Elgarren sudur pean bizi dira. JEtchep 46. Ezagutzen ditugu alkarren abotsak. Uzt Sas 262. Elkarren itxuraldatze besterik ez direnetan. MIH 106, etc.) Un significado ligeramente distinto ('común, mutuo') tiene, sin duda, en los siguientes ejs.: Bata bertzearen heredero, ondoko eta elkharren onen primu eta iabe izan baitziren. 'Sus bienes'. Ax 246 (V 166). Kristau fiel guziek dutela parte elkarren obra onetan. CatB 32. Bera ta emaztia alkarren bai ta borondatiagaz sartu ziran Erlijiñoian. Ur MarIl 109.
El sociativo más extendido es elkarrekin (y variantes) (SP, Urt I 428 -kiñ, Lar "(de) consuno, a una", Lecl, H "ensemble, en même temps"), hallándose tbn. elgarreki ("ensemble" Ht VocGr 352; Dechepare, Arch Fab 137), elkarreki (Juan de Amendux y CatUlz 18), elgarrekilan en textos bajo-navarros (gralmte. al lado de elgarrekin, que suele ser más frec.), elgarrekila (Tartas y Etcham 111), alkharreki en textos suletinos ("réciproquement, ensemble" Gèze), alkharrekilan alguna vez en Mirande (Pr 123), elkarrekilan en Orixe (Eus 85), elkharrekien (Gç 85, pero emplea tbn. elkarrekiñ, cf. ib. 78 p.ej.), alkarregaz en textos vizcaínos, alkarraz en los Enbeita (cf. p.ej. Enb 207 y BEnb NereA 103) y JanEd I 127. Entre los autores suletinos que emplean algar, algarreki(n) (algarreki S ap. Lh) es la variante más empleada; algarrekila(n) aparece sólo en Xarlem y Casve (DRA cita algarrekila en Mustafa 146).
En algún caso, tal vez no casualmente vizcaíno, hemos encontrado elkar empleado simultáneamente con su sinónimo bata beste-: Jesu Kristogandik, zeinek indar ori emon eutsen Apostolubei, ta andik ona batzuk bestiai alkarri. CrIc 169. Alkarregaz eta bata besteagaz zerikusirik ez dauken gauzak. Itz Azald 56.
Tr. Tr. De uso gral., se documenta ya desde fray Juan de Zumárraga.
Paradisuan alkar dakuskula. fJZ 98. Mendi eta harri oro elgar zatikaturik. E 61. Gizonak elkar ilzen dute. (Larraun, 1554). ReinEusk 49. Josafaten baturen gara judision elkarreki. Amendux 14. Elkhargatik othoitz dagigun. Ins A, 6v. Trinitateko hirur personék elkharrekin batean obratzen zutelarik. Ib. G, 2r. Dagigun konbersadu alkargaz. Lazarraga A17, 1186v (v. alkarregaz A13 1180v). Nungo direan esaten dabe / alkarri begiraturik. Ib. A1, 1159r. Zeren [elkharrekin minzatzen eztirenek] ezterrakete elkharrez ongirik. Ax 324 (V 215). Zeren anhitz gauzatan baitirudite elkhar [bekhatoreak eta ardi errebelatuak] . Ib. 77s (V 52). Zeren miserikordia eta iustizia hurbil dagotza Iainkoari eta elkharri. Ib. 138 (V 90). Ez elkhargana hurbil. Ib. 398 (V 259). Alkarregaz aserreetako. Cap 101. Izeba, enea nihaurentzat, zurea elgarrentzat. O Pr 509. Aitak eta Semeak, elkar ikusirik ain galantak, onetsi zute elkar. El 33s. Zure Arima [...] Zeruko Argizagi guziak elkharrekiñ baiño, are ederragoa eta diztiantagoa dela. He Gudu 138. Nork egundaino ikhusi du, zioten elkharri, deusere hulakorik? Lg II 152. Negarrésko bállea, nón kúlpak eta pénak abásto elkarrén atzétik baitátoz kontíno. LE Ong 75v. Pitxerditxo bat ardo edan bear degu elkarrekin. AA II 121. Elkhar gabe ez onik, ez gozorik. Dh 176. Alkar senar emaztetzat betiko artutia. fB Ic III 344. Alkarregaz adiskide badira. Astar II 180. Alkharren lagün badabilza. Chaho AztiB 13. Elkarri kalte egiten diotenak. It Dial 49 (Dv elkharri, Ip alkharri; Ur batak bestiari ). Luzaro burruka alkar ezin benzutuz. Izt C 504. Elkarrenak bezala bizi izateko itza batak besteari eman zioten. Lard 43. Iges egin zutenak ere etziran elkarrekin bi gelditu. Ib. 157. Elkharri buruz ibiltzea. Hb Egia 11. Denbora gutxi barrun gu biyok / izango gera elkarren. Bil 53. Errierta eta alkar eziñ ikusi eta gorrotoa besterik etzan. Arr GB 140. Zuk eta nik badugu / elgarren beharra. Zby RIEV 1909, 105. Alkargana bilduta / orrenbeste lagun. PE 110. Ongia eta gaizkia elgarrekin gerlan. Lap VIII (V 2). Bekoz beko, elgarretarik 30 urratsetan. HU Zez 22. Euskaldunak alkarregaz beti egin bear leukie euskeraz. Echta Jos 347. Urteak dira ba alkar ikusi eztegula. Ag G 191. Bere andreak eta bi alabek, elgarren ixilik moztu ziozkaten Piarresi [galtza luzegiak] . Barb Sup 45. Senar-emazteak alkar ilda arkituko zituztelakoan. Muj PAm 77. Orduan erortzen da belhauniko [...] eta bi eskuak elgarri, ikharan. Ox 45. An gengozan ixillik eta alkarri begira. Kk Ab II 52. Elkarrenganago dituan Gauari / orra ixil mintzoz zer dioten eskari. Ldi UO 22 (v. tbn. elkarrenganago MIH 391). Gizarteko mallak alkarganantz urragotu egin bear dira. Eguzk GizAuz 189. Aitonak bereizten zitun gero eskuareaz alkarrengandik agotza ta gari-alea. TAg Uzt 159. Elkarri bultzaka ari ziren hobeki so egiteko. Mde Pr 292. Kantunamendüko aphezak, algarganat biltzen zienian. Herr 14-2-1957 (ap. DRA ). Zoin goxo izanen den elgar besarkatuz nigar xorta baten ixurtzea. JEtchep 77. Elkarrengandik alde egitea. Vill Jaink 160. Millaka gogapen ditut alkar-joka. NEtx LBB 248. Alkar agurtu ta ezaguera egin zuten. TxGarm BordaB 183. Pentsakera askotako taldiak batzen giñan alkargana leku batera. Gerrika 191. Bazakitela tratulariek elgarren berri. Larre ArtzainE 204. Ezin berdin ditzakegu elkarrekin. MIH 342. Zuloagaren pinturek eta zuen, 98koen, idazlanek ba ahal dute zer ikusirik elkarrekin? Ib. 130. Zaletasuna eta jakitea [...] ez dabiltza elkarrekin. MEIG I 75.
azpiadiera-1.1
(En contextos de no reciprocidad). v. infra ELKAR-GAINKA.
Ezkonza bat zelebra daiten baino lehen, elkharren ondoan hirur igandez aitzinetik publikatzen dela Elizan. Ins B, 5r. Zeren bata bertzearen heredero, ondoko, eta elkharren onen primu eta iabe izan baitziren. Ax 246 (V 166). Hartan zenbait elkharren ondoko iarraikitza ezarri dut. SP Phil ẽ, 1v. Jausiko dira alkarren ondoreen infernuko lezara. JJMg BasEsc 81. Dagoz yenteak entzuten, / ta barriak itanduten. / Besteari ez nagitu: / ta alkarren atzean ditu / berbak irabiotuten. Zav Fab RIEV 1907, 535. Titanak ziren yigante batzu lehenago Paganoen ustearen arabera, zeruari asaut eman ziotenak, mendiak elkharren gaiñka ezarriz. Gy 284 (cf. elkarren gain(ka) 'apretándose' Echag 269, Iraola 73, Mok 13, Jaukol Biozk 18). Eta [Jesusek] "Ni naiz" au esan orduko, nagusi-morroiak, agintari eta soldaduak, eta Judas berak elkarren gañean atzez lurra jo zuten. Lard 443. Txalupak alkarren atzean asi dira. AB AmaE 391. Han algarren ondozka hirur meza entzün zütian. Ip Hil 49. Zigarroak alkarren ondoren erretzen asi zan. Echta Jos 152. Inguruan, bizpahiru lerrotan, gainka elgarri, kokatzen dira behariak [plazan] . JE Bur 26. Jarri itzatzute alkarren gainean Izarraitz, Ernio, Aizkorri, Aralar ta Gorbea, gainerakotzat, kapelatzat bezela, Basatxurro dutela. A Ardi 2. Betbetan, muthil gaztea tankez gelditu zen, eta haren ondotik lasterka heldu ziren guziak muthurka joan ziren elgarren gainerat. Barb Leg 126. Aapaldiak elkarren ondoren yalki. Ldi BB 164. Bazkun horren buru izan dira, alkarren ondoan, Geley, Osty eta Warcollier kimikaria. Mde Pr 318. Aiek ari ziraneko sukaldea ez zan aundia, bi lagun alkarren atzetik pasatzeko ainbeste. Anab Poli 39. Elkarren hurrenxko datoz gero 1808ko gerratearen hasiera [...], karlisten [...] gerrateak. MEIG VI 52.
v. tbn. Alkar: Azc PB 89. Ag Kr 62. TAg Uzt 131. And AUzta 93.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de compuestos) Tr. Tr. Si exceptuamos algún autor septentrional moderno como Larre, sólo se encuentra en meridionales, sobre todo en los del s. XX. Es especialmente frecuente con verbos y susts. verbales; la diferencia principal entre los ejs. antiguos y los modernos estriba en que para los antiguos elkar en caso absoluto sólo es primer miembro de compuesto cuando es su objeto; dicho de otra manera, los escritores antiguos guardan la concordancia entre elkar y el verbo tbn. en los compuestos; cf. p.ej.: Baina zareten elkhargana benigno, miserikordioso eta elkharri barkazale. Lç Eph 4, 32. Mezan algarreki elhestariek bekhatü egiten dieia? Bp I 107. Alako nobijo nobijen alkar ikustetati ta alkarregaz egotetati zeinbat kalte datorren. fB Ic III 336. En cambio, algunos autores de cierto nivel del s. XX hacen extensible su uso a todos los casos (cf. mucho antes ya Larramendi: "parlamentar, hablar unos con otros, elkarhitzegin" y el ej. aislado de Añ (MisE 86): Zeinbat adiskidetasun, amoretasun, alkar-ibilte eragotziak), además de potenciar compuestos con palabras no verbales (gralmte. en vez del genit. elkarren o de los adnoms. elkarganako, elkarrekiko, etc., q.v. infra). Algunos autores, como Lizardi, Orixe o Erkiaga, se sirven con especial frecuencia de elkar en composición. Cf. elkarrizketa.
azpiadiera-1.2.1
(Con sust. verbal o similar, respetando la concordancia).
Alkar ukitze peligrozkoetatik. Gco II 40. Alkar-zaintzaan. fB Ic I III. Alkar-ikustea egin gendun. Or Tormes 121s. Alkar-ezagutze labur arrek [...] beren biotzak alkarrenganako maitasun sutsu batez izeki baizitun. Etxde JJ 246. Egun hartako arrats-aldean emaztegaiarekin izan behar zuten elkar-ikustaldiaz. Mde HaurB 25. Anaiak bezin alkar maiteak baigiñan biok. Salav 66. Bei-zai arteko burrukak, abelgorri-lapurretak eta alkar iltzeak kontatzen dituzten liburu oeik. NEtx LBB 111. Beren urterik onenak galdu baizituzten, izenik ere merezi eztun alkar-iltze lotsagarri artan. Ataño TxanKan 246. Elkar hilkintzan abiatzeko. MEIG III 139.
azpiadiera-1.2.2
(Con verbo o derivado vbal. sin concordancia). Alkar-ikasleai edo erderazko condiscipuloai batzuk ikaskideak esan oi dautse . Zugazaga Ezale 1897, 230a. Kristautasuna ta euskera elkar-bildurik, ia-ia soin bakar batean mamiturik omen dira. Ldi IL 52. Zigortxo bi elkar-erantsiak. JMB ELG 40. Bi begiak elkar-iges. Or Poem 544. Arek banatuak gaituk, arek alkar-urrunduak. Erkiag BatB 82. Orra elkar-aserreak zertaratu ditun erritar errukarriak! "Discordia" . Ibiñ Virgil 33. Beste birtute bikain bat ezagutu nin gure sukaldean [...], bear-bearrenetakoa gañera: alkar-maitasuna. Ataño TxanKan 88. Hizkuntzen arteko elkar-bizitzak, edo elkarrekiko borrokak, gora-behera larriak izan dituela gurean. MEIG VII 114.
azpiadiera-1.2.3
(Con sust. no verbal).
Gure elkar-indarrak itzuli bitza! "Nuestra fuerza unida" . Ldi BB 140. Bi-iru itz alkar-ari zorrotzez biltze-zale. Markiegi ( in Ldi IL 13 ). Arago bi emazteki --erratzak eskuan-- / atal-aurrea garbitzen elkar-apustuan. "En competencia" . Or Eus 53. Anaiak alkar-gudan setaz. SMitx Aranz 33. Txerriak daukaten alkar maitasuna! And AUzta 107. Edertasunak berdiñ baletoz ere, ez dira orrengatik elkar-gogoak berdiñ piztuko agian. Berron Kijote 159. Denek elgar-meza han emanik segitu ginuen gure bidea. Larre ArtzainE 287. Honela argitara ateratzen da elkar-etsai diren legeen korapilo bizia. MEIG IX 116 (en colab. con NEtx).
sense-2
2. (Lar), alkar (Lar) .
(Adj.). (Amigo) inseparable, íntimo; (el) que está junto, unido. "Adjetivo, nombre, besteri ditxekan izena, besteren ondoren datorrena, beste izenen bati darraikana, eta hiz batean esateko, elkarra, alkarra, besterenezkoa " Lar. "Adjetivo, compañero, el que se junta a otro" Lar DVC 216.
Bada izen egopear edo elkarrak, erak bakarrik nasbagetutzen edo esaten diranean, beti a letra onetan bukatzen dira. " Los nombres sustantivos o adjetivos" . DicM 8. Apirillaren lagun elkarra, / saroi berdeko alaitasuna. Bil 110. Begi-nini gaitin; elkarrago geuden / sabelean baino. "Más unidos" . Or BM 136.
sense-3
3. " Arkal (V-ar-oñ), pariente" A.
sense-4
4. "Jose Estornesek Erronkariko andre zaar bati onako au entzun omen zion: Uriñara alkar fan zan. Estornesek galde: alkar? Andreak: Bai, alkar: sólo " Zt (comunicación personal, 1973). Para otra interpretación de este alkar, v. infra ELKAR-HERRI.
azpisarrera-1
ELKAR ADITU.
azpisarrerakoSense-1.1
A) (Comp. vbal.)
azpiadiera-1.1
a) (BN-arb-lab ap. Gte Erd 202; Lar, Añ, Izt 28r, Dv (-kh-)).
Entenderse, ponerse de acuerdo. "Yo me avendré con ellos, elkar adituko gera" Lar (s.v. avenirse; v. tbn. Añ). "Mancomún, de mancomún, elkar aditurik" Ib. (Añ alkar aditurik). "Horiek elgar ongi aditzen dute (BN-lab), ez dugu biek elgar aditu (BN-lab-arb)" Gte Erd 202. Cf. ELKAR-ADITZE. v. ELKAR HARTU, HITZ HARTU.

Tr. Sólo hay ejs. seguros de aux. intrans. en Moguel y San Martin (Zirik 92).
Emazteori ona ezpadau, / etsean erriertea. / Alkar aditu ezpadagie, / ez dabil ondo etsea. Lazarraga A24, 1196r. Biek elgar aditurik [egiñ dute haur], / lehenik amudioak, / gero Jainko Haur beraren / indar handi dibinoak . 77. Elkhar aditu balute bezala, hasi ziren esenkusatzen. He Mc 14, 18. Bertze tribu guziek elkhar aditzen dute haren funditzekotzat. Lg I 239. Emon egijezu bada bijok gaiti ta gero alkar aituko gara. Mg PAb 132. Oekin alkar aiturik, joan zan Agintariaren aurrera. VMg 3. Bizi araziz batasun onean eta elgar ongi aditzen dutela. Jaur 160. Gero bi ahateek elkhar aditurik, / hartzen dute zaroa buru banetarik. Gy 256. Nola atzemanen du egia yende xeheak, yakinek elkhar ezin adi dezaketela ikusia denean hainbertze pontutan? Hb Egia 114. Beharko zuen populu guziarekin elkhar aitu, orotan adirazteko egin zituztela gerthatu etziren gauzak. Ib. 6. Izentau zeitezala komisionadubak, eta bialdu zeitezala Madridera alkar aditutera tabakuen ganian. (1864). BBatzarN 201. Bazter etxetako yabeek behar lukete elkhar aditu eta suaren kontrako konfardiak egin. Dv Dial 65s (Ur alkar aitu; It elkar artu, Ip alkharreki hitzartü ). Aundizkiak elkar aditurik, agurtu zuten Santua. Bv AsL 132. Ez dakit ze denpora direan gaurkoak, / alkar aditzeko len ziran obagoak. AB AmaE 259. Hola elkar aditu dutenean axudantak eta biek, yaun Erremundegibehere atheratzen duk. Elzb PAd 77s ( Po 215 elgar aditu ). Goazin elgar adituz, bederen adiskidekin. HU Zez 20. Guztiak iarduen izketan, guztiak alkar aditu eziñik. A BeinB 77. Elgarretarat bil balite eta elgar adituz berma. JE Bur 210. Alkar aitu obe da alkar il baño. Kk Ab I 92. Aditurik elkar, / dugun Eskuara sar / eder, jori, hazkar, / orotan! Ox 86. Luzaro itzegin gendun biok, baño ez gendun elkar aditu, alako eskeak egiten baitzizkidan. Or SCruz 98. Alkar aitu degu, ta [...] biyak ezkonduko gera. Alz Txib 107. Badoazi biak bi alde, elgar hola aditurik: bere zama lehenik eginen zuenak, bertzearen begira behar zuela egon. Barb Leg 129. Herodetarrekin elkar-aditu zuten, Yesus ondarazteko. Ir YKBiz 114. Alkar ezin aituta, eztabaida ta lazkea sortu ziran batzar aretan. Eguzk GizAuz 69. Orretarako, Zaingoa eta Erria aldezteko Lanen Batzordea alkar-aditu bitez. EAEg 25-4-1937, 1560. Errana da etzutela beti ongi elgar aditzen lau herriek. Zerb Azk 44. Belardiko baztar batean bi gizon zeuden alkar aditu eziñik. Anab Poli 133. [Ostatuko nausia]be aurraz alkarraituta euan. SM Zirik 33. Horiek denek elgar aditzen dute, oilo eta lapinen ebasteko. Larz Senper 30. Emaztia, neskamiagaz alkar aittuta, aurrez jarri zan onen lekuan. Etxba Ibilt 457. Zoin ontsa elgar aditu duten Frantsesek eta Portugaleko erregeak. "[Ils] se soient si bien entendus " . Ardoy SFran 324. Bertsolariak aldez aurretik alkar-aiturik bazeudekean bezela. Lek OC 176. Badakigu ba alkar aitzeko / gu sortuak geradena. FEtxeb 168. Elgar adituz ere bakotxak bere saila hartua zuten arreba eta koinatekin. Larre ArtzainE 112.
v. tbn. Ayerb EEs 1915, 292. Alkar aditu: Arr May 97. TAg Uzt 302 (105 alkar aitu). Mde Pr 147. Elgar aditu: Iraultza 73. Laph 179. Elsb Fram 58. Zby RIEV 1908, 87. Etcham 148. Alkar aitu: BEnb NereA 168.
azpiadiera-1.1.1
(Fig.).
Zoin duten elgar aditzen gure begi urdinek! / Behexi gaitu ondikotz! bizitze hilkor hunek. Iratz 153. Tripan izigarriko guduak ari zaizkon: arnoek ezin elgar-adi; ilhar-xehea lur-sagarrari aintzindu nahi, oilakia atzarkiari, gasna eta kafea azari... Lf Murtuts 27.
azpiadiera-1.1.2
(Con completiva). Acordar.
Elgar aditu berria zuten [...] untzi horiek abiatzen ahalko zirela portutik. Ardoy SFran 179.
azpiadiera-1.1.3
(Ref. a cosas). Compadecerse, estar en consonancia.
Ez bide dira ondo elkar aditzen Birjiñaren izena ta Birjiñaren doloreak. Lar SermAzc 45.
azpiadiera-1.2
b) Oírse mutuamente.
Ixilik erraiten dira, baina [...] elkhar adi dezaketen bezain gora ihardesten deraukatela. Harb 388. Etxeko danak barriz ipiñi gorturik, / ordu erdian alkar aditu eziñik. AB AmaE 245.
azpiadiera-1.3
c) Entenderse mutuamente.
Eskuara aditzen eztuen batekin egiteko gerthatzen bazaitzu, elkhar nola adituko duzue? ES 392. Non Eskualdunok gerok pena eta neke baitugu elkharren aditzeko. Ib. 398. Len baño errazkiago elkar adituko dute euskal erriko Nafartarrak eta beste euskaldun guziak. Mb IArg I 55. Orrekin guziak nastu, elkar ezin aditu eta gizonak munduan banatu ziran. Cb EBO 7. Ona emen iru euskaldun modu, pranzesa, kiputza ta bizkaitarra, alkar ederto aituten dabeenak. Mg PAb 173. Dugun ikus [...] hitz laburrez edo luzez, elgar adi dezakegunez. HU Zez 49. Bizkaitarrak, zuberoarrak, gipuzkoarrak eta abar ez aditzea errezki elkar. Ayerb EEs 1916, 261. Huni [hiztegiari] esker, agian elgar-adituko dugu biek. JE Ber 6. Ara... eskola bakoen artian, alkar aitzeko, esana ta entzuna miña ta belarriyak dira bide. Kk Ab II 80. Bet-betan mila mintzaira motaz ari ziren. Etzuten gehiago elgar aditzen ahal. Zerb IxtS 15. Elkar aditzeko, aldiak iru dirala esan bear: lena, oraiñaldia, geroa. Or Aitork 324. Onelako arrabotsa dala-ta ez dago elkar aditzerik. Lab SuEm 200. Zer mintzaira mintzatzen ote zion? [...] nolazpeit elgar aditzen zuketen. Ardoy SFran 136. Nafarrek, giputzek eta manexek [...] errazago aditzen dute elkar. MIH 391.
azpisarrerakoSense-1.2
B) (Sust.) Trato.
Eldu zaittez alkar-aittu ixillekua amaitzera, [...] ondo, tratu onen gora-bera guztiak neri aurraz kontu emotekotan, beste danen ixillean. Etxba Ibilt 457.
azpisarrera-2
ELKAR ADITU EZIN, ELKAR EZIN ADITU. Imposibilidad de entenderse.
Zer jazoko litxakegu bizkaitarrai aztu eragingo baleusku euskeria [...]? Ze konfusino ta alkar aitu ezina erri batzukuaz bestekuakaz? Mg PAb 185. Zeintzuetatik bakoitzari bere itzkuntza berezi bestek etziekiena Jainkoak eman zien, eta beren arrokieriarekin beretu zuten elkar ezin aditua ikusirik [...] zabaldu bearrean arkitu ziran. Lard 11s.
azpisarrera-3
ELKAR-ADITZE.
azpisarrerakoSense-3.1
a) (elgar aditze T-L).
Acuerdo, pacto. "Entente" T-L.
Ituntze edo alkar-aitze au, jakiña, euzkeraz ixan da. Kk Ab I 99. Aren antzerako beste alkar-aditzea, 1.461 urtean, Iñigo Gebarako, Onatiko Kondeakin egin zuten. Elizdo EEs 1927, 187.
azpisarrerakoSense-3.2
b) Intercomprensión.
Baztandar edo aetz ez diren nafarrek, giputzek eta manexek (baita xuberoarrek ere) errazago aditzen dute elkar, bizkaitarrek eta azkeneko hauek baino. Eta errazago nahiz zailago elkar aditze horren muina, hain zuzen, aditzean datza. MIH 391.
azpisarrera-4
ELKAR-AGIRI.
Acción (bursátil). v. akzio (2).
Alkartean ditudan alkar-agiriak edo azioak. NEtx Nola 15.
azpisarrera-5
ELKAR HARTU.
azpisarrerakoSense-5.1
a) (BN-baig; H; alkar artu G-azp; Añ). Ponerse de acuerdo, convenir, avenirse, llevarse bien. "Avenirse" Añ. "Conspirar" Ib. "Mancomún, de mancomún: (c.) alkar arturik, aditurik, komundaturik, bat eginik, alkarganaturik" Ib. "Elkhar hartu dute egiteko horren gainean, ils se sont concertés sur cette affaire; ils se sont entendus" Dv. "Elkhar ezin har dezakete, ils ne peuvent s'habituer, se convenir l'un à l'autre" Ib. "S'entendre, convenir ensemble, se concerter" H (s.v. hartzea). "Convenirse, aliarse" A. "Ponerse de acuerdo (BN-baig)" Satr VocP. "Holakuan earki alkar hartzeie ba?" ZestErret. AxN explica akhort bazarete (373) por elkar artzen baduzue. Cf. ELKAR-HARTZE. v. ELKAR ADITU, HITZ HARTU, BURUA BAT EGIN Tr. Documentado al Sur desde la primera mitad del s. XVII. Al Norte se encuentra sólo en Haraneder, Goyhetche, Duvoisin y Barbier
On lizate bakea, legerik baliz, / ausi ezpalegie berbea barriz; / ostera eta laster, alkar arturik, / jupoak bear dituez aforradurik. EgiaK 87. Ja ezen elkhar hartuak ziren juduak, baldin nihork aithortzen bazuen Jesus zela Kristo, khasatua izanen zela haiña sinagogatik. He Act 9, 23 (Dv elkharren artean iragan ). Baldin elkar artzen bagendu guziok, nor bere sallari ditxekala, Franzian ikaratuko gintuke franziar guziak, ta Españian españiar guziak. Non da ordea elkarte hori? Lar Cor 300. Lagundu behar dio emazteak ere bere lan onetan ta Jangoikoak nai duen gisan elkar ongi arzen ta elkar onesten, elkar arturik gero hume berak ongi azitzeko. Mb IArg I 181. Ezin iraunen zutela ekusi zutenean, guziak elkar artu ta bat batean joan ziran S. Franzisko Xabier-gana. Mb IArg II 278. Belen inguruko Arzaiak [...] alkar arturik diazela ongi etorria ematera. GavS 21. Zegaiti alkar artu dozube guzurra esateko Espiritu Santubari? Mg CO 172s. Ikusirik zein bildur izateko diran, ondo alkar artzen eztuen onelako personak. Gco I 454. Ez dirudi beste gauzarik, ezpada elkar artu duela Luziferrek, gizonak eta emakumeak [...] animako bizitza galerazteko lagun urko guziai. AA II 118. Saltzalleak elkar artzea, gauza ez emateko goien-goieneko prezioan baizik. Ib. 182. Zer biar zan bada geijago, mundu guztia bardin, zuzen ta beti alkar artuta bizi izateko? fB Ic II 239. Jangoikuak imiñiriko obligazinoiak ezin kendu leijeez gizon guztijak alkar artu arren. JJMg BasEsc 16. Elexia dala, Kristinau gustijok alkar arturik egiten dogun batzaar edo gorputz modu bat. Ib. 40. Oneek gustijok alkar artuten dabe, eta dinue: geuk baño bestek eztauka onelako gauzarik, bada eztogu salduko onenbeste baño merkiago. Astar II 173. Anitzek elkar arturik edo bakoitzek beren gisa ardanze, alor edo frutotan lapurreta egiten dutenean. GoldSerm 225. Iduritzen zat --dio artzanorak-- / dala guretzat obea / aurrera biok len degun baño / obeto elkar artzea. It Fab 139. Baserrien jabe guztiak bear luteke elkar artu eta kofradian sartu erretzen diraneko. It Dial 65 (Ur alkar aitu, Ip alkharreki hitzartü ). Entzun ziren berehala / Elkhar hartuak bezala, / Intzuretako egoilleak / Oihuz pleiñtaka guziak. Gy 211. Bi Apostolu andiak, bada, elkar artuta, Ebanjelioa erakusten baziarduten. Lard 533. Zenbatenaz ere etxeko yaun gehiagoek elkhar hartuko baitute, eta hanbatenaz bakhotxak gutiago eman beharko du. Dv Dial 67 (Ur dagozan kofradijan, Ip botiguan sarthüko beitira ). Bi etxekojaunek elkar hartzen dute. Egiten dute gisua erdizka, lana ere bai. Dv Lab 187. Eta ala, alkar artu zuten [...] lagatzeko an bera bakar-bakarrik. Aran SIgn 38. Elkar artuta dudarik gabe / aitzaki billa zebiltzen. Xe 282. Eta nork daki bere amarekin elkar artuta egin bazuan ere? Bv AsL 44. Jesus maitiaren antzera pobriakin ondoena elkar artzen zuan. Ib. 126. Mariaren serbitzariena deritzan Erlijioa ipintzeko, guziak alkar artu, eta [...]. Arr May 168. Oraiñ arteko uts egitiak / Daukazuez parkatuak, / baldin bazare aurrera izaten / Anaiok alkar artuak. AB AmaE 11. Bi elduten badira batera, biak alkar artu oi dabie geienetan da irabazia bientzat izaten da. Ag Kr 38. Mirari bat igaro zan orduan: Tramana ta Brixek alkar artzea, biak iritxi batekoak izatea. Ib. 169. Joanes ta Antonek alkar arturik erabaki ta korapillatu zan Mikalla ta Iñazio Mariren ezkontza. Ag G 41. Emaztea ta eu, biok alkar artuta, galdu dozue alaba eder ori. Echta Jos 162. Eta nola lagun denak alkar artuak zeuden [...], eltzen diyote bi belarriyetatik eta an daramate aidian. Iraola 35. Ezin ixaten eben alkar artu ezetan be; naikua zan batak eguna zala esatia, bestiak gaba zala esateko. Kk Ab I 30. Bi mutill gaztek alkar artuta / orri irabazi geniyon. EusJok 23. Goratu dezagun alkar arturik / Gure Jaun laztana. ArgiDL 158. Protestante edo Aurkalarien gurasoak beñere ezin alkar-artu zuten siñistu bear zittuzten egi-nagusi bearrezkotan. Inza Azalp 95. Bakoitzak bere aukerak eskatzen elkar artzeko, ta ortan zegoan giltza. Or SCruz 109. Euskaldun danok, alkar artuta, eutsi daiogun / esiai eroi baño len. Jaukol Biozk 54. Masoiak eta protestanteak / alkar arturik dabiltza, / erregerentzat egin nai dute / lege gaiztoko eliza. Tx B I 52. Olanik alkar artu balebe / Beti euzkeldun dan-danak, / Ez euken zetan ainbeste negar / Egin semiak ez amak. Enb 122. Yuduak Yesusen aurka elkar-artzen. Ir YKBiz 429. Zenbait abere arrapatzeko eiztari askok alkar-artzen zuten. JMB ELG 41. Alaz guztiaz ere, alkar artuko aal-degu adiskide onak bezela. Ldi IL 95. Prantzi-mugako Baretonsdarrek / aiekin [Kinbroekin] elkar arturik, / ondatu zuten gure Erronkari / etxe oro kiskalirik. Or Eus 206. Onako arazoetan estaduak alkar artzea, ondo ete litzake? Eguzk GizAuz 166. Izendatzea egiteko ezin alkar artu dutela ikusiko balu, beste irukote bat osatuko luke [Lana Erki-Ordezkariak] . EAEg 7-4-1937, 1450. Osaba-illobak alkar-artu zuten errua Xalbati egiteko. Etxde JJ 133. Bat batean gazte aunitzek elkar artzen dute maisuari ez ordaintzeko. Or Aitork 120. Iya badala iruritzen zait / alkar artzeko garaia, / zuk eman baserriko gauzak da / nik ekarriko'et arraia. Uzt Noiz 79. Nekatzen geranean, / ezin alkar artu: / zergatik ni mantsotu / eta I azkartu? Zendoia 202. Famili-elkartasuna egiten zen, aita-semeek elkar harturik baserria batera lantzeko. MIH 150.
v. tbn. Auspoa 97, 22. Alkar artu: VMg 59. Ur MarIl 123. Afrika 42. ForuAG 349. Anab Usauri 10. MendaroTx 371. Yanzi 66. TAg Uzt 170. SMitx Aranz 69. Akes Ipiñ 12. Olea 238. FEtxeb 72. BBarand 12. Gerrika 286. Albeniz 192.
azpiadiera-1.1
Onetariko adiskide alkar artubak, guztiak daukeez gitxiago edo geijago errijetan, auzoeretan, senidetan edo pamelijetan. fB Ic II 207.
azpiadiera-1.2
(Con adv.).
Ezkondu bik elkar ongi arzea. Mb IArg I 178. Elkar ondo artu ta ikustea. Cb EBO 54. Agertu zion batek besteari bere gogo lizuna, ta geratu ziran Susana galtzeko elkar ongi artuak. AA III 332. Baña danak alkar ondo artzen dakie ta adiskidetasun onean igaroten ditue alkarregaz ordu luzeak. Ag Kr 49. Mintzo-azentuak eta musika-azentuak ederki artzen baitute elkar. Or ( in Gazt MusIx 32 ). Dionisiok eta Platonek etzuten elkar ongi artu. Zait Plat 18. Ondo artzen dogu alkar. BEnb NereA 139. Aita amak ondo alkar artu, / biarrean ez aspertu. And AUzta 126.
azpiadiera-1.3
( elkar hartuxe ).
Gero, [haur guziak] elgar hartuxe dutelarik, lotzen zaizko, batek iletik tira, bertzeak tira. Barb Sup 129.
azpiadiera-1.4
( elkar hartuan ).
Ale bakoitza berez aul dala, / --edozein aizen jostaillu--, / elkar artuan, indarrik ez da / deragionik zotuku. Or Eus 386.
azpiadiera-1.5
( elkar harrarazi ).
Zer dela-ta elkar harrerazi digu U. jaunak? MIH 208.
azpiadiera-1.6
Badira gauza batzuk, berak bakharrik, bere egitez gaitz baitira, baiña bertze batekin iuntaturik eta elkhar harturik erraz dira. Odol atheratzea, kopatzea, purga uher baten, edari min baten edatea gaitz da, penos da, baiña osasunarekin iuntaturik erraz da. Ax 334 (V 222).
azpisarrerakoSense-5.2
b) Estimarse mutuamente.
Jarria zen osoki gurekilakoaren ahalik hobekiena egiteari; guk ere hura hartua ginuen, elgarren xede onak ikusiz beti elgar hartzen den bezala. HU Aurp 69. Berehala elgar hartu zuten herriak eta erretorak. Ib. 110.
azpisarrera-6
ELKAR-HARTZE (Añ). Acuerdo, pacto, alianza, convenio. "Pacto: (V) alkar, (G) elkar artzea" Añ. v. ELKAR-ADITZE; cf. ELKAR HARTU.
Kutxa ta kutxategia edo Elizatxoa ziran, Jainkoak Israeldarrakin egin zuan Testamentu, batze ta alkar-artzearen sinu, señale ta adiraz-garria. Ub 30. Egingo zuala Jainkoak bere errikoakin lenago Israeldarrakin egin zuan alianza edo alkartasuna baño alkar-artze agiz obeago bat. Ib. 47. Jaungoikoak berritu zuen Israeldarrakin Abranekin egin zuen alianza, alkar artzea edo konbenioa. Gco I 128. Anziñago arekin egindako batasun edo elkar-artzea, eta egin ziozkan promesak, berriztu nai zituela. Lard 17. Eta illaren beraren azken-aldera, Amorebietako elkar-artze lotsagarria liberalakin. Or SCruz 22. Serranorekin elkar-artze ori egin zuten Diputadu aiek, ez ote zuten barrenean zimikorik ori egin zutelako? Ib. 35. Iñola ateratzekotan, bada, egunkaria, askoen alkar-artze ta laguntzaz bear bide-da, nik uste. Ldi IL 73. Ondo baño obeto litzake alkar-artze ori ta gauz bearra be ba dala dirudi. Eguzk GizAuz 166.
azpisarrerakoSense-6.1
Relación, trato.
Jite arina, arraillanta eta elgar-hartze onekoa du bidarritar edo bidarraitarrak. Larre ArtzainE 63.
azpisarrera-7
ELKAR BATU.
azpisarrerakoSense-7.1
a) Unirse, juntarse.
Gorputz da arimea alkar baturik, biak iraungo dabe betiko. EL1 40 ( EL2 46 alkarregaz ). Medikuak alkar baturik ta konseju arturik. GGero 274. Euzkotar buru argijak, / Alkar batuta, gertau ditubez / Euzko-jai goragarrijak. Enb 122. Eskuin-alde, gurekin ipartzen da, luzatuz, haran zabalsko bat, sahetseko mendien itzalak eta izarretarikako argi xuriak, elgarren batuz, ametsetarik bezala eztiki daukutena agertzen. JE Ber 95.
azpisarrerakoSense-7.2
b) Recoger.
Ogia egiten da gariagaz, baña oñetarako gari garauak alkar batu bear dira. LoraS 54.
azpisarrera-8
ELKAR-BATZALDI.
Uri-batzaldietan [...] Alkate jauna edo bere ordezko bat izango da, ta Elkar-batzaldietan Diputadu jaun bat. "Concursos [...] unionales" . (1920) ForuAG 335.
azpisarrera-9
ELKAR-BAZKUN.
Irartzea, Alkar-Bazkuna, billera eta agiriko ikusgarriak. "Régimen de Prensa, asociaciones, reuniones y espectáculos públicos" . EAEg 11-10-1936, 21.
azpisarrera-10
ELKAR-BERBETA. Conversación. Cf. elkarrizketa.
Nikanor-en belarriak eratorri eben urrengo alkar-berbeta au. Erkiag BatB 71.
azpisarrera-11
ELKAR EGIN. Unirse. v. elkartu.
Euskotar danak alkar egingo balukete. Ugalde Iltz 53. Zeuden biak bat egiñik, / bestela ez zan gauz onik, / beartu ziran alkar egiten / nai bazan bakerik. Ayesta 86.
azpisarrera-12
ELKAR-ENTZUTE. Confabulación.
Hitz handitto eli bat, hala nola: "kunplot", "algar-entzüte". Eskual 18-4-1913 (ap. DRA ).
azpisarrera-13
ELKAR-ERANTZUERA. Correspondencia.
Adiskidetasunaren alkar-erantzuera oi dalakoa. Erkiag Arran 168.
azpisarrera-14
ELKAR ERANTZUN. "Corresponderse" BeraLzM.
azpisarrera-15
ELKAR ERATU. Coordinar.
Laterriak bere mendeko atzera-aurrera gaiak alkar-eratzeko eskubidea dubelarik. EAEg 12-10-1936, 27.
azpisarrera-16
ELKAR-HERRI. "Alkar herria, lieu ou il y a peu de maisons ou les maisons sont ecartées" SP ( A), que cita a O. Es muy posible que este alkar, al igual que el de supra (4), no tenga nada que ver con elkar, y esté, por el contrario, relacionado con argal (Sal, R algar); cf. especialmente las acepciones orientales de argal: 'claro, escaso, ralo, poco tupido', y, como adv., 'pocas veces, raramente, de un modo espaciado, poco espeso'.
azpisarrera-17
ELKAR EZIN ADITUZKO (Los) que no pueden entenderse, comprenderse.
Gogoari emozute izkuntza gabe ezin ditezkela jarri gobernurik. Elkar ezin-adituzkoen artean nola eragin eta erabaki legeak? Lh EEs 1915, 235.
azpisarrera-18
ELKAR-GAINKA. "Aggeratim, [...] elkhargainka" Urt I 428. "Elkargainka (Ae), montándose" A Apend. v. ELKARREN GAINKA.
azpisarrera-19
ELKARGANAKO.
azpisarrerakoSense-19.1
(SP, H; -kh- Urt Gram 54, Dv A).
(Adnom. de elkargana). "Elkarganako amorioa, amour mutuel" SP. "D'envers l'un et l'autre, elkha[r]ganakoa" Urt Gram 54. "Réciproque" Dv. "Mutuel, reciproque" H. v. ELKARRENGANAKO.

Elkharganako amorioa. 1 Io 3, 11 (tít.; expresiones similares en He Phil 283, Mb IArg I 238, Astar II 252, Itz Azald 66, EusJok II 149, Alz Burr 14, Eguzk GizAuz 189, ABar Goi 69). Elkharganako errespeturekin. SP Phil 68 (He 70 elkhar ganako ). Ezkonduen elkarganako leialtasuna. Lard 22. Alkarrenganako maitetasuna. GMant Goi 61 (v. tbn. Ag Kr 173). Utzi ditzagun alkarganako susmo txar auek. ABar Goi 63. Alkarganako oztasuna. Vill Jaink 160. Alkarganako indar-galga. Gazt MusIx 69n. Neurriz banak direnezkoen mukulua, elkarganako zatiz osatua. MEIG IX 129 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-1.1
Adiskidetasuna dela elkharganako amorioa, eta elkharganakorik ezpada, ezta adiskidetasunik. SP Phil 282. [Ezkonduen amorioaren] lenengo doaia da, ez batarena bakarrik, baizik biena eta elkarganakoa izatea. AA I 569.
azpiadiera-1.2
Uno(s) para el (los) otro(s).
Gazte elkarganako itsuturik bizi diranakiñ. AA II 142. Alkarganako duten amodiozko naitasunaren bidez. Izt C 237.
v. tbn. v. tbn. Etxeg in Ag AL 5.
azpisarrera-20
ELKARGANIKO, ELKARGANIKAKO (Adnom. de elkarganik). v. ELKARRENGANDIKO.
Liskarrak, guduak eta elkharganikako apartatzeak. SP Phil 397 (He 401 separazione). Txerkha beze jüdiuek alkharganiko gloria. Mst III 40, 6 (SP elkharganikako, Ip alkharganiko; Echve 305 batak bestearen).
azpisarrera-21
ELKAR-IRUDITASUN. Semejanza mutua.
Iratxikimendu sentsukarazko batetarik dathorren adiskidetasunak [...] eztauka khondurik kanpoko graziez, antze sortizkoiez, izairaren emetasunaz, unhen elkhar-iduritasunez baizen. "La conformité de l'humeur" . Birjin 85.
azpisarrera-22
ELKAR JO.
azpisarrerakoSense-22.1
a) Entrechocar, chocar uno con otro. "Chocar, pegar" BeraLzM. " Otoek elgar jo dute (BN-lab)" Gte Erd 182.
Arriak zatitu ta alkar joten dabe. EL1 205s. Elkar jotzen zuten [gau illunaren erdian] . Lard 130. Guraizak legez gelditu baga alkar ioten. A BeinB 67. Agiñak alkar joten. Kk Ab I 66. Ekiñaren ekiñez aitzurrez elkar jo. Or Eus 275. Bide-bazterreko berrora inguratu behar izan zuen arin, elkar jotzeari ozta itzur egiñaz. Mde Pr 100. Elgar jo ginuen baiones autodun batekin. Haundizki kolpatua, ereman ninduten [...] klinikarat. Larre ArtzainE 238.
v. tbn. Berron Kijote 147. Alkar jo: Otx 137. Bilbao IpuiB 271.
azpiadiera-1.1
Juntarse; encontrarse.
Bitzuok alkar yota ogeta amairu guztiak. Zav Fab RIEV 1907, 91. Bi azanz-gilek ['vocales'] elgar yoitez. Arch Gram 22. Eta onela, guziak elkar jorik, bideari jarraitu zitzaiozkan. Lard 28. Goitiko ileek eta beheitikoek elkar jotzearekin. Dv Lab 246. Cardoneroko eta Lobregateko urek elgar joiten duten tokitik hurbil. Laph 40. Alkar joko degula / nundik edo andik. Tx B 80. Notin batengan alkartu-eziñeko diran agintaritzak norbaitengan alkar jo dutela. EAEg 10-11-1936, 262. Gure bizitzako bidean alkar jo diagu. Etxde JJ 125. Ia erri osoak alkar jo eban Santiyago egun atako Meza Nagusian Eleizean. Bilbao IpuiB 236. Alkar laister jo genduan, da gu orduan konforme. JAzpiroz 193. Hortzek elkar jotzen duten ala ez. MEIG VI 99. Nonbait elkar joko duten lerroak. MEIG IX 31.
v. tbn. Alkar jo: Or Eus 29. EgutAr 7-6-1959 (ap. DRA). NEtx LBB 14.
azpiadiera-1.2
Tocarse.
Nos sabeleekin, nos albuakin alkar ez joko, bai joko neska ta mutil. fB Olg 67. Luze luze dagoz beiaren ganean eta gorputzak alkar joten, eta oiñak oiñakaz bere bai. Erkiag BatB 190.
azpisarrerakoSense-22.2
b) Pegarse, luchar.
Alkar joten dabe [eskola-mutilak] . LoraS 95. Alkar joten ibilli zirala. Kk Ab I 45. Burrukazale ziranekin alkar-joten eta muturka ibiltea. Erkiag BatB 24. Egon zaitezte pakean, alkar jo gabe! TxGarm BordaB 10. Ez giñan alkar jotzen asi. Albeniz 142.
azpisarrerakoSense-22.3
c) (alkar V-arr-gip). Ref.: A; Iz ArOñ (alkarreas). "Cotejar" A. "Comparar" Iz ArOñ
Alkar yo egun bateko utsak bestekoakaz. EL2 84. Iakitun bikainenak [...] Platonekin alderatu ta alkar io ditugu. Zait Plat 81. Oratirekin alkar jo bageneza [Fray Luis] . Gazt MusIx 68.
azpisarrera-23
ELKAR JOKA.
azpisarrerakoSense-23.1
a) (alkar V-gip ap. Elexp Berg) Pegándose; luchando entre sí.
Batera ta bestera begira, alkar joka, barrez. Mg CO 240. Alkarri bidaoka ta alkar joka. fB Ic I app., 24. An guztiak batuta alkar-joka zebiltzanean. Anab Usauri 78. Millaka gogapen / ditut alkar-joka. NEtx LBB 248.
azpisarrerakoSense-23.2
b) (Uso sust.).
Bere arteko alkar-joka batean. MEIG IX 141 (en colab. con NEtx).
azpisarrera-24
ELKAR JOSI.
Coordinar.
Gintzak alkar-josiaz, lan-orduak ugarituaz. "Coordinación industrial" . EAEg 13-6-1937, 1803.
azpisarrera-25
ELKAR-JOSTE.
Urrutzikiñak ipintzea [...] Alkar-joste eta Eraman-ekartze Saildiari dagokio. "Al batallón de Enlaces y Transmisiones" . EAEg 13-3-1937, 1267.
azpisarrera-26
ELKAR-JOSTUN.
Burnibide alkar-jostunen Batzordea, Zaingo onen mendean jarriaz. "Comisión de Enlaces ferroviarios" . EAEg 24-11-1936, 375.
azpisarrera-27
ELKAR-JOTZE.
azpisarrerakoSense-27.1
a) Choque. "Colisión, choque" BeraLzM.
Gorputzakin alkar jote lotsarizkuak. fB Olg 100. Elkar-jotze bakoitzean. "Encuentros " . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
azpisarrerakoSense-27.2
b) Pelea a golpes.
Senar emazteen artian bake txaarra, alkar jotiak. fB Olg 201. Gauerdi-erdian izandako mutillen dantza, alkar-jotze, oju ta algarak ez ditugu batere aipatuko. Anab Usauri 28.
azpisarrera-28
ELKAR-LAGUNTZA.
Ayuda mutua.
Alkar-laguntza izango da gisa onetako artu-eman guzien oñarri. "Principio de reciprocidad" . EAEg 1-6-1937, 1740.
azpisarrera-29
ELKAR-LAGUNTZAILE.
Aberezaintzari dagozkien alkarte alkar-laguntzalleak. "Sindicatos y cooperativas" . EAEg 10-10-1936, 12.
azpisarrera-30
ELKAR-LAN. v. elkarlan.
azpisarrera-31
ELKAR LOTU (Lar, Añ; alkar- G-nav ap. Iz Als; Añ).
Atar entre sí, atar juntos; estar muy unidos, muy juntos. "Atrahillar, atar juntos dos perros u hombres" Lar y Añ. "Alkar lotuta, atados entre sí" Iz Als.

Lagun maitea, / elgar lothurik igan dezagun bidea! Ox 168. Erramunengana doa ta biok joka asten dira. Gero elkar lotzen dute. TP Kattalin 193. Kristautasuna ta euskera elkar-lotuta bat-egiñik dira. Ldi IL 51. Aien aipuak / mordoka darite elkar-lotuak. Ldi UO 46. Bi gurdi belar alkar lotuta. "Atados el uno al otro" . Or Eus 232. Eskuak elkar lotuz. "Asidos de las manos" . Ib. 363. Bospasei ehun bazitazken, elgar lothuak. Zerb Gerlan 97. Alkar-loturik dabiltzan bikoteak. TAg Uzt 59. Noraezeko egoera latzetan galditzen dira alkar-lotuak [...] gizasemeen biotz-lokarri murtuak. Erkiag Arran 160.
azpisarrera-32
ELKAR-MAITE.
azpisarrerakoSense-32.1
a) (Adj., pl.). (Personas) que se quieren; amantes, enamorados. "Ez dut ezagutu anai ain alkar maiterik (G-azp) [...] ain elkar maiteak (B)" Gte Erd 217. "Bi ahizpak alkar mattiak zian gootik" ZestErret.

Adiskide bi, beti alkar maitiak eta pinak. fB Ic I 60. Elkarmaiteak. EA Txindor 141 (tít.). Alkar maitiak izandu gera / geren denbora guziyan. Tx B II 142. Anaiak bezin alkar maiteak baigiñan biok. Salav 66. Kukua entzuten duten alkar-maiteak. NEtx LBB 51. Gu senide alkar maiteak izandu gerala konturatuko zerate. JAzpiroz 39. Eta an billatu nuan lagun bat. Goierrin auzoan bizituak eta alkar maiteak giñanak. Gizon leiala neretzat. BAyerbe 64.
azpisarrerakoSense-32.2
b) (Sust.). Amor mutuo.
Elkar-maitea sendotzen omen / zuten "Faisan" ugartean. "Hermandad mutua " . Or Eus 204. Elkar-maitea goxoago zitzaidan, batez ere, maitearen gorputzez ase banendi. "Amare et amari " . Or Aitork 53.
azpiadiera-2.1
(Con -zko, adnom).
Alkar-maitezko bide-urraketan. SMitx Aranz 77.
azpisarrera-33
ELKAR ORDEKOTU
Bi Sailetako Lanari banakariak, dagokien Buruak agindu bezela alkar-ordekotu bitez. "Se reemplazarán unos a otros" . EAEg 4-4-1937, 1431.
azpisarrera-34
ELKAR ORDEZKOTU.
Bilbaoko Epailletza Berezietako Epailleen arteko utsuneak alkar ordezkotuaz bete ditezela. "Se sustituyan entre sí" . EAEg 23-11-1936, 366.
azpisarrerakoSense-34.1
5gn. mallakotzat artuak izango dira bein-beingo eragille oiek. Eta utsuneak alkar ordezkotuko dituzte. "Se sustituirán mutuamente " . EAEg 28-10-1936, 159.
azpisarrera-35
ELKAR OSATU. Complementar.
Gañera, bi Idazkizartegi mota abek alkar osatzen dira. "El carácter recíprocamente complementario" . EAEg 25-10-1936, 132.
azpisarrera-36
ELKARREAN. Juntos.
Elkarrean zama eroazute. Ol Gal 6, 2 (IBk elkarren artean). Zuzenbageek, berriz, elkarrean ere, ezer ez lezakete egin. Zait Plat 147. Bandalak eta Zuebak, / bosgerren mente hastian, / zütien gibelerazi / Eüskaldünek alkharrian. 'Réunis' . Casve SGrazi 24.
azpisarrera-37
ELKARREGAZKO (Adnom.).
Fiesta, dantza ta alkarregazko saltsa orreek baño? JJMg BasEsc 148. Jaungoiko maitasunetik datorren alkargazko maitasun zindoa. Eguzk GizAuz 189 (v. tbn. 179 y 190). Alkarregazko azkatasuna. Bilbao IpuiB 146. Aren buruko uleak [...] ez eben egundaiño orraziagaz alkarregazko tratu edo itunerik egin. Erkiag BatB 34.
azpisarrera-38
ELKARREKILAKO, ELKARREKIKO. v. elkarrekiko.
azpisarrera-39
ELKARREKILANXKA. "Algarrekilanxka (S-saug), quelque peu ensemble" Lh. v. elkarrekitsu.
azpisarrera-40
ELKARREN BESTENA. "Alkarren bestena (V-m), a iguales, el uno tanto como el otro (jugador)" A EY III 301.
azpisarrera-41
ELKARRENDAKO .
(Adnom). v. ELKARRENTZAKO.
Gure elkharrendako maithagunea, elkharrendako aborrimendutarat aldatuko dela. Dh 118s.
azpisarrera-42
ELKARRENGANAKO.
azpisarrerakoSense-42.1
a) (Adnom). v. ELKARGANAKO.
Alkarreganako leijaltasun, amodijo garbi ta bake andi bat. JJMg BasEsc 3. Alkarrenganako zintzotasunean bizi. KIkG 54. Elkarrenganako gaizki-esaka ta ixtillu aiek uzteko. Or SCruz 114. Elkarrenganako maitasuna. ABar Goi 21 (expresiones similares en Ag AL 72 y Erkiag BatB 172). Alkarrenganako joera. Etxde AlosT 20. Apaizak elkarrenganako baimena eman zien ordutik. NEtx LBB 122. Ezinegona eta elkarrenganako ezinikusia. MEIG IX 42.
azpisarrerakoSense-42.2
b) Uno(s) para el (los) otro(s).
Ordurarte alkarrenganako izan zituen bildurrak. TAg Uzt 306. Itzak zorrotzak zituzten elkarrenganako. NEtx LBB 149.
azpisarrera-43
ELKARRENGANDIKO (Adnom. de elkarrengandik). v. ELKARGANIKAKO.
Baso beretik edateak kilikatzen daie barnea... elgarren ganikako kotsuen beldurrez! JE Ber 56. Elkarrengandiko ospea billatu. Ir YKBiz 109.
azpisarrera-44
ELKARRENGO. "Mutuel. v. elkharrekilako" Dv, que cita a LE.
Léna biz, orréna ni / garéla, ta ori neréa, / firme dagóla betí / elkarréngo amoréa. LE Kop 161.
azpisarrera-45
ELKARRENTZAKO, ELKARRENTZATEKO ( -kh- Dv).
azpisarrerakoSense-45.1
a) Adnom. de elkarrentzat . "Mutuel" Dv.
Elgarrentzateko karitatea. Jaur 413. Alkarrentzako gorroto txarrik / etzeukaten biyotzian. Tx B I 191.
v. tbn. MAtx Gazt 29.
azpisarrerakoSense-45.2
b) Uno(s) para el (los) otro(s).
Ez dago engainurik euren berbetan alkarrentzako. fB Ic II 207. Alkarrentzako iaiorikoak. Ag AL 68. Alkarrentzako baino ez euken begirik. Azc PB 82. Alkarrentzako degun maitasun ori. TAg Uzt 195. Alkarrentzako izango giñalakoan amesez beterik. Erkiag Arran 108. Alkarrentzako egiñak ote geran. NEtx Nola 31.
v. tbn. Uzt Noiz 26.
azpisarrera-46
ELKARRETARA. Conjuntamente (?).
Ara! Getari, elkarretara / zuten katea autsi bailu, / eriosuar aurrera zaie: / ark eramanen apustu. Or Eus 398.
azpisarrera-47
ELKARREZKO. "Adjunto [...]. Que lea por su vida el papel adjunto, arren irakurri dezala elkarrezko paper hori" Lar. v. elkarrekiko.
azpisarrera-48
ELKARRI JO. Hacer chocar, hacer golpear.
Algarri beitirade joiten ['son hechos chocar'], bolak bezala bilartian. Egiat 224. Pint'arnoa hargatik zanka zanka husturik, basoak elgarri joz. JE Bur 170. Bere abarka-zolak athera zituen eta elgarri jo. Lf Murtuts 5.
azpisarrera-49
ELKAR-TAXULARI. Coordinador.
Guda gintza-lanen Batzorde alkar-tajularia irasiaz. EAEg 13-6-1937, 1803.
azpisarrera-50
ELKAR TAXUTU. Coordinar.
Gintzak alkar tajutzeko elburuz. "Coordinadora de industrias" . EAEg 22-3-1937, 1339.
azpisarrera-51
ELKAR-TAXUTZE.
Euzkadiko Burnibideaz eta Notiñendako Berebiltzarrez Baliatze Goi-Batzordeak alkar jardun ditezen, alkar-tajutze Batzorde bat sortu-erazia izango da. "Comité de coordinación" . EAEg 10-1-1937, 771.
azpisarrera-52
ELKAR-ZALE. v. elkar-zale.
elkar
<< elitto 0 / 0 elkarte >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper