Harremana

    OEH - Bilaketa

    964 emaitza u bilaketarentzat

    Sarrera buruan (15)


    Sarrera osoan (494)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    eguzki.
    tradizioa
    Tr. Los vizcaínos y guipuzcoanos usan la forma eguzki --en el s. XX tbn. euzki --, ya desde los primeros textos; sólo encontramos ejs. aislados de iguzki en Iturriaga (Fab 229), Apaolaza (91) y, más modernamente, en Lizardi; cf. tbn. iguzki en el vocabulario de Landucci, y en los alaveses Lazarraga (alternando con e- ) y Gamiz (203). Los autores septentrionales emplean generalmente iguzki; tbn. encontramos iruzki desde aprox. 1830 (p. ej. en Jauretche y Joannateguy), e iduzki en el s. XX. Hallamos ihuzki en Duhalde (206, tal vez errata) y en Duvoisin (ihuzkitara ). En textos navarros iguzki parece ser la única forma hasta Lizarraga, que emplea además de ésta eguzki, iduzki e iruzki (v. LE-Ir, LE Ong 34v y 50r). En DFrec hay 198 ejs. (4 sept.) de eguzki, y 2 de iduzki y 16 de iguzki , todos septentrionales.
    Onom.: Sancio Acenariz de Igusquiça. (1090) Arzam 278. Osoa de Iguçcunea. (1198) Ib. 278. Per Eguzquiza. (1262) Ib. 207.
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, BN-arb, R; Lcc, Ech 61v, Mic 9, Deen II 2, Urt I 201, VP 23r, Lar, Añ, VocCB , Dv, H); egoski (V-arrig); egozki (V-oroz-gip); eguski (V); eguzku (R-uzt); euski (V, G-azp-goi); euzki (V-gip, G, AN); iduzki (G-nav, AN, B, L, BN-ad, Ae; H); iguski (V-ger); iguzki (G-nav-bet, AN, L, BN, S, Sal, R; Lcc, SP, Deen I 209, Urt I 41, Ht VocGr , Lecl, Arch VocGr , VocBN , Dv, H); iluzki (H); iruzki (G-bet-nav, AN, B, BN-baig-ciz, Ae; Dv, H); iuzki (G-nav, BN-ad-arb) Ref.: Bon; A (eguzki, eguzku, iduzki, iguzki, iruzki); VocPir 66; Bon-Ond 137; Iz ArOñ (éuski, egúski), To (euzkiya), UrrAnz (éuskixa), Als (iruzkiya) Ulz (iduzkíe, iruzkíe), R 300; ContR 518 y 531; Etxba Eib (euzkixa); Holmer ApuntV ; EAEL 116; Izeta BHizt (iruzki, iduzki); Gte Erd 4, 24, 45, 87, 108; ZestErret.
     Sol; luz solar. "Sol, egúzkia" (Voc. de Marineo Sículo, 1533). TAV 3.2.4. "Eclipse de sol, eguzkian eklipsea" Lcc. "Iguzki mina, soleil ardent" SP. "Euzkija ta eurija, Martiko egualdija (V-m)" AEF 1921, 52. "En Ataun llaman euzki a la luz solar y euzkibegi 'ojo del sol' al astro" JMB MitV 432. En Orreaga (VIII estrofa) se dan las formas eguzki (AN-larr-5vill), iguzki (G-nav, AN-araq-5vill, B, BN-baig, Sal, R), iduzki (AN-gulina-ulz, Ae), iruzki (L-sar, AN-erro-arce), iuzki (G-nav) y eguzgi (AN-5vill). Para otros testimonios en textos dialectales, v. CantTP 24, 25, 46, 47, 70, 71, 88, 89, 100, 101. Cf. IC I 137: "Al sol el vascuence llama eguzgia, eguzgeia y ahora corruptamente le llaman eguzkia" (las dos primeras formas son sin duda etimológicas). v. eki. Tr. General en todas las épocas y dialectos (excepto en suletino).
    Iguzkia egonen da orienten geldirik. E 71. Baina iguzkia goratu zenean, erre zedin: eta zeren errorik ezpaitzuen, eihar zedin. Lç Mc 4, 6. Eztituk goseturen ez egarrituren gehiagorik, ez horién gainera eztik ioren iguzkiak, ez berok batek ere. Lç Apoc 7, 16 (tbn. con jo en TB, Ip, Ur (G), IBk, IBe; v. ejs. de eguzkiak jo en It Fab 70, Hb Esk 215, Lard 75, A Ardi 124, Mok 11, JE Ber 40, Or QA 63, Otx 159, Salav 18, Uzt Sas 256, etc.; cf. infra un único ej. de eguzkiak eman en Ax). Guztioen gañetiko larrosea, / eguzki ederraren esposea. Lazarraga 1186v. Iguzkiaren aldean dago / gure onrea jarririk. Ib. 1159r. Eguzki eta euri, Marti eguraldi. RG A 14 (v. tbn. B 46). Eguzki bako laurenbatik ez. RS 159. Gure begi bekatorek / eztakuske iguzkiau. Aldaz 75s. Hegalek ere zioten / argitzen sorbaldetan, / falkonaren plumek nola / iguzki-arraietan. EZ Noel 42. Iguzkiak [...] luzeago egin behar du itzala arratsaldean eguerdian baiño. Zeren eguerdian gaindik behera artez, eta arratsaldean saihetsetik, soslai emaiten baitu. Ax 130 (V 192; cf. eguzkiak jo en Lç, etc.). Zeren eguzkiak ezin esan lei guzurrik. Mic 12r. Espanian ekusita / eguzkia abenduan. FProsp 20. Iguzkiak egundaino ikusi dituen Errege handienetarik bat. SP Phil 272. Iguzkiak argi egiten dianian. Tt Onsa 56. Aita, presuna dibinoen / Egiazko iguzkia. Gç 194. Eguzki dibinala / Gauerdi batean / Etorri zan lurrera / Gizonen soñean. Zubia 139. Orienteko eguski klarua. Acto 27. Illargiaz oñak ta gorputz guzia eguzkiaz janzi. Lar SermAzc 46. Lurra ikharatu eta iguzkia illundu zela. He Gudu 135. Eguzk-argiz urratzen den lañoa. Mb IArg I 320. Eleizako zeruaren eguzki argi eder. Cb EBO 50. Iguzkiaren minenean. Lg II 197.
    ( s. XIX) Eguzkia odoitu, ta ilunduko da. Añ EL1 38. Gauz andia zan Josueren otsera eguzkia gelditzea. AA I 553. Iguzkiak ezpaginitu argitzen. Dh 114. Ez gaisuak argalduten dau, ez eguzkijak baltzuten dau. fB Ic I 61. Iruzkia baño distirantago. JesBih 398. Eguzkiaren berotasuna. It Dial 109. Eguzkiyaren urteera aldeko elexakoak. Ur BulaAl 26. Eguzkia bete-betean, eta Zerua odeitxo bat ere gabe garbi-garbi arkitzen zala. Lard 461. Iguzkiak argitzen dituen bazter orotan. Hb Egia 152. Zeren iñaztura erkitan den gisa iguskiaren erkingutik [...]. Hual Mt 24, 27 (TB iguzkia altxatzen den lekhutik). Iguzkia bezala. Samper Mt 17, 2 (Echn iruzki). Joizu Nordea, joizu Sur, / Eguzkiaren ondoren gero / Zabiltz zoli ta zabiltz zur. AB AmaE 121. Eguzkia nekatu zan eta gorde zuan bere argiya. Bv AsL 92. Ekharrarazi zituen oraino iruzkirako eskualdetarik hirur Errege edo Printze handi. Jnn SBi 15 (v. eguzkialde). Eguzkiak beren arpegia erakusten dabenean. A BeinB 59. Iguzkia da histu, gorde, kukutu. HU Zez 94. Lege barrian eguzki ederra. Azc PB 42.
    ( s. XX) Iguzkia aphaldu baita. JE Bur 32. Eguzki gabeko igande beltza. Ag G 350. Iguzki hits hits bat doi doia agertu. Barb Sup 143. Eguzki-izpijen inguruban egaizka ebillan mitxeletak esan eban. Altuna 32. Ez al duzue senti Allpinetan eguzki urrea dagola oraindik. Or Mi 76s. Eguzkijak jo-jo egitten eban, ain eguan galda. Otx 159. Eguzkiaren galda eztator oneraño. Ldi IL 145. Euzki biribilla. Zait EuskOl 1934, 6. Urrez eta iduzkiz beztiko baitzitut. Iratz 11. Iguzkia kuku-mikuka ari hedoien artetik. Lf Murtuts 43. Eguzkiaren leinuru baten indarraz. Mde HaurB 23. Eguzkia astiro joian etzin guraz. Erkiag Arran 7. Eguzki berriaren argi brintzak agertzen dirade. Arti Tobera 263. Iguzkiak joiten zuen. JEtchep 40. Iguzkiek berotzen zuen. Izeta DirG 111. Zidarrezko tontor-zorrotza eguzki-egunetan. Alzola Atalak 82. Goiz hortan beste iguzkirik behar zuen ikusi. Ardoy SFran 265. Iduzki justiziazko bat. (Ae). CEEN 1971, 327. Gorde zitzaien eguzkia. Berron Kijote 121. Ulira iritxi giñanean, oraindik eguzkia zegoan. JAzpiroz 168. Zelan ez dogu bear / poztu biotzetik, / eguzki eder ori / ikusiz etxetik? FEtxeb 178. Eguzkiak artean uxatu ez zuen lanbroak. MEIG IX 94.
    azpiadiera-1.1
    (Personificado). "Eguzki andrea (G-azp)" Gte Erd 87. v. JMB MitV 432s.
    Toki batzuetan agurka luzeagoa egin oi diote esanaz: Eguzki amandrea badoia bere amangana [...] . JMB ELG 79. Eguerdirako Andre Eguzkia / odei beltzek dute esitu. "A la señora Sol (en vasco es mujer)". Or Eus 296. Eguzki erregeri eskeñiak. Ldi BB 120. Agur-egingo zeone aundiro ta ozenki eguzki-jaun irtenberriari. TAg Uzt 75. Eguzki amandrea salatari ezpalute. Etxde JJ 35. Amandre eguzkia ba goian polito polito bere amaganantz. Erkiag Arran 10. Eñaut iduzkiak zeru zola hartan goizetik berotzen. Othoizlari 1959, 224. Illargiak, irteterakoan, eztirudi eguzki amandrearen zordun. Ibiñ Virgil 77.
    azpiadiera-1.2
    (Como segundo término de comparación para resaltar la idea de luminosidad, claridad).
    Argiago milla eguzki baiño. Urqz 25. Jangoikoak eguzki berak baño begi agitz argiagoak. Mb IArg I 381. Eguzkiaren argi guziak baño argiago ta ederragoak ziran aren birtuteen ejenploak. Cb Just 91. Eguzkia bera baño askoz argiagoak dira Jaunaren begiak. AA III 314. Obiaren zoko illunetik eguzkia baiño argiago jalki da. Or Poem 557. Eguzkia bera baino egia argiagoa baitzan. Zait Plat 89.
    azpiadiera-1.3
    (Fig., referido a personas).
    Ikusiaz gero zeu, ene eguzkia. ArtPoV 86. Ene Jauna, ene Jainkoa, ene Iguzki handia. Gç 58. Argitasun aundiko / perla gariztiya,/ nere osasuna ta / nere eguzkiya. Bil 93. Orren gau illuna! / Nere biotz-gauen irudia! / Egunik ez netzat. / Gudan il zan nere eguzkia! Jaukol Biozk 76. Zu zara neure egunen eguzki bakarra. Azc PB 61. Maitea azaldu-zai or nago josia:/ alako baten, or da nere eguzkia. NEtx LBB 335. Zuretzat baizik ez dut begirik, zare ene iguzkia. Xa Odol 114.
    azpiadiera-1.4
    iguzki (H).
    Custodia. v. EGUZKI SAINDU.
    sense-2
    2. iguzki. Oriente, Este. v. eguzkialde.
    Bat egin iguzkia eta mendebala. Hb Esk 24.
    azpiadiera-2.1
    Iguzkiko aldetik.Hb Esk 237. Izan nauk ipharrera hego-aldetik, / Iguzkiko partera mendebaletik. Elzb Po 213. Iguzkiko phartean, Frantziaren bazterrean. Elsb Fram 90.
    sense-3
    3. iguzki. "(Au fig.), le derrière" Lh.
    azpisarrera-1
    EGUZKIA HARTU (euzkia artu V-gip, G-azp). Ref.: Etxba Eib; ZestErret. Tomar el sol. "Euzki galgatan eontzan euzkiya hartzen" ZestErret (s.v. euzki-galgatan). Cf. Lard 423: Egun guziko nekea eta eguzkia artu degunokin.
    Ikusi dugu aitatxi kalerietan eguzkia artzen. TP Kattalin 196. Larre-moxalak sabelez gora / artuko oraindik euzkia. Or Eus 346. Eguzkia ta aize pixkabat ar zezaten. Etxde JJ 184. Aulki baten ezarrita, eguzkia artuten. Bilbao IpuiB 189. Oien asmoa ez da bañatu / ta eguzkia artzea. Basarri 100. Erretiruen ikusi dot eguzkia artzen On Pio. Alzola Atalak 76. Eguzkia artzen degu. NEtx LBB 141. Nere bizitzan denbora asko galdu gabea naiz ondartzetan eguzkia artzen. MMant 150. Eguzkia artuez, egoanian. Gerrika 103.
    azpisarrerakoSense-1.1
    "Eguzki epela artzen dago (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 87.
    Umeak eguzki geiago artu bear leukeala. A BeinB 44. Da bakizu ikastetxean, eguzki gitxi artuta bizi direanak, beti zurbildduten direana. Echta Jos 159. Neguko eguzki epela artzen. Ag G 136. Urril-buruko eguzki epela artzera. Etxde AlosT 56. Bidean eguzki eta aize garbia artuaz. MMant 62.
    azpisarrera-2
    EGUZKIA ATERA; EGUZKIA ILKI; EGUZKIA IRTEN. Salir el Sol.
    Iguzkia ia ilkhi zenean. Lç Mc 16, 2. Mana goiztirian biltzen etzuen Israeltarrak ezin bil zezakeien iguzkia ilkiz gero. SP Phil 485. Bainan, Jauna, iguzkia athera gabe ez zitezke ospitaletik athera. Laph 100. Joan ziran illobia zegoan baratzera, eguzkia atera ondoan. Inza Azalp 76. Bas'Andrea joaiten omen zen, goiz guziz, bainan hatik iguzkia atheratu gabe. Barb Leg 25. Zenbat eguzki ikusi dituzu onezkero ateratzen. Or QA 151. Geldi bedi eguzkia irten aurretik, utz bizaio bere bideari, eror bitez izarrak ortze baretik; eta zer neri ori guzia? Txill Let 36. Iguzkia ateratakoan. Ostolaiz 89.
    v. tbn. Eguzkia atera: Goñi 38. Ir YKBiz 517. Anab Aprika 73. Vill Jaink 52. Eguzkia irten: JMB ELG 80. Iguzkia ateratu: JEtchep 55.
    azpisarrera-3
    EGUZKIA ATERATZEKO (euzkia ataratzeko V-gip); euskijataratxeko V-gip). Ref.: EI 381; Etxba Eib. Mariquita (Coccinella septem punctata). v. katalingorri, AMONA MANTANGORRI.
    Egan jarri deigun euzkixa ataratzekua. Etxba Eib.
    azpisarrera-4
    EGUZKIA ETZAN. Ponerse el Sol.
    Iguzkia eztadila etzin zuen aserretasunaren gainean. Lç Eph 4, 26. Iguzkia etzaterakoan, Jaun zaldizko bat, muthilak ondotik, Andoaineko ostaturat jausten da. Laph 141. Altxatu zen Lohilakat, bi jandarma bezain handi, Arradoi gibelean ja etzatera zoan iguzkia itzaltzen ziotela lau gizon dohkabeer. Barb Sup 148. Eguzkia itsasoan yeiki ta itsasoan etzin. Or Mi 129. Eguzkia astiro joian etzin guraz. Erkiag Arran 7. Eguzkia etzaterakoan berriz eramango dituzu ur-goxoetara eta bazkalekuetara. Ibiñ Virgil 101. Mana nezoke iguzki horri nehoiz ez dadila etzan. Xa Odol 303.
    v. tbn. Vill Jaink 17. Eguzkia etzun: Altuna 100. Iguzkia etzan: Ox 153.
    azpisarrera-5
    EGUZKI-HAIZE (G-to, AN, L, BN; Aq 1220, H; euzki-a. V-gip, G-to; iguzki-a. Sal, R (-axe); Darric ap. DRA; iduzki-a. AN-ulz-olaib; iruzki-a. B, BN-baig). Ref.: VocPir 51; A (eguzki-, iruzki-, zimurkatu);Ir-A; Iz ArOñ y To (euzki-), Ulz (iduzki-); Izeta BHizt (iruzki- ). a) Viento del Este. "El solano" Iz To s.v. araegua.
    Iruzki-aizea ari denean, hura oro zimurkatzen da (BN-baig). A s.v. zimurkatu. Iduzki-aizeak beroki guti, yende bearrak fabore guti. A Aezk 218 (v. tbn. iduki-aize (AN-olaib) Ir-A, eguzki-aize EgutAr 23-9-1959 (ap. DRA)). Eguzkiaizeak ain bizkor aizegiten zuen egun artan. Or Mi 30.
    b) (G-to; iguzki haize SP; iduzki-a. Ae). Ref.: A Apend; A Aezk 288; Iz To. Viento del Sur. "Iguzki haizea, auster" SP s.v. haizea. c) IGUZKI-HAIZE. Oriente, Este.
    Zuhaitza norat ere erortzen baita, nahiz iguzki haizerat edo mendebalerat. Ax 603s (V 388).
    azpisarrera-6
    EGUZKI-HAIZE-ALDE. Lugar orientado al Este.
    Oilotegia ez da lekhu hotzean nahi, ez beroegian ere. Iguzki-haize aldea du lakhet. Dv Lab 287.
    azpisarrera-7
    EGUZKIA JAIKITZE (iguzkia j. H). Oriente, Este. (Cf. infra otros compuestos, con el primer elemento en forma indeterminada).
    Iguzkia iaikitzetik etzite lekhuraño. EZ Man I 78.
    azpisarrera-8
    EGUZKIAK PASATU (eguzkiyak pasau G-azp; euzkixak pasau V-gip). Ref.: Garate Cont RIEV 1935, 350; Etxba Eib; ZestErret. Quemar el sol. 2 Ain luzero egon biarrakin euzki begittan, euzkixak pasau eban" Etxba Eib. "Eguzki gehiegi hartu; intsolazioren bat jasan" ZestErret.
    azpisarrera-9
    EGUZKI-ALDE. v. eguzkialde.
    azpisarrera-10
    EGUZKIAN. Al sol. v. EGUZKITAN.
    Bi presuna daude iguzkian. Ax 582 (V 374). Sekatu zait belhar iguzkian idortuaren gisa. Gç 47. Goizeko zuhur dena arratsaz orroitzen, / goizeko iguzkian ez sobra yostatzen. Hb Esk 183. Goxo dik iguzkian. JEtchep 101.
    azpisarrerakoSense-10.1
    Hay tbn. ejs. en caso inesivo determinado, del tipo eguzki beroan, en DurPl 69, Or Mi 11, Etcham 221 y Anab Poli 34.
    azpisarrera-11
    EGUZKI HANKA-MEHE. v. HANKA-MEHE (s.v. hanka).
    azpisarrera-12
    EGUZKI APALEAN. Al atardecer.
    Iguzki aphalean, heltzen da Xoane etxerat. Barb Sup 98.
    azpisarrera-13
    EGUZKI-HAR. "Bicho que vive en el terreno soleado (R). MEst Ezka 259" DRA.
    azpisarrera-14
    EGUZKIAREN AZPI.
    (En casos locales de decl. sing.). Mundo. "Mundu osoan. Euzkiyan azpiyan etziok holakoik!" ZestErret. (Ni incluimos aquí los ejs. con el sdo. trivial de 'bajo el sol' v. EGUZKIPE.
    Iguzkiaren azpian nihon eztuk sorhorik / hire pasioneari gerize dagokanik. EZ Man I 44. Berdin ez da iguzkiaren azpian dirauen gauzarik. SP Imit III 27, 4 (Ch iguzkiaren azpian; Leon iguzkipean). Deus ez da berririk iguzkiaren azpian. Dv Eccl 1, 9 (Ol, Ker, BiblE eguzkipean). Beste olako prendarik ezta / eguzkiyaren azpiyan. Xe 192. Ez da iguzkiaren azpian yenderik Frantsesak baino aiphatuagoak direnik bere argiez eta yakitatez. Elsb Fram 80. Bazen orduan ere orotarik iguzkiaren azpian. StPierre 25. Sekulan ez diyo iñork aditu / beste desafiyorikan, / beñere etzula eskusatutzen / eguzkiyen azpikorikan. EusJok I 23. Jaungoiko egiazkoaren berria zuten eguzkiaren azpiko guzietakoak ba-ziran Jerusalemen. Inza Azalp 85. Baña eguzkiaren azpian gauza osoro barririk, aurrerago iñoz ezagutu ez danik, ba ete-dago gero? Eguzk GizAuz 10.
    v. tbn. Ag G 35. Urruz Urz 12. Tx B I 204. Lab EEguna 83.
    azpisarrera-15
    EGUZKI-ARGITAN (Dv). A la luz del día; (fig.) al descubierto, abiertamente. "Iguzki-argitan egin du holako itsuskeria" Dv. v. EGUN-ARGI.
    Ipiñirik [galbaea] eguzki argitan. Mg CC 224. Zure emazteak bestek artuko ditu, eta oiekin eguzki-argitan etzango da, zuk isillik egin zenduelako. Lard 193.
    azpisarrera-16
    EGUZKI-ARGITARA. A la luz del día.
    Zatoz zure edertasunak eskatzen duan eguzki-argitara. NEtx LBB 84.
    azpisarrera-17
    EGUZKIARI. Al sol. v. EGUZKITAN, EGUZKITARA.
    Uzkur bakio ekatxari, sendakike eguzkiari. "Si te agachas a la tempestad, al Sol te rebustecerás". RS 251.
    azpisarrera-18
    EGUZKI-ARTILUN. Eclipse de sol.
    Illargia eguzki ta ludi bitartean zuzen-zuzen dagola, eguzkia illundu egin bear; orra, eguzki-artilluna. ArgEgut 1928, 51.
    azpisarrera-19
    EGUZKI-HARTZE. Baño de sol,, acción de tomar el sol.
    Eguzki-artzeak gorrituta. Or Mi 105. Eguzki artze ta eiz. Insausti 293.
    azpisarrera-20
    EGUZKIA SARTU. "Ponerse el Sol, iguzkia sartu" Lcc.
    Ezen lehenago iguzkia sar zedinetik ilkhi arterano, gaua laur parte bardinetara partitzen zutén. Lç Decl ã 7r. Eztezala iraun iguzkia sar arteiño. Ax 271 (V 181). Pasaietan nenbillan neroni neure buruarekin Iguzkia sartzerakoan. SP Phil 329. Iguzkia sartzen eta atratzen da aposentuan. El 37. Sarthu zenean iguzkia. Lg II 196. Eguerditik iru, ta eguzkia sartzen dan aldetik beste iru. AA III 351. Eguzkia sartu zanean. Lard 423. Iguzkia sarthu gabe behar zare ospitalean sarthu. Laph 100. Iguzkia sartzerat abiatua baita. JE Ber 51. Jainkoaren aintzinerat agertu beharra niz egungo iguzkia sartu gabe. Lf Murtuts 50. Cabo Norten gauerdiko eguzkia zanean, bost egun segituaneguzkia sartu gabe ikusi genuanean. Anab Poli 7. Euren yauntasune, eguzkie sartute urrengo egune zabaldu artekoa ixeten ei-eudien. Akes Ipiñ 30. Eguzkia dagoneko mendien gain dala, eta oraindik eztala sartu. Zait Plat 107.
    v. tbn. Añ GGero 202. Aran SIgn 41. Echta Jos 79. Jaukol Biozk 14. Ir YKBiz 84. Mde Pr 173. Iguzkia s.: EZ Eliç 259. Elzb PAd 84. Zby RIEV 1908, 85. Arb Igand 74. JEtchep 64.
    azpisarrera-21
    EGUZKIA SORTU. Salir el Sol.
    Ona non dituan Euskarazko hitzak naroro: nai badek, oa, ta eguzkia sortzen dan aldetik erakark nai deana. Lar DT (ed. 1853) CXCII (cf. EGUZKI-SORZTE ALDE). Egun batzuen buruan etorri ziran Eguzkia sortzen dan aldetik iru Errege Magoak. Ub 63. Iguzkia doi-doia sortzen da zerutik. Ox 157. Armiarma eguzkia sortzean bere aritik zilintzaka bezala. Or Mi 65. Baña eguzkia sortu zanean, kixkali zan. Ir YKBiz 171.
    v. tbn. AA III 351. Etxeg in Muj PAm 21. Ibiñ Virgil 78.
    azpisarrera-22
    EGUZKI-ATERATZE (iguzki-athe- Dv). Oriente, Este. v. eguzkialde.
    Golde erdi bat iduzki atheratzeko partetik. (1768). SenperEus 72. Iguzki atheratzetik ethorri ziren Magoak Jerusalemerat. TB Mt 2, 1.
    azpisarrera-23
    EGUZKI-BEGI. (V (euzki- V-gip), G, L-ain, Sal; eguzbegi V-gip; eguzku- R-uzt; iguzki- AN, L; iguzkipegi H; iguzpegi G-to; H; iruzkipei B; iduzkipegi AN-ulz; iruzpei B; euskibegi V-gip). Ref.: A (eguzbegi, eguzkibegi, eguzku, begi); A Apend (iguzpegi); Iz ArOñ (euzki-begixan), UrrAnz (euskibegixa), Ulz (iduzkipegie); Etxba Eib (euskixak pasau); Izeta BHizt (iruzkipeia); Gte Erd 86.
    a) Lugar soleado; lugar orientado al Sur. "Eguzbegi (V-gip, FSeg), sitio soleado" A. "Eguzki-begian (V, G), iguzki-begian (AN, L), (dando) al sur" Ib. s.v. begi. "Ain luzero egon biarrak euzki begittan, euzkixak pasau eban" Etxba Eib. "Gure etxea iruzkipeian dago" Izeta BHizt. v. egutera.
    Eguzku-begia lurbel dago, oxezkia astra elur agiri da (R-uzt). A. Egizu etxea eguzki-begitan. Zam Man 29. Egon bere eguzki begitan dago-ta, bestelako leku epela egongo da. Erkiag Arran 126. Eguzkibegia, ordea, lurmen zegoen, eta laiotza, ostera, elur. Zait Plat 54.
    Epur ta bizkar zuritu arte, / eguzki-begi atseden. Or Eus 347.
    (Fig.). Parte más brillante, mejor; ventaja, lado favorable.
    Hortako zerbitzatu niz La Fontaineren lanaz. Hau da obra honen iruzkibegia. "La partie la plus brillante". Arch Fab 11. Artzainguak baditu bere iduzki-begiak eta bere itzalak. Herr 24-4-1958, 1.
    (Con reduplicación intensiva). "Baserri aura, euzki begi begixan dago" Etxba Eib.
    b) (iguzki-begi BN ap. A; Dv; iguzkipegi H; iduzkibegi Lander ap. DRA). Oriente; sitio orientado al Este. "Iguzki begian, à l'exposition du midi" Dv s.v. begi. "Situación mirando al oriente" A.
    Jin giren eskualderat ez du bizkitartean lur-mendoi batzuez bertzerik, hok iuzpegiratago eta elgarren ganik hurbilago. JE Ber 76 (v. infra EGUZKI-BEGI-ALDE).
    c) (G-goi, AN-gip). Ref.: A EY I 160; JMB At; Gte Erd 108. "Disco solar" JMB At. "En Ataun llaman [...] euzkibegi 'ojo del sol' al astro" JMB MitV 432. "Eguzki begia atera nahian dago laino tartetik (AN-gip)" Gte Erd 108.
    Eguzki begi gorriaren pean. Mde Pr 117. Eguzki-begi haundia ugartearen gainean. Lasa Poem 99.
    d) Rayo de sol. v. begi (5).
    Asentuen gaiñetik sagar onduen ostraillen artian yosteta dabilla iduzki-begia. Atheka 26s. Hain hertsiki khuruzatzen dituzte elgarren artean adarrak nun iguzki begi bat ez baita nehun ere ageri. Prop 1883, 16s. Eguzki begiak badabe / Artuten parean beian. AB AmaE 150.
    azpisarrera-24
    EGUZKI-BEGI-ALDE. Oriente, Este.
    Bainan, Iruñako bertzaldean da aurkitzen Javier, urrunsko, iuzpegi-alderat. JE Ber 26.
    azpisarrera-25
    EGUZKI-BELAR. (L-ain ap. A; iguzki-b. L ap. A; SP (-lh-), Dv). v. EGUZKI-LORE.
    a) Girasol; en general, plantas que giran siguiendo la dirección del sol.
    Iguzki belharra ikusirik. SP Phil 134. Behatzen zioenean iguski belharrari. He Phil 137. Eguzkibelar luzeen artetik. Amez Plat 23 (ap. DRA). Baratzan, eguzki-belar batzuk euren lore aundiak zabaltzen dituzte beren txorten gaiñetan. Etxde Itxas 268.
    b) Cardo silvestre (Carlina acaulis), planta de hojas puntiagudas y flor en forma de sol.
    Iru eguzkibelar Mendiolako (Araba) etxe batek ate gañean iltzez erantsiak dauzka. JMB ELG 117.
    azpisarrera-26
    EGUZKI-BISTA.
    "Egutera, toki eguzkitsua. Euzki bista zan, ta aldapa izugarriya" ZestErret.
    azpisarrera-27
    EGUZKI-BORTXAZTA. "Iguzki-bortxazta, alternativas de sol y lluvia (Sal)" A Apend.
    azpisarrera-28
    EGUZKI-BURTZINGA.
    a) ""Iduzki-burtzinga, alternativas de sol claro y nublado" A Aezk 293.
    b) "Iduzki-burtzinga, sol fuerte de días de bochorno" A Apend.
    azpisarrera-29
    EGUZKI EGIN ( iguzki Lcc); EGUZKIA EGIN (BN-lab). "Asolear al sol, igui [<Yguy>, seguramente por iguzki] egin" Lcc. "Eguzkia egiten du (BN-lab)" Gte Erd 87.
    azpisarrera-30
    EGUZKI EPELETAKO. "Eguzki epeletakoa da ori, ése está educado con mimo; litm.: ése es de sol tibio (G-bet)" A EY III 314.
    azpisarrera-31
    EGUZKI-ERKINGU. "Iguzki-erkingu (R), levante, oriente" A. v. eguzkialde.
    Mago banak xin zren iguzki erkingutik. Hual Mt 2, 1.
    azpisarrera-32
    EGUZKI-ERKITE (R ap. VocPir 50). Oriente.
    azpisarrera-33
    EGUZKI-ETZANALDE (iguzki-etzinalde Dv). Occidente, Oeste.
    Eguzki yeikialdetik etziñaldera, ta iparretik egoara. Or Mi 118.
    azpisarrera-34
    EGUZKI-ETZATE (iguzki- H; iguzki-etzite H). Occidente, Oeste.
    azpisarrera-35
    EGUZKI-GABEUKATZ. Reloj de sol.
    Zuaz eguzki-gabeukatz (erloju)-azpijan bixi ta azten dan arkakaratzera. Altuna 33.
    azpisarrera-36
    EGUZKI GAIXO (G-azp ap. Gte Erd 87). Sol débil.
    azpisarrera-37
    EGUZKI-GALDA. Calor del sol. "Euzki-galdia, sol de justicia" Etxba Eib. "Eguardiko euzki galdia artu genduan Elosura eldu baño len, aguantamos el sol ardiente del mediodía" Ib. Cf. EGUZKI-GALDATAN.
    Eguzki galda beroen azpian. Ag G 209. Eguzki-galdak eta aize leorrak mendi sollean baño askoz ere kalte gutxiago egiten dute zuaiztian. Munita 16. Bost zertanetan zatituta dago ortzea: bata eguzki galdak beti ere goritu eta suz kixkaltzen duena. Ibiñ Virgil 74. Eguzki galdak kiskalia du / soro, baratz ta ibarra. AZink 176.
    azpisarrera-38
    EGUZKI-GALDA-GALDAN. Bajo el calor del sol.
    Lur mokillak austen / eguzki galda galdan / izerdiz beterik. DurPl 68. Bi egun-edo eguzki-galdan, gal-soroan, zuloan, kixkaltzen, egarriak, gauaz ia lo on bat egin gabe. AZink 107.
    azpisarrera-39
    EGUZKI-GALDATAN (V; euzki-g. V-gip; euski-galgatan G-azp). Ref.: A (galda); Etxba Eib; Iz UrrAnz; ZestErret. Bajo el calor del sol. "Eguardiko euzki-galdatan etorri biar izan da" Etxba Eib. "Euzki galgatan eontzan euzkiya hartzen" ZestErret.
    Lan au egin oi dabe / eguzki galdatan. Mg PAb 144. Nai eguzki galdatan nai lei-antziarra buruan dabela. A BGuzur 107. Eguzki galdatan arpegia erre jakon. Ag Kr 143. Eguzki-galdatan bar-bar plaza. Mok 11. Eguzki-galdatan, eztot nai-ixan deusik. Laux BBa 4. Eguzki galdatan narru-gorrittan egon. Otx 160. Eguzki-galdatan auts biur-zorian. SMitx Aranz 53. Eguzki-galdatan nekarazten ditute. Ibiñ Virgil 97. Eguzki galdatan egin bear arako osterea. Onaind STeresa 92.
    azpisarrera-40
    EGUZKI-GERIZA. Sombrilla.
    Pusketan ezarri dut nere iguzki-geriza edo parasola. Prop 1897, 60.
    azpisarrera-41
    EGUZKI GEXA (-xia det. G-azp ap. Gte Erd 87). Sol débil.
    azpisarrera-42
    EGUZKI-GIBEL (L-côte ap. A; iruzki- L ap. A). "Sitio sombrío" A.
    azpisarrera-43
    EGUZKI-ILKITZE. (iguzki-ilkite SP).
    a) Oriente, Este. v. eguzkialde.
    Aizia bihortu da iguzki sarzetik ilkitzera. Volt 167. Konfortazioneak dire iguski ilkitzetik Patinenetik Errondonerat doan bide kamioa eguberditik. (1738). SenperEus 141. Iguzki ilkhitzetik ziren hirur portale, ouestetik hirur portale, eguberditik hirur portale eta iguzki sartzetik hirur portale. He Apoc 21, 13. Iguzki ilkhitzetik iguzki sartzera, / Neguko hormetarik hegoko berorat. Hb Esk 31.
    b) Amanecer. Cf. Hm 150: Iguzkia ilkitzetik.
    Ezpaititu [loreak] zabaltzen iguzki ilkhitean baizen. SP Phil 211. Iguzki ilkhitzetik iguzki sartzeraino, eta iguzki sartzetik iguzki ilkhitzerainokoan [distiratzen dutenak]. ES 124.
    azpisarrera-44
    EGUZKI-ILKITZE ALDE. Oriente.
    Aphain ledinzát iguzki ilkhite aldeko Regén bidea. Lç Apoc 16, 12.
    azpisarrera-45
    EGUZKI-ILUNALDI. Eclipse de sol.
    Illargia eguzkiaren aurrez-aurre igaroki eguzki-illunaldi osoa gertatzen danean, billaldean ikusten dan erestun gorriska da. ArgEgut 1928, 49.
    azpisarrera-46
    EGUZKI-IRTETE (euzki-urtaiti Dgs-Lar 6). Oriente.
    azpisarrera-47
    EGUZKI-HISTASUN. Eclipse de sol.
    Arratsalde erditsutan izanen zela iguzki-histasun hori. HU Zez 94.
    azpisarrera-48
    EGUZKI-HISTURA. Eclipse de sol.
    Hunen aintzineko iguzki-histuretan aipagarrienak baditu berrogoi zenbait urte iraganik. HU Zez 96.
    azpisarrera-49
    EGUZKI-ITZALALDI. Eclipse de sol.
    Eguzki-itzalaldia ainbat lenago iragarten dute. Or Aitork 104.
    azpisarrera-50
    EGUZKI IZAN (iguzki BN-arb ap. Gte Erd 87; iduzki i. B ap. Izeta BHizt). Hacer sol. "Iduzki denean itzala goxo" Izeta BHizt s.v. iruzki. "Egun iguzki da (BN-arb)" Gte Erd 87.
    Eripa nola doha menditik behera / Iguzkia denian iduri zilharra. Elzb Po 179. Noiz zen iguzki, noiz euri. JEtchep 21.
    azpisarrerakoSense-50.1
    (Det.).
    Eguzkie zanean, euren bearlekuetan agiri ei-zirean. Akes Ipiñ 28.
    azpisarrera-51
    EGUZKI-JAIKIALDE. Este, oriente. v. eguzkialde.
    Eguzki yeikialdetik etziñaldera, ta iparretik egoara. Or Mi 118.
    azpisarrera-52
    EGUZKI-JAIKITZE.
    Oriente.
    Ikusi nuen oraiño bertze aingeru bat igaten zela iguzki jaikitzetik. He Apoc 7, 2 (Lç iguzki ialgite, Dv iguzki sortze).
    azpisarrera-53
    EGUZKI-JALGITE. (iguzki- H). a) Oriente, Este. v. eguzkialde.
    Gero ikhus nezan berze Aingeru bat igaiten zela iguzki ialgitetik Iainko biziaren zigulua zuela. Lç Apoc 7, 2.
    b) "Lever du soleil, iguzki jalgitze" Ph. Aranart / Lf GH 1936, 92.
    azpisarrera-54
    EGUZKI-JOGUNE. "Iguzki-jogune, revers de la colline où le soleil donne, qui est exposé au soleil" H. v. egutera.
    azpisarrera-55
    EGUZKIKO (ig. onthasun (Dv, H). (Bien) inmueble. Cf. el ej. de Larz Iru 108 (s.v. EGUZKITAN). v. EGUZKIPEKO.
    Iguzkiko funts eta onthasun guziak. Elsb Fram 156.
    azpisarrera-56
    EGUZKI-LILI (iguzki- H s.v. lilia). Girasol.
    Illerrian bada lore / euzki-lili krabelin / Zu zaituzte badut uste / ongarritzat Kattalin. Mde Po 86. Gure bi aldetan ikus ahalako mahastiak ditugu eta ere zonbait landa artho, sorho, iguzki-lili eta bertze. Herr 3-10-1963, 3.
    azpisarrera-57
    EGUZKI-LORE. (iguzki- L ap. A; SP, Dv, H; iruzki-l. BN ap. A). v. EGUZKI-BELAR.
    a) Girasol; en general, plantas que giran siguiendo la dirección del sol. "Hélianthème vulgaire (Helianthemum vulgare)" Zerb GH 1931, 230.
    Iguzki-lorea hauta omen da pikoen sendatzeko. Zerb GH 1931, 230.
    b) (eguzki-lora V-gip). Cardo silvestre (Carlina acaulis); sg. Iz ArOñ 38, diente de león (Taraxacum officinale).
    Eguzkiak bezelatsu, eguzki-loreak ere uxatzen ditu illunpe-mamuak edo gaue-gauekoak [...]. Ortarako, ordea, etxeko atean jarri bear da eguzki-lore bat. JMB ELG 79s. Marik begizko ta gañerako oker guzietatik gordeko ditula uste bait dute, baldin eta eguzki-lore ok Eguzki, bere semeari, eskeintzen ba-diote. Eston Iz 6.
    azpisarrera-58
    EGUZKI-MALDA. "Escondrijo" A (que no cita fuente).
    azpisarrera-59
    EGUZKI-MUGA (Lar, Añ, Hb). "Solsticio" Lar y Añ.
    azpisarrera-60
    EGUZKI-NEGAL. "Iguzki-negal (BN-lab), costra de la cara que aparece en mujeres embarazadas" A.
    azpisarrera-61
    EGUZKI-OREN. Reloj de sol.
    Iguzki-orenaren inguruan ezarri zituzten hitz hauk. Jnn SBi II V (ap. DRA ).
    azpisarrera-62
    EGUZKI-OSPEL (L-ain ap. A; iruzki-uspel L-ain ap. A). "Sitio sombrío" A.
    azpisarrera-63
    EGUZKIPE. Lugar bajo el sol. (Empleado normalmente con suf. locales). Cf. Lar: "Helíaco, orto helíaco de un astro, eguzkipetik irten ta agertzea. Ocaso helíaco, eguzkipean ezkutatzea". Cf. EGUZKIPEKO, eguzkipeko.
    Eguzki-pe errean ta ur gazi gañean. Mb IArg II 341. Iguzkipean ugartedia. Ldi BB 138. Orduko lotsa poz biur zaio, / orain zuti du burua: / ekaitz-ondoko eguzkipetik / ala lore zutitua. Or Eus 88. Eguzkipean dizdizka. TAg Uzt 51. Iduzkipean handik ikusiz Euskaldun etxe xuriak. Iratz 131. Ikaragarrizko eguzkipe beroan. Anab Aprika 80. Errukigabeko eguzkipean. Lasa Poem 66.
    azpisarrerakoSense-63.1
    Mundo. v. EGUZKIAREN AZPI.
    Ai! zorigaixtoz landa bazterrez, zonbat dabiltzan goserik / Iguzkipean deus ez dutela behar gorriaz bertzerik! Ox 69. Legea hitzez hitz bethetzen zuteneri aldiz Jainkoak zoriona ixurtzen zioten iguzkipe huntan berean. GH 1934, 290. Eguzkipean bada, betorkit onera. Or Eus 32. Eta, eguzkipean, berririk ezer ere ez da. Ol Eccl 1, 9 (Ker, BiblE eguzkipean; Dv iguzkiaren azpian). Eguzkipeko asi-orraziak. Zait Plat 15. Eguzkipeko izkuntza geienak. Ibiñ Virgil 22.
    azpisarrerakoSense-63.2
    Beste eguzkipetan aberria billatzeko.Ibiñ Virgil 92.
    azpisarrera-64
    EGUZKIPEKO (Bien) inmueble. v. EGUZKIKO.
    Martxoko elurrak balio du iguzkipeko ontasun berria. EZBB II 59. Iguzkipeko onthasunak kasik ikus ahala urrun hedatuak. GAlm 1961, 41.
    azpisarrera-65
    EGUZKI-PINDAR. "Iguzki-pindar (L-ain), reverberación del sol" A.
    Aro txarraren ondotik iguzki pindar bat. Ox 194.
    azpisarrera-66
    EGUZKI-PRINTZ. Rayo de sol.
    Eguzki-printzen ederrak, berriz, / ez zuen uzten pakean. Zendoia 121.
    azpisarrera-67
    EGUZKIRA. Al sol, a la luz del día. v. EGUZKITARA.
    Txindurriak ateratzen zituen gari ale lurpean gordeak eguzkira. VMg 78. Iguzkirat ager hadi. Ox 132. "Lizardi"-ren gaztaroa eguzkira dakarkigute. Aitzol (in Ldi UO 8).
    azpisarrerakoSense-67.1
    Al sol, bajo el sol, a la luz. v. EGUZKITAN.
    Eguzkira ezpada, gabeko illazkara. "A los rayos esplendentes del sol". Laux BBa 44. Japoniako lehen urarteak [...] han, ilun nabarreko iguzkirat irriz ari. Ardoy SFran 212.
    azpisarrera-68
    EGUZKIRIK EGUZKI. Por el sol, a pleno sol.
    Kapa andi batzuk eskatuko zenduezan euzkirik-euzki ibilteko. Kk Ab II 104.
    azpisarrera-69
    EGUZKI SAINDU (iguzki H; iguzki xaindu L, BN ap. A). "La custodia, litm.: el santo sol" A.
    Gurutze, khalitz eta iguzki saindua. Hb Esk 141. Zer ziborio! Zer iguzki saindu ederki lanthuak! Ducq 6.
    azpisarrera-70
    EGUZKI-SARGU. "Iguzki-sargu (R), occidente, poniente" A.
    azpisarrera-71
    EGUZKI-SARRERA (V-gip; e.-sartuera V-gip). Ref.: Etxba Eib. Puesta de sol.
    Eguzki-sarraieran ainbeste ixera eder intxaur-azal baten sartuten ikustea. Akes Ipiñ 28. Gaillur garaienetik eguzki sarrera oartuz, gau-kantuan ari da. Ibiñ Virgil 78. [San Juan arbola] bat [jartzen zan] oraintxe bezela / eguzki-sarreran. Insausti 185.
    azpisarrera-72
    EGUZKI-SARTALDE. Occidente. Cf. eguzkiaren sartaldera (Lard 532).
    Iguzki-sar-aldeko edo mendebaleko Indietan, hori baita Amerikan. Prop 1906, 211. Eguzki-sortaldetik eta sartaldetik, Ipar-aldetik eta Egoaldetik etorriko dira. Ir YKBiz 292. Eguzki sartaldeko huri batean. Mde Pr 71.
    azpisarrera-73
    EGUZKI-SARTU. "Eguzki sartua, insolación (V-arr)" A Apend.
    azpisarrera-74
    EGUZKI-SARTZE. (iguzki- Dv).
    a) Puesta de sol. "Iguzki-sartzean ethorriko naiz" Dv.
    Arratsean, iguzki sartzean. Lç Mc 1, 32 (Dv i. etzan ondoan). Iguzki ilkhitzetik iguzki sartzeraino, eta iguzki sartzetik iguzki ilkhitzerainokoan [distiratzen dutenak]. ES 124. Xoraturik bainindagon iduzki sartzean. Iratz 58. Biziki iguzki sartze ederra izan dun gaur. JEtchep 64.
    Iguzki sartzeko aldetik. ES 110. Iguzki sartzealde, Castilla zaharra. Hb Esk 78. Afrikako itsas-bazter iruzki sartzerako aldean. Prop 1893, 252.
    b) (iguzki-sartze SP, Dv A, H). Occidente, Oeste. "Iguzki-sartzera dago ene etxea" Dv.
    Aizia bihortu da iguzki sarzetik ilkitzera. Volt 167. Ikusten duzuenean hedoi bat altxatzen iguzki sartzetik. He Lc 12, 54 (Dv mendebaletik. Iguski sartzetik 210 beso. (1738). SenperEus 141. Iduzki sartzeko partetik bi golde. (1768). Ib. 72. Iguzki ilkhitzetik iguzki sartzera, / Neguko hormetarik hegoko berorat. Hb Esk 31.
    azpisarrera-75
    EGUZKI-SARTZE ALDE. Occidente.
    Lagun asko etorriko dira eguzki sortze ta sartze aldetik. Ir YKBiz 147.
    azpisarrera-76
    EGUZKI-SISKA ( iguzki- Dv A); EGUZKI-SISTA; EGUZKI-XIXTA. "Coup de soleil" Dv.
    Uria nasaiki, haize hotza, barazuza, elhurra eta ortzi gaitzik, noiz denka iguzki xixta batzuekin. Eskual 17-4-1908 (ap. DRA ). Iguzki-sistek eta euriteek aspaldiko urthetarik hunat histu dituztelakotz [harriak] . JE Ber 53.
    azpisarrera-77
    EGUZKI-SORTALDE (iguzki- Dv). Oriente, Este. v. sortalde. Cf. ejs. de eguzkiaren sortalde en Ub 65 y Lard 537.
    Eguzki-sortaldetik eta sartaldetik, Ipar-aldetik eta Egoaldetik etorriko dira. Ir YKBiz 292. Ez Ipar eta Eguzki-sortaldera, Ego ta Kaurus aldera baizik. Ibiñ Virgil 99.
    azpisarrera-78
    EGUZKI-SORTZE.
    azpisarrerakoSense-78.1
    a) Oriente.
    Eta ikhusi nuen bertze aingeru bat iguzki sortzetik igaiten. He Apoc 7, 2.
    azpisarrerakoSense-78.2
    b) Amanecer.
    Erruki ori dala-ta agertu zaigu goitiko Eguzki-sortzea. Ir YKBiz 14. Badakusat argi-xinta: igarten dut eguzki-sortzea. Or Aitork 322.
    azpisarrera-79
    EGUZKI-SORTZE ALDE. Oriente, Este.
    Ihesdun egon zen Edenetik iguzki-sortze alderako bazterretan. Dv Gen 4, 16 (Bibl iguzkialdeko). Eguzki-sortzaldean Aren izarra ikusi dogu-ta. Ker Mt 2, 2.
    v. tbn. Ir YKBiz 147.
    azpisarrera-80
    EGUZKITAKO (De) al sol.
    Iru billete iguzkitakuak. Iraola 134. Eguzkitako arri zuri-aundiak azpiz-gora jartzean ikusten ditugun lur busti ta txitxareak. Anab Usauri 104. Eguzkitako landetan. Gand Elorri 48.
    azpisarrera-81
    EGUZKITAN (G-azp; A DBols; iguzkitan BN-arb; Lcc, H; euskitan V-ger; iduzkitan AN-ulz, B; iruzkitan G-nav). Ref.: AEF 1921, 48; Iz Als, Ulz; Gte Erd 87. Al sol. "Asoleado al sol, iguzkitan egon dan gauzea" Lcc. "Iri ogiye euskiten erreko yata, a tí se te cocerá el pan al sol (quiere decir: querrás el producto de tu trabajo sin trabajar) (V-ger)" AEF 1921, 48. v. EGUZKIAN, EGUZKIPE. Tr. Documentado desde finales del s. XVI, es más frecuente al Sur.
    Otsailean aldiz eguzkitan, aldiz sutanzean. RS 323. Idortu naiz hala nola / iguzkitan belharra. EZ Eliç 333. Berehala iragaiten dira eta urtzen, elhurra iguzkitan bezala. SP Phil 285 (He 286 iguzkitan). Eulijak eztabe gura / ormako zulua, / ezpada eguzkitan / eztu lapikua. DurPl 82. Udako beroarekin / beti eguzkitan. Echag 236. Ikuste ona bear da eguzkitan ateratzeko ere [zigarra] . It Dial 24 (Ur eguzkitan, Dv iguzkitan, Ip ekhitara). Iguzkitan zatzala. Gy 68. Israelko lenen edo Prinzipe guziak eguzkitan zinzilika ipiñi zitzala. Lard 103. Iguzkitan goitiko eta beheitiko ileek bi argidura dituzte. Dv Lab 247. Urtan garbitu, eguzkitan leortu. Arr GB 65. Beti kanpoan eta euzkitan zegoan. Aran SIgn 35. Eguzkitan nabillanean. AB AmaE 172. Bera geratu zan billoxik, eguzkittan. Echta Jos 59. Beztu egingo zerate iguzkitan. Iraola 134. An ere eguzkitan erreriko artorik eztu inork jaten. A Ardi 12. Txartalak eguzkitan berotzera. Or Mi 20. Termometro bat euzkitan ipiñi balitz. Kk Ab II 103. Soñekuak eguzkittan imiñi zittuzan legortuten. Otx 159. Egun osoan eguzkitan egondako artille garbituak. TAg Uzt 240. Aizea eguzkitan bero ta gerizpean ozpera. Erkiag Arran 121. Udaran beroa 75 mallaraño igotzen zala eguzkitan. Anab Aprika 97. Badie gero horiek ontasun iruzkitan! Larz Iru 108 (cf. EGUZKIKO). Udako eguzkitan egoak zabaldu ditzaten. Ibiñ Virgil 108. "A Place in the Sun", hemen "Iguzkian lekua", "Iguzkitan" izan beharrean, bihurtu zutena. MEIG I 163.
    v. tbn. Ag G 26. Jaukol Biozk 93. Laux AB 17. Zait Sof 115. SMitx Aranz 35. JAIraz Bizia 114. Munita 22. Uzt Sas 349.
    azpisarrerakoSense-81.1
    (Con adj. u otros determinantes). "Eguzki epeletan (G-azp)" Gte Erd 87.
    Eguzki berotan kiskaltzen. Ag Kr 61. Ipiñi ebazan zabal-zabal atxetan, eguzki berotan. Echta Jos 59. Eguzki gori-gorittan. Otx 161. Eguzki gorritan ezin izerdi. Ldi BB 120. Zuaitz ori etzala beti eguzki epeletan egongo. Munita 36. Eguzki umautan. Gand Elorri 111. Ernemiñak azaltzen dira eguzki berritan. Ibiñ Virgil 89. Eguzki berritan zaude. Lasa Poem 89. Lekaime azkarraren adimena jainkozko eguzkitan ipiñirik. Onaind STeresa 15.
    azpisarrera-82
    EGUZKITARA (Con verbos de movimiento). Al sol, a la luz del día (sentidos prop. y fig.). Tr. No documentado en la tradición septentrional.
    Eguzkitara irten nai badet, nork eragotzi? VMg 34. Ateratzen ote degun eguzkitara an kalabozoan usteltzen dagoana. Apaol 99. Atara eutsiezan euren zapi zikiñak eguzkitara. Ag Kr 173. Bestelan gibelak euzkitara atarako eustazala. Kk Ab I 66. Ordûn beorrak eguzkitara. Or Eus 347. Gari-metak eguzkitara zabaltzen, batzuk. TAg Uzt 152. Laster eguzkitara aterako diran gaitzak oro. Zait Sof 92. Nagiak kendu ta errenka atera zan eguzkitara. Anab Poli 13. Perseponek iasoten duenean, aren gogoa eguzkitara itzultzen du bederatzi urte ondoren. Zait Plat 71. [Bi arreba] aiek eguzkitara aterako zitun kristaurik ez uan, bada, gure etxean. Ataño TxanKan 115. Onek, trapu loiak ateraten eutsazan eguzkitara. Gerrika 191. Beren arrizko eta burnizko erraiak eguzkitara ateratzen ari dira. MIH 24.
    azpisarrerakoSense-82.1
    + (iguzkitara H; eguzkiara R-uzt). (Estar...) al sol, bajo el sol, a la luz del día. "Egúzkiara diozu, está al sol" Iz R 394. v. EGUZKITAN. Tr. Relativamente más frecuente al Norte.
    Egun batez, Borjatto azeria [...] ihuzkitara zagon berotzen. Dv BaigZL 375. Bazterretik iguzkitara [idiei] begiratzen badiozute. Dv Lab 237. Egiazko xedea, eskuko erriak iguzkitara bezen ageri dena da. HU Aurp 171. Iguzkitara distiran dago xuriz ordokia dena. Ox 69 (63 iguzkitarat). Ai, eguzkitara, mutillak al balu / auzo-soingaiñean burua atsedendu! Ldi UO 22. Geure neskatxu gorriskea / zetan agon eguzkittara? Laux AB 17. Eguzkitara gogor oi dute. Or Eus 348. Eguzkitara luzaroan egon dan artillea. TAg Uzt 159. Eguzkitara etzanda. NEtx Antz 137. Igande batez gatuak iguzkitarat ikusi ginituen. JEtchep 35. Arratsaldeko ta Udazkeneko eguzkitara. Gand Elorri 74. Iguzkitarat irriz dauden [...] zelai eta erreka gizenak. Ardoy SFran 33.
    azpisarrerakoSense-82.2
    Orientado al sol, en la solana. v. EGUZKI-BEGI.
    Bixkar batean, iguzkitara, dago eskualdun etxea! Ox 108. Eguzkitara dago [barrutia] . "Está en solano". Or Eus 297. Orai hor dago Arradoi mendiaren pean etxe zabal hori iguzkitara, izan ditakeen toki alaienean. Larre ArtzainE 317.
    azpisarrera-83
    EGUZKITATIK. De los rayos del sol.
    Egun aretan eguzkitatik / iges egiterik an ez. Or Eus 306.
    azpisarrera-84
    EGUZKITATIK EGUZKIRAINO; EGUZKITIK EGUZKIRA. De sol a sol.
    Eguzkitatik eguzkiraiño / lan egin bear ebenak. Ayesta 127. Aizkora eskuan da izerdia kopetan, eguzkitik eguzkira lan egiten. Zink 131.
    azpisarrera-85
    EGUZKITIK. De los rayos del sol, de la luz del sol.
    Ez diriala gauza, ez euriti, ez eguzkiti gizona gordeetako. Mg PAb 58. Diogenesek eguzkitik ken zaizkidala buruzutik erantzun zion. A Ardi 73. Argiñek udan euzkitik euren burua gordetako euki oidaruen moduko oial sendo zati bategaz. Kk Ab II 32. Etzitaken baserritarrentzat toki hoberik egun guzietako bizigailuen, euri eta iguzkitik beiran, hiritarrer eskaintzeko. JE Ber 44.
    azpisarrera-86
    EGUZKI-TOKI.
    "Euzki-toki, leku eguzkitsua, eguzkiak jotzen duen aldea" ZestErret .
    azpisarrera-87
    EGUZKI TXEPEL (G-azp ap. Gte Erd 87). Sol débil.
    azpisarrera-88
    EGUZKI-HURBIL. Parhelio, imagen del sol reflejada en las nubes.
    Eguzki-urbillak, Yondone Kler-en egun-argitzeak. 'Les parhélies'. Or Mi 90.
    azpisarrera-89
    EGUZKI-URTE (Lar; iguzki urthe Urt). "Annus solaris" Urt II 122. "Año solar" Lar.
    azpisarrera-90
    EGUZKI-XARRAXTA. Rayo de sol.
    Eriak loriatzen ziren harekin istant baten pasatzen, gelan iguzki xarraxta bat baitzen zinez. Herr 1-3-1962, 3.
    azpisarrera-91
    EGUZKI-ZALE. Amante del sol.
    Txenara pizkor eguzki-zaleak. Ag G 43.
    azpisarrera-92
    EGUZKIZ EGUZKI (iguzkiz iguzki Dv, H). a) Durante el día, antes de la noche. "Iguzkiz iguzki Mauletik Baionara sarthu zen, il fit le trajet de Mauléon à Bayonne en un jour (entre le lever et le coucher du soleil) [...]. Iguzkiz iguzki akhaba diferentziak (Ax), terminez les différends avant que le soleil se couche" Dv. "Tant que luit le soleil, qu'il fait jour" H.
    Etzoaztela oherat mendekatzeko desirarekin: akhaba diferentziak iguzkiz iguzki. Ax 271 (V 181).
    azpisarrerakoSense-92.1
    (Lar Sup; iguzkiz iguzki SP, Dv; iduzkiz iduzki Ae ap. a A Aezk 293).
    De sol a sol, durante todo el día. "D'un soleil à l'autre, du matin au soir" SP. "Sol, de Sol a Sol" Lar Sup.
    "Iguzkiz iguzki ibiltzea, marcher par la grande chaleur du jour" Dv.
    b) De un sol a otro.
    Izarrez-izar, euzkiz-eguzki, / milla munduren artean / aingeru-talde soñulariyak / zabaltzen dira batean. Aran SIgn 211.
    azpisarrera-93
    EGUZKI-ZINKA. Golpe de sol.
    Delakotz beltza, lur-ustelak du hobekienik hartzen iguzki zinka eta beroa. Gatxitegi Laborantza 22.
    azpisarrerakoSense-93.1
    Quemadura producida por el sol (BN-baig). Darric" DRA.
    azpisarrera-94
    EGUZKI-ZIRRINTA. Rayo de sol.
    Bihar iduzki zirrintek sugartuko baitute / Zerura doan Larrune hoin xut eta hoin gora. Iratz 113. Argi izpi oro baño ederragoa aizen eguzki zirrinta! Zait Sof 164.
    azpisarrera-95
    EGUZKI-ZIZA.
    Euri-ondoko eguzki-zizak. "Setas que nacen después de la lluvia". Or Eus 86.
    azpisarrera-96
    EGUZKI ZURI (G-azp ap. Gte Erd; euski z. V-gip ap. Iz ArOñ; iruzki z. BN-baig ap. Satr CEEN ); EGUZKI TXURI. "Euski zurixak ostondua baltza" Iz ArOñ. "La luz lechosa del sol, que llaman iruzki zuria, sol blanco, indica poca estabilidad y trae agua" Satr CEEN 1969, 73. "Eguzki zuri (euri izateko itxura duela) (G-azp)" Gte Erd 87. Hemos encontrado dos ejs. (Or Aitork 398 y Xa Odol 97), aunque en ambos parece significar 'sol brillante'.
    Abenduko eguzki txuriakin eta ostatuko neskatx ederrakin ez piatu. (G-to). EZBB I 24. Eguzki txuriaren ondoren, erasoa. (G-to). Ib. 89.

    eguzki

    eguzki
    << egur 0 / 0 eletsu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper